ملکه ملک‌زاده بیانی
ملکه ملک‌زاده بیانی؛ باستان‌شناس و پایه‌گذار تدریس علمی سکه‌شناسی و مُهرشناسی در ایران.
دکتر ملکه ملک‌زاده، استاد ایرانی باستان‌شناسی و متخصص سکه‌شناسی باستانی بود که در حوزۀ نگارگری و نقاشی نیز مهارت داشت و تابلوهای نفیسی از خود بر جای گذاشته است.
تولد
ملكه ملك‌زاده، فرزند دكتر مهدي ملك‌زاده از پایه‌گذاران علم پزشکی جدید در ایران و نویسندۀ کتاب تاریخ مشروطیت ایران در سال 1289ش در تهران متولد شد.[۱] او نوادۀ ملک‌المتکلمین و میرزا سلیمان‌خان میکده از رجال قاجار و مشروطه‌خواهان بود.[۲]
تحصیلات
ملكه، تحصیلات خود را در شش‌سالگی از مدرسۀ ناموس آغاز کرد.[۳] سپس موفق به دریافت رتبۀ اول دیپلم زبان فرانسه از مدرسۀ ژاندارک شد.[۴] او علاقه و استعداد هنری فراوانی به نقاشي، به‌ويژه مينياتور داشت[۵] و از محضر اساتید برجسته‌‌ای در این زمینه استفاده کرد.[۶] او در سال ۱۳۱۳ش برای تکمیل آموخته‌های خود راهی دانشکدۀ هنرهای زیبای پاریس شد. او هم‌زمان با موفقیت در رشتۀ نقاشی و اخذ مدرک دیپلم، توانست در رشتۀ باستان‌شناسی و سکه‌شناسی به‌صورت مشترک از دانشکدۀ لوور و سوربن پاریس مدرک فوق‌لیسانس خود را دریافت کند.[۷] او همچنین به زبان فرانسه و انگلیسی مسلط بود و در خواندن خطوط باستانی تبحر داشت.[۸]
تدریس
ملک‌زاده در سال 1317ش، پس از چهار سال به ایران بازگشت و ریاست بخش سکه‌ها، مهرها و الواح موزۀ ایران باستان را برعهده گرفت. او بخش سکه‌ها و مهرها را به‌طریق علمی راه‌اندازی کرد و به توسعه و تکمیل آن پرداخت. در سال 1347ش بنا به دعوت گروه باستان‌شناسی و تاریخ هنر دانشگاه تهران شروع به تدریس سکه‌شناسی و مهر‌شناسی کرد[۹] و تا سال 1357ش به تدريس اشتغال داشت.[۱۰]
سایر فعالیت‌های ملک‌زاده
ملک‌زاده در کنار کار باستان‌شناسی به هنر نقاشي نیز اشتغال داشت كه شايد بتوان او را در رديف مشهورترين نقاشان معاصر ايران قرار دارد. سبك او «امپرسيونيسم» بود؛ ولي به سبك كلاسيك و مينياتور نيز تسلط داشت.[۱۱] دکتر ملک‌زاده سخنرانی‌هایی نیز در كنگره‌هاي بين‌المللي داخلي و خارجي متعددي داشت از جمله كنگرۀ ايران‌شناسي دانشگاه آكسفورد انگلستان، كنگرۀ ايران‌شناسي وزارت فرهنگ و هنر سابق در تهران، كنگره‌های باستان‌شناسي و ايران‌شناسي تهران، همدان و اصفهان، ايراد سخنراني دربارۀ فرهنگ و هنر ايران در راديوي دولتي ايتاليا و در همين زمينه در تالار سلطنتي ميلان (ايتاليا)، از دیگر فعالیت‌های ایشان بود.[۱۲]
ازدواج و خانواده
بانو ملک‌زاده با دکتر خان‌بابا بیانی، استاد رشتۀ تاریخ دانشگاه تهران ازدواج کرد که حاصل آن، دو فرزند به نام‌های شیرین و سوسن است که هر دو از استادهای بنام دانشگاه تهران شده‌اند؛ شیرین بیانی در گروه تاریخ و سوسن بیانی در گروه باستان‌شناسی این دانشگاه فعالیت داشته‌اند. همچنین دامادهای ایشان دکتر اسلامی ندوشن و دکتر سمیعی از خدمت‌گزاران علم و فرهنگ هستند.[۱۳]
مسئولیت‌ها
- عضو انجمن جهانی کارشناسان سکۀ فرانسه، سوئیس و یونسکو؛
- استاد دانشگاه تهران؛
- ریاست بخش سکه‌ها، مهرها و الواح موزه ایران باستان.[۱۴]
اساتید
- میرزا هادی‌خان تجویدی (1272-1318ش)، استاد بزرگ مینیاتور ایران؛
- استاد رحیم‌زاده ارژنگ (1279-1339ش)؛
- استاد میرمصور (1260-1342ش) از اساتید نقاشی کلاسیک غربی.[۱۵]
آثار
از دکتر ملک‌زاده، مقالات فراوانی به زبان‌های فارسی و فرانسه به چاپ رسیده که غالب آنها دربارۀ سکه‌ها و مهرهای دوران باستان و سکه‌های اسلامی ایران است. همچنین از او کتاب‌های زیر به جای مانده است:
- سیمای شاهان و نام‌‌‌آوران ایران باستان، تهران، 1349ش؛
- پایتخت‌های قدیم ایران، 1349ش؛
- هنر ساسانی، به زبان فرانسه، ۱۳۵۰ش؛
- تاریخ سکه از قدیم‌ترین ازمنه تا دوره اشکانیان، 1355ش؛
- تاریخ سکه، دورۀ پارتی،۱۳۵۷ش؛
- سیمای بزرگان ایران، با همکاری خان‌بابا بیانی، 1358ش؛
- سکه‌های ایران در دوران هخامنشی، 1358ش؛
- تاریخ مهر در ایران، 1364ش.[۱۶]
افتخارات
ملکه ملک‌زاده در سال 1313ش از نخستین دختران ایرانی بود که برای تحصیل به فرنگ فرستاده شد؛[۱۷] او در طول تحصيل در دانشكدۀ هنرهاي زيباي پاريس، در چند نمايشگاه داخلي همان دانشكده شركت کرد و دو بار به‌عنوان دانشجوي ممتاز، موفق به اخذ جايزه شد. از دیگر افتخارت او می توان به موارد زیر اشاره کرد:[۱۸]
- بنیان‌گذار موزۀ سکۀ بانک سپه؛
- پایه‌گذار تدریس علمی شاخۀ سکه‌شناسی از مطالعات باستان‌شناسی در ایران؛[۱۹]
- تأسیس نمایشگاه تاریخی هنری ایران و تأسیس انجمن روابط فرهنگی ایران و ایتالیا؛
- برپایی و ریاست نمایشگاه هفت هزار سال هنر ایران در میلان (ایتالیا)؛
- ورود به فهرست مشاهیر علم و فرهنگ جهان؛
- ثبت در فهرست بانوان مشهور جهان از جهت علمی، فرهنگی و هنری؛
- قرار گرفتن در ردیف مشهورترین نقاشان معاصر ایران (سبک اِمپرسیونیست)؛
- عضویت در یونسکو در اولین دورۀ تأسیس این موسسۀ علمی- فرهنگی در ایران؛[۲۰]
- عضویت در انجمن بین‌المللی کارشناسان سکه.[۲۱]
درگذشت
دکتر ملكه ملك‌زاده بیانی در دوازدهم خرداد 1378ش درگذشت.[۲۲]
پانویس
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.
- ↑ «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.
- ↑ «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «زرشناس شیفته»، روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1399ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.
- ↑ «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، ص76.
- ↑ «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- ↑ «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.
منابع
- «به یاد عزیزی سفر کرده»، نشریۀ باستان‌پژوهی، خرداد 1378ش، شمارۀ 4.
- «زرشناس شیفته»، روزنامۀ همشهری، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1399ش.
- «سالروز درگذشت ملکه ملک‌زاده؛ باستان‌شناس و بنیان‌گذار موزۀ سکه، وب‌سایت تارنمای خبری زرتشتیان، تاریخ درج مطلب: 12 خرداد 1400ش.
- «ملکه ملک‌زاده بیانی»، وب‌سایت مشخصات، تاریخ بازدید 9 شهریور 1401ش.
- «ملکه ملک‌زاده»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1390ش.