مسجد شیخ لطف الله
مسجد شیخ لطف‌الله؛ مسجدی بدون حیاط و گلدسته با معماری بی‌نظیر در اصفهان.
مسجد شیخ لطف‌الله مربوط به دورۀ صفوی در مدت هجده سال ساخته شده است؛ معماری ویژۀ آن، استفاده از کاشی‌های هفترنگ با نقش و رنگ‌بندی زیبا، نورپردازی معنوی و نبود ایوان و مناره، آن را از سایر مساجد تاریخی متمایز ساخته است.
نام‌گذاری
نام این مسجد به‌جهت تکریم امام جماعت آن که پدر زن شاه‌عباس بود، «شیخ لطف‌الله» نهاده شده است.[۱] در دوران صفویه این مسجد را «صدر» و «فتح‌الله» نیز می‌نامیدند.[۲]
جغرافیا
مسجد شیخ لطف‌الله در ضلع شرقی میدان نقش جهان اصفهان، مقابل عمارت عالی‌قاپو و در همسایگی مسجد امام واقع شده است.[۳]
پیشینه
مسجد شیخ لطف‌الله از زیباترین آثار تاریخی اصفهان در قرن یازدهم قمری و در دوران صفویه است؛ این مسجد به فرمان شاه‌عباس صفوی (978-1038ق) روی خرابه‌های یک مسجد قدیمی بنا شده است.[۴] ساخت این بنا هجده سال به‌طول انجامید، سَردر آن در سال 1012ق و تزیینات کاشی‌کاری و بنا در سال 1028ق به اتمام رسید.[۵]
معماری
طراحی این مسجد در زمان اجرای نقشۀ چهارباغ و باغ هزار جَریب[۶] توسط محمدرضا اصفهانی از معماران معروف آن دوره،[۷] به شیوۀ اصفهانی انجام شد.[۸] این مسجد شامل سردر، راهرو، شبستان اصلی و زمستانی، محراب و گنبد است.
سردر: سردر ورودی مسجد با مقرنس‌کاری‌ها، تزیینات ظریف و کاشی‌های هفترنگ پوشیده شده است.[۹]
دالان یا راهرو: راهروی ۲۸ متری ورودی مسجد، ابتدا به چپ و سپس به‌سمت راست می‌چرخد و به محوطۀ اصلی زیر گنبد منتهی می‌شود.[۱۰]
شبستان: شبستان اصلی به‌شکل مربعی به ضلع نوزده متر است؛ در قسمت ساقۀ گنبد، مربع به هشت‌ضلعی تبدیل شده و در قسمت گنبد، به دایره تغییر شکل می‌دهد که شامل مقرنس‌کاری‌های زیبا است، دیوارهای شبستان نیز با کاشی‌های هفترنگ و نقوش طاووس و گل‌و‌بوته جلوه‌گری می‌کند.[۱۱]
محراب: محراب مسجد شامل اسامی امامان شیعه است.[۱۲] لوحی در محراب مسجد شیخ لطف‌الله وجود دارد که روی آن عبارت «عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنا اصفهانی» دیده می‌شود.[۱۳]
گنبد: مهم‌ترین قسمت سازه‌ای مسجد، گنبد آن است، گنبد، به ارتفاع 32 متر و دهانۀ دوازده متر،[۱۴] دوپوشه و پیوسته است که دیوارهای قطور سنگینی آن را تحمل می‌کنند.[۱۵] وجود 16 پنجره، دورتادور ساقۀ گنبد با فاصله‌های منظم، موجب وارد شدن قسمتی از تابش در طول روز می‌شود، وجود دو شبکۀ داخلی و خارجی با نقش‌های اسلیمی برجسته در این پنجره‌ها، موجب شکست نور می‌شود و به‌دلیل نورپردازی خاص آن، تقریباً سایۀ افراد ایجاد نمی‌شود.[۱۶] گنبد نیز به‌صورت معلق در آسمان دیده می‌شود و حس عروج را منتقل می‌کند.[۱۷]
شبستان زمستانی: در وسط راهرو و سمت چپ آن شبستان زمستانی برای نمازگزاری در فصول سرد سال ساخته شده است که سقف آن کوتاه و فاقد تزیینات در سقف و دیواره‌های آن است.[۱۸]
نورپردازی: سه منبع نور در شبستان اصلی؛ شامل نور ورودی از دهانۀ بزرگ شمال شرقی، شبکۀ چوبی تعبیه شده در دیوار شرقی و پنجره‌های زیر گنبد هستند، نحوۀ تابش نور از پنجره‌های زیر گنبد به‌گونه‌ای است که هنگام صبح پرتوهای نور بر کتیبه‌های مزین به سورۀ انفطار می‌تابد که در آیات ابتدایی آن به از بین رفتن تاریکی اشاره دارد، نور خورشید در هنگام ظهر بر آیه‌های سورۀ شمس و در حوالی غروب بر سورۀ لیل می‌تابد.[۱۹]
کاشی‌کاری
در تزیینات این بنا، از انواع کاشی‌های هفترنگ و فیروزه‌ای و کاشی‌کاری‌هایی همچون کاشی معرق، فیتیله‌پیچ، مقرنس‌بندی و آجرکاری استفاده شده است. [۲۰]
نظر معماران غربی
لوییس ای کان (۱۹۰۱-۱۹۷۴م)، معمار برجستۀ جهان، ساخت این مسجد را در عالم خیال و فقط با طلا و نقره ممکن دانسته است. آرتور پوپ (1881- 1969م) نیز ساخت این بنا را بدون نقص و دور از ساخت دست بشر عنوان کرده است.[۲۱]
بناهای الهام گرفته
طراحی باغچه‌ها و گل‌کاری‌های میدان آزادی تهران[۲۲] و کلیسای وانک اصفهان تحت تأثیر مسجد شیخ لطف‌الله ایجاد شده است.[۲۳]
مرمت و بازسازی
مرمت این مسجد به توصیۀ آرتور پوپ و به دستور رضاشاه در دو مرحله انجام شد، از سال 1312ش تا 1316ش سفت‌کاری و تقویت بنا، حذف حوض‌خانه، نصب دو پنجرۀ مشبک و تعمیر کاشی‌ها انجام گرفت و در سال 1329ش تعمیر جلوخان و سردر انجام شد.[۲۴]
ویژگی‌ها
این مسجد در اندازه‌ای کوچک و هماهنگ با بناهای اطراف میدان نقش جهان ساخته شده است، نبود صحن و مناره، از ویژگی‌های برجستۀ این اثر تاریخی- اسلامی است.[۲۵] ویژگی دیگر این مسجد، چرخش 45 درجه‌ای در جهت شمال به جنوب نسبت به محور قبله از طریق راهروی کم‌عرض است. این مسجد در سال ۱۳۱۰ش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.[۲۶]
کارکرد
در ابتدا مراسم‌های مذهبی خانواده سلطنتی و وابستگان خاص شاه در این مسجد انجام می‌شد،[۲۷] اما بعدها شیخ لطف‌الله در این مسجد و در مدرسۀ مجاور آن به اقامۀ نماز و تدریس علوم دینی پرداخت.[۲۸] این مسجد اختصاص به درباریان[۲۹] و زنان حرم‌سرای شاه‌عباس داشته است.[۳۰] مسجد شیخ لطف‌الله امروزه زیر نظر میراث فرهنگی است و به‌عنوان یک مکان توریستی و اثری تاریخی ارزش‌گذاری شده است.[۳۱]
کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌ها
جنس بیشتر کتیبه‌های مسجد شیخ لطف‌الله کاشی معرق است، این کتیبه‌ها با رنگ سفید و با خط ثلث توسط خوش‌نویسان، علیرضا عباسی و باقر بنا نوشته شده است [۳۲] که شامل آیات قرآن، اشعار فارسی، دعا، حدیث و اسامی امامان شیعه است. [۳۳]
جاذبه‌های گردشگری
پیرامون این مسجد را جاذبه‌های بسیاری از جمله بازار شاهنشاهی، مسجد شاه، حمام تاریخی شاه، کاخ چهل‌ستون و کاخ هشت‌بهشت احاطه کرده است.[۳۴]
مسیر دسترسی
دسترسی به مسجد در استان اصفهان و شهر اصفهان با وسایل حمل‌ونقل عمومی و خودروی شخصی انجام می‌شود:
خودروی شخصی: در خیابان استانداری جنب دیوار غربی میدان و در شرق مسجد شاه، پارکینگ برای پارک خودرو وجود دارد.
پیاده: پیاده‌روی از مسیرهای کوتاهِ کاخ هشت‌بهشت، کاخ چهل‌ستون، سی‌و‌سه پل و بازار یا حمام تاریخی.
اتوبوس: استفاده از اتوبوس‌هایی که از دو ایستگاه کتابخانه مرکزی و بیمارستان خورشید عبور می‌کنند.[۳۵]
مترو: ایستگاه متروی امام حسین در نزدیک‌ترین فاصله با مسجد قرار دارد.[۳۶]
پانویس
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص45.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص3.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص3.
- ↑ غریبی و ستایشی، «تببین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص6.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص4.
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص45.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص3.
- ↑ عزیزی، «بررسی تزیینات سر در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1394ش، ص2.
- ↑ آرام و دیگران، «تأثیر نور و رنگ در فضاسازی معنوی مسجد (نمونۀ موردی: مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان)»، 1396ش، ص4.
- ↑ «مسجد لطف‌الله»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ «مسجد لطف‌الله»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص50.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله»، وب‌سایت ویزیت‌ایران.
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص48.
- ↑ غریبی و ستایشی، «تببین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص6.
- ↑ آرام و دیگران، «تأثیر نور و رنگ در فضاسازی معنوی مسجد (نمونۀ موردی: مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان)»، 1396ش، ص4.
- ↑ غریبی و ستایشی، «تبیین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص12.
- ↑ ترابی و ملایی، «رمزشناسی اعداد در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص4.
- ↑ غریبی و ستایشی، «تبیین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص10.
- ↑ غریبی و ستایشی، «تبیین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص7.
- ↑ ترابی و ملایی، «رمزشناسی اعداد در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص3.
- ↑ «مسجد لطف‌الله»، وب‌سایت کجارو.
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص67.
- ↑ عزیزی، «بررسی تزیینات سر در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1394ش، ص1-3.
- ↑ وثیق و باقری افشار، «پارادوکس حرکت و سکون در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1395ش، ص14-15.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله (اصفهان)»، ویکی‌شیعه.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در میدان نقش جهان»، وب‌سایت اقامت24.
- ↑ امینی سودانی، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، 1393ش، ص45.
- ↑ حنیف‌نژاد، «بررسی تأثیر هندسه در معماری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، 1395ش، ص5.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، وب‌سایت حالی‌تور.
- ↑ گنجینه و فرمانی سرنسری، «هنر از منظر اسلام و بررسی هنری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، 1394ش، ص6.
- ↑ داودی، «نمادشناسی عنصر نور در مسجد شیخ لطف‌الله»، 1396ش، ص4.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص3-6.
- ↑ تقی‌پور و اصغری، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، 1395ش، ص3-6.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان و نقوش آن»، وب‌سایت تهران‌مبل.
- ↑ «مسجد شیخ لطف‌الله؛ تاریخچه»، وب‌سایت مستربلیط.
منابع
- «مسجد شیخ لطف‌الله (اصفهان)»، ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 4 مهر 1401ش.
- «مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در میدان نقش جهان»، وب‌سایت اقامت24، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1396ش.
- «مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، وب‌سایت حالی‌تور، تاریخ بازدید: 4 مهر 1401ش.
- «مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان و نقوش آن»، وب‌سایت تهران‌مبل، تاریخ بازدید: 3 مهر 1401ش.
- «مسجد شیخ لطف‌الله؛ تاریخچه»، وب‌سایت مستربلیط، تاریخ بازدید: 3 مهر 1401ش.
- «مسجد شیخ لطف‌الله»، وب‌سایت ویزیت‌ایران، تاریخ بازدید: 4 مهر 1401ش.
- «مسجد لطف‌الله»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 4 مهر 1401ش.
- امینی سودانی، مهناز، «بررسی تأثیرپذیری تزیینات کلیسای وانک اصفهان از مسجد شیخ لطف‌الله»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1393ش.
- آرام، الهام و دیگران، «تأثیر نور و رنگ در فضاسازی معنوی مسجد (نمونۀ موردی: مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان)»، سومین همایش ملی و بین‌المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزارۀ سوم، 1396ش.
- ترابی، زهره و ملایی، سعیده، «رمزشناسی اعداد در مسجد شیخ لطف‌الله»، همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، 1395ش.
- تقی‌پور، علی و اصغری، پردیس، «مطالعۀ تطبیقی کتیبه‌نگاری در دو مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان و گوهرشاد مشهد»، دومین کنفرانس ملی یافته‌های نوین پژوهشی در عمران، معماری و شهرسازی، 1395ش.
- حنیف‌نژاد، الناز، «بررسی تأثیر هندسه در معماری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، اولین کنفرانس بین‌المللی هنر، معماری و کاربردها، 1395ش.
- داودی، فریده، «نمادشناسی عنصر نور در مسجد شیخ لطف‌الله»، اولین کنفرانس ملی نمادشناسی در هنر ایران، 1396ش.
- عزیزی، کلثوم، «بررسی تزیینات سر در مسجد شیخ لطف‌الله»، کنفرانس سالانۀ بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش.
- غریبی، سحر و ستایشی، زهرا، «تببین رابطۀ ادراک و احساس در مسجد شیخ لطف‌الله»، دومین کنفرانس سالانۀ پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، 1395ش.
- گنجینه، پروین و فرمانی سرنسری، شهناز، «هنر از منظر اسلام و بررسی هنری مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان»، چهارمین همایش ملی معماری، شهرسازی و پژوهش‌های نیاز محور، 1394ش.
- وثیق، بهزاد و باقری افشار، مریم، «پارادوکس حرکت و سکون در مسجد شیخ لطف‌الله»، دومین کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، 1395ش.