موقعیت مادر در افغانستان

موقعیت مادر در افغانستان؛ نقش، جایگاه و منزلت مادر در خانوادۀ افغانستانی.

مادر، در خانوادۀ افغانستانی دارای جایگاه معنوی است؛ اما در تصمیم‌گیری‌های خانواده از صلاحیت همسان پدر، برخوردار نیست. مادر با وجود نقش‌های آشکار و پنهانی که در پویایی و نشاط خانواده دارد ولی حق او در فرهنگ افغانستانی به‌رسمیت شناخته نشده است.

جایگاه زن در خانوادۀ افغانستانی

در جامعۀ سنتی و مردسالار افغانستان معمولاً پدر یا شوهر، تصمیم‌گیر خانواده است و حضور پررنگ مردان، زنان را به حاشیه رانده است. زنان از منابع اندکی برای دستیابی به قدرت برخوردار هستند و حوزۀ اثرگذاری قدرت زنان در تعامل با جامعه، متأثر از نفوذ، خواسته‌ها و معیارهای مردانه است. عناصر قدرت معطوف به ویژگی‌های زنانه، تابع ارزش‌گزاری‌ها و پسند‌هایی است که معیار و سلیقۀ مردان تعیین می‌کند. زنانگی کردن در جامعه و خانوادۀ افغانستانی بسیار دشوار بوده و ملاحظات بسیاری را می‌طلبد.

جایگاه مادر در خانوادۀ افغانستانی

جایگاه مادر در جامعۀ افغانستانی، پرمسؤلیت ولی بدون امتیازات تعریف شده است. ساماندهی تمام امور خانوادگی به دوش مادر است ولی در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌ها نقش چندانی ندارد. تصمیم نهایی دربارۀ تحصیل فرزندان، ازدواج فرزندان، انتخاب عروس و پذیرش داماد، شغل فرزندان و سایر موضوعات خانواده در گرو تصمیم پدر خانواده است و اثرگذاری مادر به‌صورت غیر رسمی، إعمال می‌شود. در این شرايط، مادران راه‌هايي برای نفوذ در تصمیم‌های مهم خانواده می‌يابند.

منزلت مادر در خانوادۀ افغانستانی

مادر، بر اساس فرهنگ اسلامی و شرقی حاکم بر جامعۀ افغانستانی، از جایگاه شبه‌قدسی برخوردار است و تمامی اعضای خانواده برای او احترام قائل شده و احسان به مادر را از الزامات اصلی خانواده و ناشی از فرهنگ عمیق دینی می‌دانند. مادر، مظهر مهر و عاطفه، عشق و احساس، محبت و صفا و در حقیقت رکن اصلی قوام و پایداری خانواده در افغانستان است. افغانستانی‌ها مادر را هدیۀ خداوند و تکریم او را وظیفۀ دینی می‌دانند. مادر به‌خصوص اگر پا به میانسالی و پیری بگذارد عزّت و احترام بیشتری کسب کرده و در موقعیت‌های مختلف مورد تکریم قرار می‌گیرد.

نقش بی‌حقوق مادر در خانواده

مادران در جامعۀ افغانستان اموال و دارایی قابل تصرفی ندارند. سنت‌های اجتماعی هنوز به زنان اجازه نمی‌دهد که اموالی تحت مدیریت خود داشته باشند. در بسیاری از موارد، ارثیۀ زنان به آنها داده نمی‌شود و در بازار کار و اقتصاد کشور نیز سهم چندانی ندارند. بر همین اساس در امورات مالی خانواده نیز نمی‌توانند دخل و تصرفی داشته باشند. قلمرو صلاحیت مادر به موارد اندکی مانند حضانت فرزندان کوچک و سرپرستی خانواده در صورت نبود پدر، محدود می‌شود.

نقش مادر در مراقبت از خانواده

مادر سهم عمده‌ای در مراقبت از خانواده دارد. مراقبت از اطفال، رسالت اصلی مادر تعریف شده است. مراقبت از افراد معلول و مسن خانواده، مراقبت از نظم در خانواده و مراقبت از غذا، لباس‌، سلامت و بیماری پدر، بخشی از نقش مراقبتی مادر است.

نقش مادر در رونق اقتصاد خانواده

مادران دوشادوش پدران در روستاها و شهرها کار می‌کنند و خود را مسئول تدارک نان، لباس و سایر لوازم زندگی می‌دانند. مادران روستایی در کارهای کشاورزی چون درو، خرمن‌کوبی، تهیۀ علوفه برای حیوانات و کارهای دیگر، با مردان همکاری می‌کنند. زنان شهری با تولید صنایع دستی در رشد و تقویت اقتصاد و درآمد خانواده کمک می‌کنند. مادران جهت رسیدگی به کارهای منزل شب‌ها دیرتر از پدران می‌خوابند و صبح‌ها نیز زودتر از آنها بیدار می‌شوند. مادران مهم‌ترین نقش را در مدیریت مصرف خانواده دارند.

نقش مادر در همبستگی خانواده

مادر در خانوادة افغانستانی، به دلبستگی‌های اعضای خانواده اهمیت زیادی می‌دهد. جایگاه معنوی مادر موجب می‌شود که اعضای خانواده از او پیروی کرده و نظم‌دهی او را به رسمیت بشناسند. نوعروسانی که وارد خانواده می‌شوند نیز از نظم بانوی اصلی خانواده پیروی کرده و در انجام امور خانه با او همکاری می‌کنند.

دگرگونی جایگاه مادری

با توجه به وضعیت کنونی جامعۀ افغانستان، ساختار سنتی خانواده در اثر مهاجرت‌های گسترده، جنگ و کشتارهای ناشی از آن و وضع بد اقتصادی خانواده‌ها، تغییر کرده است. در پی تغییرات اجتماعی، سبک زندگی خانواده‌ها نیز تغییر کرده و احترام مادر به‌عنوان یک امر معنوی دینی تحت تأثیر فرهنگ‌های مختلف، رنگ باخته، نوساناتی نسبت به جایگاه مادر نیز ایجاد شده و منزلت مادر دستخوش بی‌مهری شده است.

از سوی دیگر مهاجرت و تحصیلات خانواده‌ها و به‌خصوص بالا رفتن سواد و آگاهی‌های علمی مادر، ایجاد شغل و درآمد مستقلانۀ مادر، او را با حقوق و امتیازات خود آشنا ساخته و زمینه‌های حضور اقتدارآمیز او را در امور خانواده تمهید کرده است.

منابع

• قرآن.
• اشرفی، نبیلا، «روز مادر و رنج ناتمام مادران افغانستان»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب:24 خرداد 1379ش.
• امینی، امین‌الله، «مادرمظهر عاطفه»، دیلی افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: ۱۹ خرداد ۱۳۹۸ش.
• بارکزی، نیلوفر، «بررسی نقش زنان در خانواده‌ها»، خبرگزاری زنان افغان، تاریخ درج مطلب: 24 فوریه 2021م.
• «خانواده در افغانستان»، قسمت چهارم، روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1394ش.
• «خانواده‌های مردسالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعۀ مردانه»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ بازدید: 4 اسفند 1401ش.
• ديبرا، ج اسميت، تصاميم، علايق و تنوع: رسوم ازدواج در افغانستان، واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، 1387ش.
• علی‌زاده مالستانی، عزیزالله، نامۀ اعمال: زندگی‌نامۀ خودنوشت، کابل، بنیاد اندیشه، 1400ش.
• قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
• واعظی، همزه، «نظام خانواده در افغانستان؛ زنان ومنابع قدرت»، وب‌سایت شفقتنا، تاریخ درج مطلب: 12 دسامبر 2018م.
• همتا، هما، « خانواده‌های مادرسالار افغان؛ لایه‌های پنهانی یک جامعۀ مردانه»، روزنامۀ صبح کابل، تاریخ درج مطلب: 8 سپتامبر 2019م.