انفاق
انفاق، بخشش دارایی به نیازمندان برای خوشنودی خدا.
انفاق از فضیلت‌های اخلاقی و از سفارش‌های ادیان آسمانی، برای رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه است. انفاق، گسترۀ وسیعی از پرداخت قرض‌ها، آموزش حرفه، جبران کمبود عاطفی و پیوند نظام خانواده را شامل می‌شود. بی‌اعتنایی به انفاق آثار زیان‌بار اخلاقی و تقویت دنیادوستی به‌دنبال داشته و زمینه‌ساز شکاف‌های طبقاتی است.
مفهوم‌شناسی
انفاق در فرهنگ مسلمانان، مفهومی قرآنی دانسته می‌شود و کارشناسان علوم قرآنی، انفاق را به معنای واگذار کردن دارایی یا هر چیزی به نیازمندان برای جلب خوشنودی خدا بیان می‌کنند. آن‌ها گسترۀ معنایی انفاق را شامل معنای عام و معنای خاص دانسته‌اند:
- معنای عام؛ شامل جهاد در راه خدا و گذشتن از جان و مال در راه زنده نگه‌داشتن ارزش‌های الهی؛
- معنای خاص؛ به‌معنای بخشش‌های مادی به فقیران و تهیه خوراک برای مستمندان.
مفسران قرآن بالغ بر هشتاد آیه درباره انفاق برشمرده‌اند. آن‌ها معتقدند کارکرد انفاق از منظر قرآن، تنها جبران کمبودهای اجتماعی نیست بلکه قرآن، هدفی انسان‌ساز دارد. انفاق در قرآن به صورت زکات، خمس، قرض‌الحسنه، صدقه، وقف و انواع نیکی‌ها معرفی می‌شود.
انواع انفاق
انفاق از منظر فقه اسلامی، زمانی یک عمل خداپسندانه است که شرایط زیر را به‌همراه داشته باشد: باور به خدا، اخلاص، پرهیز از منت‌گذاشتن، بخشش از دارایی حلال و جنس مرغوب، رعایت میانه‌روی و پنهان‌داشتن. در این چارچوب، زمانی می‌توان از انفاق به‌عنوان یک عمل خیرخواهانه انتظار پیامدهای مؤثر فردی و اجتماعی داشت که بخشش از دارایی حلال باشد. فقیهان مسلمان با توجه به این شرایط، انفاق را پنج دسته کرده‌اند:
- انفاق واجب، مانند نفقه و زکات؛
- انفاق حرام، مانند خدمات‌رسانی به دشمن؛
- انفاق مستحب، مانند هدیه‌ها و بخشش‌های متعارف میان مردم؛
- انفاق مکروه، مانند کمک به دیگران با داشتن خویشاوند فقیر؛
- انفاق مباح، مانند کمک به دیگری برای توسعه در زندگی، در صورتی که معاش کافی دارد.
انفاق در ادیان آسمانی
برپایی عدالت اجتماعی و مبارزه با فقر، از اهداف و وظایف پیامبران الهی دانسته شده است. از توصیه‌های عیسی به پیروانش که در انجیل آمده، رسیدگی به محرومان و فراهم‌سازی اسباب رشد آنان است. در آیین یهود نیز توجه ویژه به قشر کم‌برخوردار دیده می‌شود.
جایگاه انفاق در فرهنگ مسلمانان
در فرهنگ مسلمانان، اموری مانند کنترل مصرف و تلاش برای بهره‌مندی همگان از منابع خدادادی، مشارکت در کارهای عام‌المنفعه، قرض‌دادن به نیازمندان و تلاش برای درآمدزایی و سرمایه‌گذاری، پسندیده انگاشته می‌شود.
آثار انفاق
آثار فردی
هر انسانی نیازمند محبت هم‌نوعان است و انفاق به‌معنای گستردۀ آن که هدیه، جشن تولد و سالگرد ازدواج را در بر می‌گیرد، موجب ایجاد محبت و تقویت حس نوع‌دوستی می‌شود. دین‌پژوهان نیز انفاق را موجب افزایش ایمان، نورانیت قلب، ایجاد دوستی و آرامش روحی در انفاق‌کننده و گیرندۀ انفاق دانسته‌اند.
آثار اجتماعی
انفاق در بعد اجتماعی می‌تواند موجب تقویت امنیت روانی جامعه، کاهش شکاف طبقاتی و افزایش بهره‌مندی مردم از امکانات عمومی شود. بهره‌مندی همگانی از امکانات عمومی، خود موجب جلوگیری از مخالفت‌های مدنی و آشوب‌های اجتماعی می‌شود.
گسترۀ انفاق
دین‌پژوهان مسلمان با تکیه بر آموزه‌های قرآن، انفاق را شامل همه کارهای نیک و عامه‌پسند دانسته‌اند. دادن مشاوره به اشخاص درگیر، حفظ آبروی بدهکار با مهلت دادن در پرداخت بدهی، اجرای برنامه‌های فرهنگی، تقویت پیوند دوستی و تحکیم بنیان خانواده از مصادیق دگردوستی و یاری‌گری در انفاق دانسته شده است.
میانه‌روی در انفاق
انفاق اگرچه از فضیلت‌های اخلاقی است، اما قرآن‌پژوهان قاعدۀ کلی میانه‌روی را در انفاق نیز حاکم دانسته‌اند. میانه‌روی یک قاعده منطقی است و رعایت آن در انفاق، از هدر رفت منابع جلوگیری می‌کند. اسراف در انفاق،خود می‌تواند خاستگاه نامتوازن شدن توزیع امکانات در جامعه باشد.
بی‌اعتنایی به انفاق
اخلاق‌پژوهان، ضعف اعتقادی و اخلاقی را از موانع اصلی انفاق دانسته‌اند. ضعف اعتقادی باعث بی‌اعتمادی به وعده‌های خدا و ترس از فقیر شدن است که خود، خاستگاه بخل است. گسترش فقر و فساد، ضعف سرمایه اجتماعی، ایجاد شکاف اقتصادی، گسترش مادی‌گرایی، احتکار و از دست‌رفتن فرصت‌های شغلی در جامعه، از آثار بی‌توجهی به انفاق دانسته شده است.