میله گل سرخ
میله گل سرخ؛ باشکوه‌ترین جشن سال نو در افغانستان همزمان با روییدن گل‌های سرخ در مزارشریف.
میلۀ گل سرخ، جشن باشکوهی در افغانستان است که در آغاز فصل بهار و به‌مناسبت روییدن گل‌های سرخ مزارشریف، برپا می‌شود. این جشن با مراسم «جهنده‌بالا» در «روضۀ شریف» شروع شده و تا چهل روز با برنامه‌های مختلف ادامه پیدا می‌کند.
مفهوم‌شناسی
میله به‌معنای گشت‌و‌گذار دسته‌جمعی، تفریح، بزم و شادی است. مراد از گل سرخ، گل‌های شقایق است که در اول سال نو خورشیدی به‌مدت چندین‌روز در دشت و دمن می‌رویند.[۱] طبق برخی اسناد میلۀ گل سرخ همان جشن نوروز است.[۲]
تاریخچه
تاریخچۀ میله گل سرخ به بلخ باستان و هزاران سال قبل بر می‌گردد.[۳] بر اساس منابع تاریخی در افغانستان، مردم، این جشن را هزاران سال پیش در عصر آریایی‌ها تا خراسان اسلامی و سامانیان برگزار می‌کردند.[۴] با ظهور اسلام در افغانستان، این جشن رنگ‌وبوی اسلامی به خود گرفته است.[۵] هرچند در اوائل خلافت اسلامی از میلۀ گل سرخ استقبال زیادی نشد اما با قیام ابومسلم خراسانی و نفوذ برمکیان در دستگاه خلافت، همچنین روی کار آمدن سلسلۀ طاهریان و صفاریان این جشن، رونق دوباره گرفته و در عهد تیموریان با کشف مزار منسوب به امام علی به شکوه این مراسم افزوده شد.[۶] در ایام سال نو خورشیدی، در شهر مزارشریف، تمامی نقاط شهر، دشت و دمن، حتی بالای دیوارها[۷] و پشت‌بام خانه‌های کاه‌گلی، سرشار از گل‌های سرخ می‌شود.[۸] بوی این گل‌ها، تمام فضای شهر را معطر می‌کند.[۹] مردم از دیرباز جشن گل سرخ را با شرکت در مراسم جهنده‌بالا، آغاز کرده و پس از آن برای تفریح و دیدن مسابقۀ هیجان‌انگیز «بُزکشی» به «دشت شادیان» و تپه‌های مملو از گل‌های سرخ، می‌روند. این تفریحات تا چهل روز ادامه پیدا می‌کند.[۱۰]
برنامه‌های جشن گل سرخ
آمادگی
قبل از فرا رسیدن میلۀ گل سرخ، مردم با تمیز کردن خانه‌ها، کوچه‌ها و آذین شهر و خیابان‌ها برای برگزاری این جشن آماده می‌شوند.[۱۱] هر سال در نوروز، مردمان زیادی از شهرهای مختلف، کشورهای همسایه و حتی از کشورهای اروپایی آمده و برای شرکت در میلۀ گل سرخ در مزارشریف اقامت می‌گزینند.[۱۲]
جهنده‌بالا
شاه‌بیت میلۀ گل سرخ، مراسم برافراشتن «درفش کاویانی» مشهور به «جهنده‌بالا» یا «علم مولا علی» در «روضۀ شریف» است که در نخستین صبح سال نو با آداب خاصی انجام می‌شود. هزاران نفر، با شور، هیجان، صلوات و دعا این مراسم را از نزدیک مشاهده می‌کنند.[۱۳]
سرگرمی‌ها
مردم پس از شرکت در مراسم جهنده‌بالا به سرگرمی‌هایی مانند مرغ‌جنگی، بُودَنَه (بلدرچین) جنگی، قوچ‌جنگی، تخم‌مرغ‌جنگی و شعبده‌بازی، می‌پردازند.[۱۴] در سال‌های اخیر علاوه بر بازی و تفریح‌های سنتی، مسابقات متعدد ورزشی، نمایشگاه کتاب و صنایع دستی زنان نیز برپا می‌شود.[۱۵] همچنین دولت افغانستان به بهانۀ میلۀ گل سرخ، همه‌ساله بازسازی‌هایی در روضۀ شریف انجام می‌دهد.[۱۶]
بزکشی
بزکشی از مسابقات و بازی‌های بسیار هیجان‌انگیز در افغانستان است. برای دیدن این مسابقه گردشگران زیادی از سراسر جهان به مزارشریف می‌آیند.[۱۷]
سبزه‌لگدکردن
در روز 13 حَمَل (فروردین) خانوادها به دشت‌ها و تپه‌ها به‌خصوص به دشت شادیان می‌روند. در حالی‌که زمین سرسبز و غرق لاله‌های سرخ است، روی فرش سبز طبیعت کنار شقایق‌های سرخ‌فام، می‌نشینند.[۱۸] آنها، همچنین، به سرگرمی و بازی‌هایی مانند چلیک‌دنده، گُدی‌پران‌‌بازی (بادبادک)، ریسمان‌کشی، والیبال و فوتبال مشغول می‌شوند. دختران نیز به بازی مخصوص خود «قوقو برگ چنار» می‌پردازند. آنها، هنگام ظهر در مکانی که اطراق کرده‌اند سفره گسترانده و غذای مخصوصی را که از قبل تهیه کرده‌اند، مانند دم‌پخت و کیچری، صرف می‌کنند.[۱۹]
تفریح در دشت و دمن
در طول چهل روز تفریح مردم در دشت‌های لاله‌گون مزارشریف، زمزمه‌های اشعار مرتبط با گل‌های سرخ، روضۀ شاه مردان و شفابخشی شاه اولیا در میلۀ گل سرخ ادامه دارد؛ برای مثال، شعر معروف «بیا بریم به مزار مُلا مامد جان» با روح و جان مردم عجین شده و از هر کوی و برزن،[۲۰] به گوش می‌رسد:[۲۱]
| بیا بریم به مزار ملا مامد جان | سیل گل لاله‌زار، وا وا دلبر جان | |
| سر کوی بلند فریاد کردم | علی شیر خدا را یاد کردم | |
| علی شیر خدا یا شاه مردان | دل ناشاد ما را شاد گردان |
و یا
| روز نوروز است خدا جان، جهنده بالا می‌شود | از کرامات سخی جان، کور بینا می‌شود | |
| ما نه‌تنها والۀ گل‌های سرخت گشته‌ایم | عالمی بر گنبد سبز تو شیدا می‌شود | |
| اندرین فصل بهاران صد چمن گل می‌دهد | از سحاب رحمت حق، قطره دریا می‌شود |
مردم پس از چهل روز تفریح در این مراسم، به شهرها و کشورهای خود بر می‌گردند.[۲۲]
پانویس
- ↑ انوشه، فارسی ناشنیده (فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات فارسی و فارسی‌شدۀ کاربردی در افغانستان)، ص899، به نقل از: سپنتا، «ریشه‌ها و پیوندهای فرهنگی جشن بهاری میله گل سرخ در مزار شریف»، وبلاگ ایران‌نامه.
- ↑ نوروز در افغانستان شهر باستانی بلخ و مزارشریف کنونی، وبلاگ افغانستان امروز.
- ↑ «نگاهی به جایگاه نوروز در میان مردم افغانستان»، وب‌سایت شهرآرانیوز.
- ↑ «نگاهی به جایگاه نوروز در میان مردم افغانستان»، وب‌سایت شهرآرانیوز.
- ↑ حسین‌زاده، «نوروز؛ جشن تمام اقوام افغانستان»، وب‌سایت موسسۀ راهبردی شرق.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص69.
- ↑ رجایی، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، خبرگزاری مهر.
- ↑ شهیر، «جلوه‌های درخشان یک تاریخ؛ روضۀ سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وب‌سایت خبرنامه.
- ↑ احمدی، «نوروز در افغانستان»، 1385ش، ص47-50.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص67.
- ↑ بهزاد، «جشن‌های نوروزی در افغانستان»، وب‌سایت ماندگار.
- ↑ رجایی، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، خبرگزاری مهر.
- ↑ رجایی، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، خبرگزاری مهر.
- ↑ رجاء، «جشن باستانی نوروز»، وب‌سایت روزنامه افغانستان ما.
- ↑ «آغاز سال نو و میله گل سرخ در مزارشریف»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ «جشن گل سرخ روایتی از نوروز در افغانستان»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ میرزایی، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال.
- ↑ «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار می‌شود؟»، وب‌سایت فرارو.
- ↑ سازمند، «بارنمایی‌های هویتی و آیینی نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران»، ص74.
- ↑ مرادی غیاث‌آبادی، «میلۀ گل سرخ (جشن گل سرخ)»، وبلاگ بیا تا برات بگم.
- ↑ عابدوف، آداب، آیین¬ها و باورهای مردم افغانستان، 1393ش، ص70-71.
- ↑ «میلۀ گل سرخ جشن نوروز مردمان افغانستان»، خبرگزاری مهر.
منابع
- احمدی، عبدالبصیر، «نوروز در افغانستان»، مجلۀ چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، شماره 22، فروردین 1385ش، تاریخ بازدید: 12 دی 1401ش.
- «آغاز سال نو و میله گل سرخ در مزارشریف»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 27 اسفند 1392ش.
- بهزاد، روح‌الله، «جشن‌های نوروزی در افغانستان»، وب‌سایت ماندگار، تاریخ درج مطلب: 29 اسفند 1395ش.
- «جشن گل سرخ روایتی از نوروز در افغانستان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1394ش.
- «جشن نوروز در افغانستان چگونه برگزار می‌شود؟»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 13 فروردین 1400ش.
- حسین‌زاده، بصیراحمد، «نوروز؛ جشن تمام اقوام افغانستان»، وب‌سایت موسسه راهبردی شرق، تاریخ درج مطلب: 8 فروردین 1397ش.
- رجاء، نوروز، «جشن باستانی نوروز»، وب‌سایت روزنامۀ افغانستان ما، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1395ش.
- رجایی، محمدسرور، «میله گل سرخ، پیوند میان نوروز و باورهای اعتقادی شیعه و اهل تسنن»، وب‌سایت خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 3 فروردین 1399ش.
- سازمند، بهاره، «بارنمایی‌هایی هویتی و آیینی نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 3، پاییز 1393ش.
- سپنتا، شاهین، «ریشه‌ها و پیوندهای فرهنگی جشن بهاری میله گل سرخ در مزار شریف»، وبلاگ ایران‌نامه، تاریخ درج مطلب: 25 بهمن 1395ش.
- شهیر، علی‌شیر، «جلوه‌های درخشان یک تاریخ؛ روضۀ سخی، مکان مذهبی در شهر تفریحی افغانستان»، وب‌سایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1396ش.
- عابدوف، دادا جان، ترجمه، بهرام امیر احمدیان، آداب، آیین‌ها و باورهای مردم افغانستان، کابل، انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان، 1393ش.
- مرادی غیاث‌آبادی، رضا، «میلۀ گل سرخ (جشن گل سرخ)»، وبلاگ بیا تا برات بگم، تاریخ درج مطلب: 9 اسفند 1389ش.
- میرزایی، زهرا، «بزکشی نبردی میان دلیران افغان»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1395ش.
- «میلۀ گل سرخ جشن نوروز مردمان افغانستان»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 23 اسفند 1389ش.
- «نگاهی به جایگاه نوروز درمیان مردم افغانستان»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 30 اسفند 1399ش.