کارتن خوابی
کارتن خوابی؛ شب‌خوابی افراد بی‌خانمان در فضاهای عمومی.
کارتنخوابی، شیوۀ زندگی رایج میان افراد بی‌سرپناه است که برای استراحت و خوابیدن به فضاهای عمومی شهری، مناطق حاشیه‌ای و گورستان‌ها روی می‌آورند. این افراد که از خانواده یا جامعه طرد شده‌اند با آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی متعدد روبرو هستند. گسترش زندگی شهرنشینی و افزایش فاصلۀ طبقاتی حاصل از دگرگونی سبک زندگی بر گسترش پدیدۀ کارتنخوابی اثرگذار بوده است.
مفهوم‌شناسی
کارتنخوابی، مفهوم برساخته و محصول زندگی شهری جدید است. این اصطلاح دربارۀ افراد بی‌خانمانی به‌کار می‌رود که به‌صورت موقتی یا دائمی به زندگی و خوابیدن در مکان‌های عمومی روی آورده‌اند.[۱] کارتنخوابی، سبکی از زندگی است که در آن افراد بی‌سرپناه، شب را در فضاهای عمومی مانند خیابان‌ها، پارک‌ها یا زیر پل‌ها به‌سر می‌برند.[۲] بسیاری از افراد کارتن‌‌خواب به‌دلیل گرفتاری در دام اعتیاد و یا رفتارهای نابهنجار مانند سرقت، قتل و طلاق، از خانواده طرد شده‌اند. گونه‌هایی از کارتنخوابی، مصداق ولگردی بوده و جرم به حساب می‌آیند.[۳]
کارتنخوابی در جهان
کارتنخوابی در کشور آمریکا بسیار رایج است، به‌طوری که امروزه به یک معضل اجتماعی گسترده تبدیل شده است.[۴] به‌دنبال گسترش فقر و افزایش بزهکاری در آمریکا، روزبه‌روز به آمار کارتن‌‌خواب‌های آمریکایی اضافه می‌شود. این درحالی است که آمریکا سالانه میلیارها دلار برای جنگ‌افروزی در نقاط مختلف دنیا هزینه می‌کند.[۵] کارتنخوابی در کشورهای دیگر مانند سوئد، دانمارک، ایتالیا[۶] و افغانستان نیز رایج است.[۷]
کارتنخوابی در ایران
در فرهنگ اصیل ایرانی، بسیاری از آسیب‌ها و معضلات اجتماعیِ فرهنگ غرب، شکل نمی‌گیرد. پدیدۀ خانه‌به‌دوشی در گذشتۀ تاریخی ایرانیان به‌صورت موقت یا محدود وجود داشته است، [۸] اما کارتنخوابی یک آسیب اجتماعیِ نوپدید در ایران به‌شمار می‌رود که خاستگاه آن، فرهنگ بیگانه است[۹] و با توسعۀ نظام سرمایه‌داری و افزایش فاصلۀ طبقاتی میان اقشار جامعه،[۱۰] برخی اقشار اجتماعی را به حاشیه‌نشینی سوق داده است. در این چارچوب، بسیاری از افراد آسیب‌پذیر جامعه، به‌دلیل عدم دسترسی به امکانات اولیه زندگی، به کارتنخوابی روی می‌آورند.[۱۱] برخی گزارش‌ها، از وجود 24 هزار کارتن‌‌خواب در کشور حکایت می‌کند[۱۲] که شامل مردان، زنان، کودکان، مهاجرین روستایی و اتباع خارجی مهاجر می‌شود.[۱۳] امروزه پدیدۀ کارتنخوابی در تهران و کلانشهرها رایج شده [۱۴]و برچسب انحراف و آسیب نیز آن را همراهی می‌کند.[۱۵]
گور خوابی
برخی به‌دلیل فقدان سرپناه، در گورستان‌ها و حتی در قبر می‌خوابند.[۱۶] این گروه از افراد به‌دلیل اعتیاد یا فرار از خانه، با چالش‌های بسیاری در جامعه روبرو هستند. [۱۷]آنها بیشتر در فصول سرد سال به درون قبرهای خالی در کلانشهرها رفته و با مقوا یا ضایعات، روی گورها را می‌پوشانند تا سرپناهی برای خود درست کنند و از سرما در امان باشند. این گورها عموماً برای خواب مورد استفاده قرار می‌گیرند و در طول روز که این افراد مشغول تهیۀ پول، مواد مخدر، غذا، جمع کردن ضایعات یا گدایی هستند، خالی است.[۱۸]
عوامل کارتنخوابی
عوامل متعددی در گرایش افراد به کارتنخوابی دخیل است، از جمله:
- افزایش آمار طلاق و کاهش حمایت خانواده از زن مطلقه؛[۱۹]
- کاهش همدلی برای رفع محرومیت‌های اجتماعی؛
- گسترش شهرنشینی و زیست مدرن که خاستگاه شکاف اجتماعی، فساد اخلاقی، فحشا، ارتکاب جرم، فروپاشی نظام خانواده، افزایش هزینه‌های اقتصادی در شهر و عدم پذیرش افراد حاشیه‌نشین است.[۲۰]
- تضعیف باورهای دینی در جامعه و کاهش سلامت اخلاقی و روانی و عزت نفس و خودباوری؛[۲۱]
- افزایش افراد بی‌خانمان،[۲۲] اعتیاد به مواد مخدر[۲۳] و ناتوانی‌های جسمی و روانی در بین نسل جدید؛[۲۴]
- گسترش تنبلی و تن‌پروری و فرافکنی دربارۀ فقر مادی؛[۲۵]
- ناکامی در دستیابی به جذابیت‌های زندگی شهری؛
- کم‌رنگ شدن روحیۀ عزم ملی و امید میان نسل جدید؛[۲۶]
از منظر جامعه‌شناسی، مجموعه این شرایط، افراد را ناچار به‌سوی کارتنخوابی سوق می‌دهد. روانشناسان در بررسی عوامل کارتنخوابی به مشکلات خانوادگی، ابتلای به بیماری دوقطبی و اسکیزوفرنی و یا حتی دوقطبی ژنتیکی نیز توجه کرده‌اند.[۲۷]
زنان کارتن‌‌خواب
کارتنخوابی در دهۀ اخیر گریبان‌گیر زنان نیز شده است و آمار آنها رو به افزایش است. [۲۸] بسیاری از زنان کارتن‌‌خواب علاقه‌ای به پذیرش یا بازگشت به زندگی جدید و سالم و کار کردن برای امرار معاش، ندارند و کارتنخوابی را ترجیح می‌دهند. بیشتر زنان کارتن‌‌خواب مصرف‌کنندۀ مواد مخدر بوده و برخی دارای فرزند هستند.[۲۹] کارتنخوابی زنان، سبب افزایش آزار جنسی آنها و تولد کودکان نامشروع می‌شود.[۳۰] کارشناسان، ایجاد مراکز نگهداری از زنان کارتن‌‌خواب به‌همراه فرزندان آنها را توصیه می‌کنند تا بستر مناسبی برای درمان بیماری‌های روانی و ترک اعتیاد مادران) و ملاقات آنها با خانواده‌شان فراهم شود. این امر در ایجاد انگیزه برای بازگشتن آنها به زندگی عادی و سالم خانوادگی و اجتماعی نقش مؤثری دارد.[۳۱]
پیامدهای کارتنخوابی
از جمله مهم‌ترین پیامدهای زندگی کارتنخوابی عبارت‌اند از:
- تهدید امنیت اجتماعی؛
- گسترش آسیب‌ها و معضلات اجتماعی؛
- افزایش اعتیاد؛
- تضعیف بنیان خانواده‌ها؛
- افزایش روابط نامشروع و تولد فرزندان حاصل از این روابط؛[۳۲]
- افزایش ناباروری؛
- انزواگزینی و گذران زندگی به‌صورت معلق؛
- تضعیف کنترل اجتماعی؛
- افزایش ناهنجاری‌های اخلاقی و اجتماعی مانند اعتیاد، فساد، خشونت، [۳۳] تکدی‌گری و سرقت؛[۳۴]
- افزایش آسیب به کودکان کار به‌دلیل اشتراک فضای زندگی آنها با کارتنخوابها؛[۳۵]
- افزایش بیماری‌های پوستی، دهان و دندان،[۳۶] ایدز و هپاتیت.[۳۷]
زمینه‌سازی جرم
کارتنخوابی به تنهایی جرم محسوب نمی‌شود و در قانون، جرم‌انگاری نشده است؛[۳۸] اما زندگی کارتنخوابی زمینه را برای ارتکاب جرم و افزایش بزهکاری فراهم می‌کند.[۳۹] بسیاری از کارتنخوابها به‌دلیل سرقت، اخاذی، گدایی، تجاوز، توزیع و فروش مواد مخدر، مجازات می‌شوند.[۴۰] سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی و شهرداری‌ها در اقداماتی مانند اسکان گورخوابها در مراکز نگهداری و گرمخانه‌ها یا انتقال آنها به کمپ‌های ترک اعتیاد، فعال هستند؛ اما بسیاری از این افراد در بازگشت به اجتماع با چالش‌های پیشین مانند آوارگی و فقر، روبرو می‌شوند.[۴۱]
شرایط کمک‌رسانی به کارتنخوابها
شیوۀ کمک‌رسانی به کارتنخوابها شرایطی دارد که عبارت‌اند از:
- نداشتن نگاه ترحم‌آمیز به آنها؛[۴۲]
- کنجکاوی نکردن و نرفتن به پاتوق کارتنخوابها؛ پاتوق‌ها، حس حمایت، تأمین نیاز عاطفی و جمع‌گرایی را به کارتنخوابها می‌دهد.[۴۳] به شهروندانی که قصد کمک یا توزیع غذا دارند توصیه شده است که خودسرانه وارد پاتوق کارتنخوابها نشوند؛ گاهی این گونه از حضور موجب اخاذی، درگیری و یا خفت‌گیری می‌شود. برای چنین کمک‌هایی مراکز ویژه‌ای وجود دارد و تماس با شمارۀ ۱۳۷ راهگشا است.[۴۴]
- تصویر نگرفتن از چهرۀ کارتنخوابها و احترام به کرامت انسانی آنها.[۴۵]
پانویس
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . سبزی خوشنامی و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، 1400ش، ص64-65.
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . «آمار یک شبکۀ آمریکایی از تعداد وحشتناک کارتنخوابها در آمریکا»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «نمایی از وضعیت کارتن‌‌خواب‌های لس‌آنجلس»، وب‌سایت همشهری آنلاین.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «جهان کارتنخوابها به روایت تصویر»، وب‌سایت تابناک.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتن‌‌خواب شدن افراد»، وب‌سایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . سبزی خوشنامی و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، 1400ش، ص64-65.
- ↑ . سهیلی، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، ص35.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتن‌‌خواب شدن افراد»، وب‌سایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . «بیست و چهار هزار کارتن‌‌خواب و بی‌خانمان داریم»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «بخشی از کارتنخوابها اتباع خارجی هستند»، وب‌سایت باشگاه خبربان.
- ↑ . بخشی‌نیا و همکاران، «الگوی توانمندسازی افراد کارتن‌‌خواب با رویکرد مددکاری اجتماعی»، 1398ش، ص14.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «زندگی در گور»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «گور خواب‌ها، نی‌نشین شدند/ بازگشت ۸۰ درصد گورخوابها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . «گورخوابی که دانشجوی دکترا شد»، وب‌سایت مشرق نیوز.
- ↑ . فرخه، «از کارتن‌‌خواب ها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق.
- ↑ . سهیلی، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، ص31.
- ↑ . بشیریان، «ارتباط نگرش مذهبی و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه‌های شهر همدان»، 1397ش، ص37-38.
- ↑ . «گور خواب‌ها، نی‌نشین شدند/ بازگشت ۸۰ درصد گورخوابها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . سهیلی، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، ص29-30.
- ↑ . صدیق سروستانی و نصراصفهانی، «اعتیاد، طرد اجتماعی و کارتنخوابی در شهر تهران؛ پژوهشی کیفی»، 1389ش، ص1-2.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتن‌‌خواب شدن افراد»، وب‌سایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «آمار زنان کارتن‌‌خواب رو به افزایش است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «آمار زنان کارتن‌‌خواب رو به افزایش است»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ . سهیلی، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، ص31-32.
- ↑ . «کارتنخوابی و دلایل کارتن‌‌خواب شدن افراد»، وب‌سایت بنیاد خیریل دستان مهربان.
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . فرخه، «از کارتن‌‌خواب ها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق.
- ↑ . «معتادان و کارتن‌‌خواب ها مبتلا به ایدز و هپاتیت/طراحی مراقبت‌های ویژه»، خبرگزاری میزان.
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . سهیلی، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، 1399ش، 29.
- ↑ . «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش.
- ↑ . «گور خواب‌ها، نی‌نشین شدند/ بازگشت ۸۰ درصد گورخوابها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ . فرخه، «از کارتن‌‌خواب ها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق.
- ↑ . دیاری و همکاران، «زیست کارتنخوابی؛ از تلاش ناگزیر برای بقا تا بازسازمان یابی اجتماعی»، 1399ش، ص127-128.
- ↑ . فرخه، «از کارتن‌‌خواب ها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق.
- ↑ . فرخه، «از کارتن‌‌خواب ها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق.
منابع
- «آمار زنان کارتن‌‌خواب رو به افزایش است»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1401ش.
- «آمار یک شبکۀ آمریکایی از تعداد وحشتناک کارتنخوابها در آمریکا»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 29 آذر 1400ش.
- «آیا کارتنخوابی جرم است؟»، وب‌سایت مدرسۀ صبح رویش، تاریخ درج مطلب: 28 آبان 1401ش.
- «بخشی از کارتنخوابها اتباع خارجی هستند»، وب‌سایت باشگاه خبربان، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1401ش.
- بخشی‌نیا، اکبر و همکاران، «الگوی توانمندسازی افراد کارتن‌‌خواب با رویکرد مددکاری اجتماعی»، فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، فصلنامۀ مددکاری اجتماعی، شمارۀ4، 1398ش.
- بشیریان، سعید، «ارتباط نگرش مذهبی و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه‌های شهر همدان»، نشریۀ دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، شمارۀ 1، 1397ش.
- «جهان کارتنخوابها به روایت تصویر»، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: 5 دی 1390ش.
- «دو روی سکه کارتنخوابی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 24 شهریور 1400ش.
- دیاری، مرتضی و همکاران، «زیست کارتنخوابی؛ از تلاش ناگزیر برای بقا تا بازسازمان‌یابی اجتماعی»، نشریۀ توسعه محلی، شمارۀ 1، 1399ش.
- «زندگی در گور»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 7 دی 1395ش.
- سبزی خوشنامی، محمد و همکاران، «از جدایی تا هویت باختگی: تبیین کیفی کارتنخوابی در معتادان شهر تهران»، نشریۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شمارۀ 1، 1400ش.
- سهیلی، محمد‌وحید، «صورت‌بندی نسبت آسیب‌های اجتماعی ذیل مفهوم مدرن شهر از منظر حکمت متعالیه»، فصلنامۀ مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، شمارۀ 2، 1399ش.
- صدیق سروستانی، رحمت‌اله و نصراصفهانی، آرش، «اعتیاد، طرد اجتماعی و کارتنخوابی در شهر تهران؛ پژوهشی کیفی»، نشریۀ یررسی مسائل اجتماعی ایران، شمارۀ 4، 1389ش.
- فرخه، نسترن، «از کارتنخوابها نترسید»، وب‌سایت شبکۀ شرق، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1402ش.
- «کارتنخوابی و دلایل کارتن‌‌خواب شدن افراد»، وب‌سایت بنیاد خیریل دستان مهربان، تاریخ بازدید: 23 خرداد 1403ش.
- «گورخوابها، نی‌نشین شدند/ بازگشت ۸۰ درصد گور خواب‌ها»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 28 تیر 1396ش.
- «گورخوابی که دانشجوی دکترا شد»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 20 مرداد 1397ش.
- «معتادان و کارتنخوابها مبتلا به ایدز و هپاتیت/ طراحی مراقبت‌های ویژه»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 21 خرداد 1395ش.
- «نمایی از وضعیت کارتن‌‌خواب‌های لس‌آنجلس»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1401ش.
- «24 هزار کارتن‌‌خواب و بی‌خانمان داریم»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 11 دی 1400ش.