کنترل فکر

کنترل فکر؛ راهکار دور ماندن از افکار منفی و قدم گذاشتن در مسیر موفقیت.

کنترل فکر، به‌معنای کنترل افکار و احساساتی است که ممکن است کنترل زندگی آدمی را دست گرفته و آن را به نابودی بکشند. روانشناسان بر این باورند که مغز انسان به‌صورت طبیعی تمایل دارد وزن بیشتری به تجربیات منفی بدهد. به‌همین دلیل به افکار منفی بیشتر از افکار مثبت، فکر می‌کنیم. در حقیقت، با کنترل فکر و ذهن، افراد می‌توانند کنترل زندگی خود را در دست گرفته و زندگی شادتری داشته باشند. این روش، همچنین، به افزایش یادگیری و تمرکز بیشتر در افراد کمک می‌کند.

انواع فکر

فکر انواع مختلفی دارد:

1. افکار محرک عمل: افکاری هستند که موجب رغبت انسان به عمل و ارادۀ آن فعل می‌شوند که خود شامل دو گروه افکار بد و افکار خوب هستند.
2. افکار ناشی از خیال و تصور: افکاری هستند که محرک بر انجام کاری نبوده و تنها در حد خیال و تصور در ذهن آدمی حضور دارند؛ مانند آرزوهای دورودراز و کاذب.

افکار نگران‌کننده

این گروه از افکار، افکار فاسدی هستند که اغلب تکراری بوده و هیچ فایده‌ای در زندگی آدمی ندارند. از جملۀ این افکار می‌توان به آرزوهای محال، یادآوری مشکلات زندگی، فکر کردن به نداشته‌ها در زندگی و افکاری دربارۀ امور روزمره یا دشمنان اشاره کرد. کارشناسان بر این باورند که شناسایی این گروه از افکار، اولین گام ضروری در کنترل فکر است.

ویژگی‌های افکار منفی (مزاحم)

کارشناسان معتقدند که پیش از تسلط بر افکار خود، باید از چیستی آنها مطلع شد. آنها چهار ویژگی را دربارۀ افکار مزاحم مورد توجه قرار داده‌اند:

1. منتقد درونی: این ویژگی آزاردهندۀ آدمی ترکیبی از حرف‌های دیگران، افکاری که بر اساس انتظارات ایجاد شده، مقایسۀ خود با دیگران و چیزهایی است که به‌واسطۀ مواجهه با تجربیات دردناکی مثل خیانت و طرد شدن به خود گفته‌ می‌شود. منتقد درونی، به‌وسیلۀ رنج، عزت‌نفس پایین، عدم پذیرش خود و عدم عشق به خود، پرورش می‌یابد.
2. نگران‌کننده: این ویژگی، با ترسی که اغلب غیرمنطقی و بی‌پایه و اساس است، ارتباط دارد. گاهی، حضور این عامل در ذهن آدمی، به خاطر ترس از تکرار اتفاقات گذشته است.
3. مشکل‌ساز: این ویژگی، موجب ایجاد خشم، ناامیدی و رنج در ذهن آدمی می‌شود. بیشتر این محرک‌ها از زخم‌های گذشته که التیام نیافته‌اند، سرچشمه می‌گیرند.
4. برهم‌زنندۀ خواب: این ویژگی، خود ترکیبی از عوامل دیگر است که در ذهن انسان حضور می‌یابند.

فواید کنترل فکر

کنترل ذهن و فکر، به‌معنای موفقیت در دور ماندن از افکار منفی است. با استفاده از این مهارت، افراد می‌توانند به افزایش تمرکز خود کمک کرده و یادگیری در زمینه‌های مختلف را افزایش دهند. این روش، همچنین، برای کاهش علائم منفی بسیاری از بیماری‌های روانی استفاده شده و خود نوعی روان‌درمانی به شمار می‌رود.

راهبردهای کنترل فکر

راهبردهای کنترل فکر شامل مجموعه‌ای از روش‌های مقابله‌ای است که در پاسخ به تجربۀ هیجان‌های ناخوشایند برانگیخته می‌شود. هدف اصلی این راهبردها نیز غلبه بر فشار حاصل از همین هیجان‌ها است. این راهبردها، در حقیقت، پاسخ‌هایی هستند که افراد برای کنترل فعالیت‌های نظام شناختی ارائه می‌کنند.

تکنیک‌های کنترل فکر

از جمله تکنیک‌های ارائه شده توسط روان‌شناسان به‌منظور کنترل ذهن و فکر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. نشخوار نکردن افکار: کسی که پیوسته به موضوعات آزاردهنده‌ای که برای او اتفاق افتاده، فکر می‌کند یا حتی در برخی مواقع، اتفاقاتی را که هنوز برای او رخ نداده، در ذهن متصور می‌شود، در حقیقت، زندانی نامرئی را دور خود می‌سازد. زمانی‌که نشخوار کردن در حال وقوع است، فرد باید با انجام کارهایی مختلف خود را سرگرم کند تا تمرکز خود را دوباره به دست آورد. راهکار دیگری که کارشناسان برای مقابله با این شرایط ارائه می‌دهند این است که گاهی به‌صورت دقیق، شرایطی تصور شود که ممکن است در زمان دیگری رخ دهد و یا افکار را سمی کند. با قرار دادن خود در شرایط واقعی، می‌توان خود و اوضاع را کنترل کرد.
2. احساساتی نشدن: خشم، نگرانی و خوشحالی، از جمله هیجانات و احساساتی هستند که تا حدودی قدرت تفکر منطقی و توانایی کنترل ذهن را از افراد سلب می‌کنند. یکی از راهکارهای سفارش شده در این شرایط «تلقین» است. افراد لازم است تا گاهی با خود تکرار کنند که در هر شرایطی خونسردی خود را حفظ کنند.
3. داشتن انتظارات بجا از خود: افراد باید شناخت درستی از خود داشته و در هنگام ناکامی و شکست، هرگز خود را سرزنش نکنند.
4. ایمان داشتن به خود: جایگزین کردن افکار مثبت بجای افکار منفی در ذهن، توانایی‌های انسان را دو چندان می‌کند. همانطور که بودا معتقد است که ذهن همه چیز است، به هر چیز فکر کنید به همان تبدیل می‌شوید.
5. دست‌کم نگرفتن قدرت واژه‌ها: یکی از بزرگ‌ترین کارآفرین‌های جهان، جیم ران، بر این باور است که وقتی به چیزی فکر می‌کنید و چیزی را از صمیم قلب می‌خواهید، باید آن را به زبان بیاورید؛ زیرا ذهن انسان، به‌صورت خودکار شما را در آن مسیر قرار خواهد داد. گاهی، کافی است تا انسان، چند واژه را در ذهن خود تغییر دهد تا مسیر بهتری را در زندگی پیدا کند.
6. مشغول بودن: انسان باید پیوسته خود را به انجام کاری ارزشمند مشغول کند. مشغول بودن، جلوی افکار منفی و تخریب‌گر را می‌گیرد.
7. منطقی بودن: منطق به انسان کمک می‌کند تا توقع خود را پایین آورده و قبول کند که هر کسی توانایی و استعداد خاصی دارد.
8. نگران آینده نبودن: زندگی کردن در زمان حال، آجرهای آینده را می‌سازد.
9. درست نفس کشیدن و تجربه کردن کنترل ذهن: نحوۀ نفس کشیدن خود را اصلاح کنید زیرا این کار در نهایت بر روحیه و ذهن انسان تأثیرگذار است.
10. مدیتیشن: تحقیقات نشان داده‌اند که مدیتیشن بر کاهش احساسات منفی و کنترل ذهن تأثیرگذار می‌گذارد. در هنگام مدیتیشین باید اجازه دهید تا تمامی افکار منفی در هنگام «دَم» به ذهن شما آمده و با «بازدم» از ذهن شما خارج شوند.
11. تمرین ذهن‌آگاهی: این مفهوم به‌معنای متوجه کردن حواس به یک چیز است در حالی‌که مدیتیشین به‌معنای توجه نکردن به همه چیز است.
12. ارتباط با دوستان: تمرکز بر روابط مثبتی که در آنها هستید، استرس و تمایل به نشخوار فکری را به حداقل می‌رساند.
13. نوشتن افکار خود: نوشتن افکار، به آدمی فرصت آن را می‌دهد تا موضوعات را به‌صورت عمیق‌تری بررسی کرده و کنترل ذهن را در دست بگیرند.
14. بررسی کردن محیط اطراف: دنیای بیرون تأثیر بسیاری بر دنیای درونی افراد می‌گذارد. محیطی که استرس و ناراحتی در شما ایجاد می‌کند، امکان کنترل فکر را از شما می‌گیرد.
15. صحبت کردن با دیگران: با فرد مورد اعتماد که توانایی درک افکار و احساسات گوینده را دارد، گفتگو شود.
16. استفاده از تصاویر آرامش‌بخش و مثبت: این کار ذهن را آرام کرده و خلق و خوی انسان را تقویت می‌کند.

منابع

• «با 5 روش کاربردی کنترل ذهن خود را در دست بگیرید»، وب‌سایت بوکاپو، تاریخ بازدید: 14 دی 1401ش.
• «با بهترین تکنیک‌های کنترل ذهن آشنا شوید»، وب‌سایت خانۀ سرمایه، تاریخ بازدید: 14 دی 1401ش.
• «چگونه افکار خود را کنترل کنیم»، وب‌سایت مرکز مشاورۀ خانواده و روانشناسی آویژه، تاریخ بازدید: 14 دی 1401ش.
• سلیمی، نرجس و یوسفی، زهرا، «روابط چندگانه بین راهبردهای کنترل فکر و علائم اختلالات شخصیت با علائم رؤیاهای ترسناک»، مجلۀ روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، دوره 24، شماره 3، 1397ش، ص298-309.
• طباطبایی، فرزاد، «کنترل ذهن چیست»، وب‌سایت هنر زندگی، تاریخ بازدید: 14 دی 1401ش.
• «کنترل فکر»، ویکی‌پرسش، تاریخ بازدید: 14 دی 1401ش.