مهارت تصمیم‌گیری
مهارت تصمیم‌گیری؛ توانایی در شناسایی و انتخاب قاطعانۀ یک راه از میان راه‌های مختلف.
مهارت تصمیم‌گیری از امتیازهای یک انسان موفق نسبت به دیگران است که موجب می‌شود بهترین راهکار را در کمترین زمان انتخاب و اجرا کند. یک فرد هنگامی دارای توانایی در تصمیم‌گیری دانسته می‌شود که بتواند فرآیند تصمیم‌گیری را چه هنگام مواجهه با یک مسئله و چه هنگام اتخاذ تصمیم و چه در مرحلۀ عمل، به‌خوبی اجرا کند. آموزه‌های دینی، صاحب عزم وتصمیم بودن را، یک منزلت دانسته که با اصلاح سبک زندگی و کوشش می‌توان به این جایگاه رسید.
مفهوم‌شناسی
«تصمیم‌گیری» به‌معنای اراده‌کردن و با عزم راسخ درصدد اجرای امری برآمدن است.[۱] تصمیم‌گیری در اصطلاح، فرآیند شناسایی و انتخاب بهترین راه‌حل برای مسأله‌ای خاص است که در آیات و روایات با واژه «عزم» به آن اشاره شده است. [۲] تصمیم‌گیری برای رسیدن به هدف و نتیجۀ خاص است و علاوه بر عقلانیت، عواطف و احساسات نیز در آن اثرگذار هستند.[۳] تصمیم‌گیری یک ویژگی خاص انسان است[۴] و خداوند این ویژگی و توانایی را در انسان قرار داده که کار خوب از بد را تشخیص داده [۵] و بهترین راه‌ها را انتخاب کند. هرچه انسان رشدیافته‌تر باشد کارهای او بیشتر از روی عقل و انتخاب منطقی خواهد بود و هرچه کمتر رشدیافته باشد رفتارها و انتخاب‌های او بیشتر از روی امیال نفسی و غریزه خواهد بود.[۶]
انواع تصمیم‌گیری
تصمیم‌گیری را با توجه به وضعیت و جایگاه تصمیم‌گیرنده به تصمیم‌گیری فردی، مدیریتی و اجتماعی تقسیم می‌شود؛ تصمیم‌گیری فردی، یک تصمیم شخصی بوده که نتیجۀ آن، بیش از هر کس دیگری بر همان فرد تاثیر می‌گذارد. تصمیم‌گیری مدیریتی ناظر به تصمیم‌های سرپرست یک مجموعه است، مانند تصمیمات پدر یک خانواده و یا مسئول یک گروه. [۷]تصمیم‌گیری اجتماعی، فراتر از فرد، در سطح اجتماع اثرگذار است؛ انتخابات مظهر تصمیم‌گیری جمعی است.[۸]
فرآیند تصمیم‌گیری
فرآیند تصمیم‌گیری شامل موارد زیر است:[۹]
مرحله قبل از تصمیم‌گیری
چگونگی مواجهه با مسائل و حوادث و شیوۀ بیان آن، تأثیر زیادی بر انتخاب راه‌حل نهایی دارد.[۱۰] اگر نوع مواجهه با موضوعات مهم به درستی تشخیص داده نشود احتمال بدترین تصمیم‌گیری‌ها وجود دارد.[۱۱] بعضی انواع مواجهه هنگام برخورد با یک مسئله یا حادثه عبارت است از: مواجهۀ فعالانه در مقابل مواجهۀ منفعلانه، مواجهۀ شجاعانه در مقابل مواجهه از روی ترس، مواجهۀ امیدوارانه در مقابل مأیوسانه، مواجهه از روی احساسات در مقابل مواجهۀ همراه با کنترل احساسات، مواجهۀ جامع‌نگرانه نسبت به تهدید و فرصت‌ها در مقابل مواجهۀ یکجانبه‌نگر نسبت به تهدید یا فرصت‌ها، مواجهۀ مدبّرانه در مقابل مواجهۀ سهل‌اندیشانه، مواجهۀ آگاهانه در مقابل مواجهۀ غیرآگاهانه نسبت‌به واقعیت‌ها و موقعیت خود، مواجهۀ مبتکرانه در مقابل مواجهۀ عکس‌العملی، مواجهۀ همراه با رعایت حدود شرعی در مقابل مواجهه همراه با بی‌اعتنایی به حدود شرعی.[۱۲]
قرآن کریم به مؤمنان می‌آموزد که در مواجهه با حوادث، با اطمینان به وعده‌های الهی،[۱۳] بدون اینکه ترس[۱۴] و یأسی داشته باشند[۱۵] خود را بالاتر از هر موقعیتی دانسته[۱۶] و همراه با رعایت حدود شرعی،[۱۷] فعالانه وارد میدان مجاهدت شوند.[۱۸]
مرحلۀ اتخاذ تصمیم
بعد از مواجهه با یک حادثه و تشخیص اینکه در معرض یک تصمیم مهم قرار دارد، اتخاذ تصمیم مرحلۀ اصلی در تصمیم‌گیری است.[۱۹] لازمۀ اتخاذ بهترین تصمیم، مشورت با افراد آگاه، آینده‌نگری، جمع‌آوری اطلاعات، پرهیز از شتابزدگی، بهره‌گیری از تجربه‌ها،[۲۰] شناسایی انتخاب‌های موجود و ارزیابی انتخاب‌ها با یکدیگر است.[۲۱] در آموزه‌های دینی، دوراندیشی نشانۀ خردمندی[۲۲] و مشورت، بهترین پشتیبان دانسته شده[۲۳] و با پرهیزدادن از عجله در جست‌وجو،[۲۴] استفاده از تجربه‌های خود و دیگران را عامل موفقیت بیان کرده است.[۲۵]
مرحلۀ اجرای تصمیم
بعداز اتخاذ تصمیم، نوبت به مرحلۀ اجرای تصمیم می‌رسد. قاطعیت در تصمیم، پرهیز از افشاء تصمیم،[۲۶] فرصت‌شناسی،[۲۷] جدیت و مواظبت بر تصمیم[۲۸] و توکل به خداوند در انجام تصمیم،[۲۹] شاخصه‌های مرحلۀ اجرای تصمیم است. خدا در قرآن کریم به پیامبر سفارش می‌کند که قبل از تصمیم‌گیری مشورت کند، اما هنگامی که تصمیم خود را گرفت هیچ تردیدی به خود راه ندهد و با توکل بر خداوند تصمیم خود را قاطعانه اجرا کند.[۳۰]
موانع و لغزشگاههای تصمیم‌گیری
مشغولیت بیش‌از حد به حواشی، تأخیر انداختن در کارها،[۳۱] تقدیرگرایی و سرنوشت خود را به حوادث و تصمیم دیگران سپردن،[۳۲] ترس،[۳۳] هیجانات منفی مانند ناامیدی، بدگمانی و بدبینی،[۳۴] خودبزرگ‌بینی و خود را بی‌نیاز دانستن از تفکر بیشتر در جوانب مسئله،[۳۵] توجه به حرف و حدیث‌های دیگران و شک و تردید، از موانع تصمیم‌گیری هستند.[۳۶] کثرت پاسخ‌ها نیز از عواملی است که با بمباران اطلاعاتی، افراد را در مقابل پاسخ‌ها منفعل کرده و در تصمیم‌گیری متحیر می‌کند.[۳۷] همچنین تحلیلِ مادی قضایا و نادیده گرفتن وعده‌ها و سنت‌های الهی،[۳۸] استبداد رأی هنگام تصمیم‌گیری، [۳۹] تصمیم‌گیری تحت تأثیر هوای نفس و تمایلات نفسانی، شخصیت‌گرایی و پيروي كوركورانه و بدون اندیشه از شخصيّت‌ها و گذشتگان و اثرپذیری از تهدید و تطمیع دشمنان، لغزشگاههای تصمیم‌گیری به‌شمار می‌روند.[۴۰]
علاوه‌بر این موارد، امروزه دشمنان یک ملت به‌جای رویارویی مستقیم با آنها، با نفوذ در دستگاه تصمیم‌گیری آنها و با لباس دوستی و خیرخواهی و یا از راه تهدید و تطمیع، برای آن ملت تصمیم‌سازی می‌کنند تا آن ملت همان تصمیمی را بگیرد که دشمنان می‌خواهند.[۴۱]
معیار تصمیم درست
معیار درستی تصمیم‌گیری، اطلاعات درست و واقعی[۴۲] و تأمّل در آن بدون شتابزدگی،[۴۳] همراه با آینده‌نگری بوده[۴۴] که از روی محبت زیاد و یا منافع اطلاع‌دهنده و یا دشمنی نباشد.[۴۵]
ملاک درستی در تصمیم‌گیری‌های ملی نیز، در نظر داشتن «منافع ملی» و همچنین بیگانه‌نبودن تصمیم‌های کلان با فرهنگ دینی، انقلابی و تاریخی ملت است.[۴۶]
همچنین با اینکه نگاه «آرمان‌گرایى» در تصمیم‌گیری بسیار مطلوب است، اما در تصمیم‌گیری درست، «واقع‌بينى» لحاظ شده و پله‌های تصمیم‌گیری مطابق با واقعيت‌ها اخذ شده و به سمت آرمان‌ها حرکت می‌کند.[۴۷]
تصمیم‌گیری در فرهنگ دینی ایرانیان
در حالی‌که موضوع زن در جامعۀ غربی یک بحران بوده و از زنان به سود مردان انتفاع می‌شود،[۴۸] در الگوی تصمیم‌گیری خانوادۀ ایرانی، با تأسی به حضرت فاطمه و امام علی،[۴۹] مدیریت که جوهرۀ آن تصمیم‌گیری است،[۵۰] در محیط داخل خانه بر عهدۀ بانوان و در امور کلان با مرد است.[۵۱] از این‌رو استبداد رأی در خانواده‌های با فرهنگ دینی وجود نداشته[۵۲] و پدرسالاری نیز که در بعضی خانواده‌ها بوده، غیرسلطه‌گرایانه و غیر از معنای رایج دیکتاتوری است.[۵۳] همچنین گرچه تصمیم‌گیری نهایی در امور کلان خانواده با پدر است،[۵۴] مشارکت همۀ افراد خانواده در تصمیم‌گیری‌ها[۵۵] موجب ایجاد حس رضایت، تعالی فکری، فضای عاطفی مثبت و فرصتی برای بهبود رفتارهای اجتماعی فرزندان می‌شود.[۵۶]
از سوی دیگر عناصر تصمیم‌گیری صحیح و فرآیند آن در فرهنگ و ادبیات عامیانۀ ایرانی‌ها تجلی یافته که برای مثال ضرب‌المثل «چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی» بر اهمیت بررسی تمام جوانب و سنجیده عمل کردن در تصمیم‌گیری‌ها تأکید داشته و «آنچه در آینه جوان بیند پیر در خشت خام آن بیند»[۵۷] بر اهمیت استفاده از تجربه‌های بزرگ‌ترها تأکید می‌کند. همچنین تکیه‌کلام‌هایی مانند «انشاءالله» می‌آموزاند که در هر تصمیمی باید با تکیه بر پروردگار و توکل بر او کار را انجام داد.[۵۸] بزرگان دینی در جامعۀ ایرانی نیز با اهمیت دادن به محاسبات معنوی و با اطمینان به وعده‌های الهی و بدون یأس تصمیم‌گیری کرده[۵۹] وبا رفتن به مسجد و دیگر اماکن مقدس از خداوند طلب مدد کرده و با توکل بر او عزم خود را جزم می‌کنند.[۶۰]
پرورش توانایی تصمیم‌گیری در کودک و نوجوان
تصمیم‌گیری بخشی از فرایند رشد در کودک است.[۶۱] در فرهنگ دینی ایرانیان، عناصر تصمیم‌گیری موفق مانند صبر در فرزندان تقویت شده و به عزم و تصمیم آنها جهت می‌دهند که هم تصمیم آنها عالی‌تر شده و هم در جهت رضای پروردگار باشد.[۶۲] در این چارچوب، از سه‌سالگی با پرهیز از جماد انگاری طفل و امر و نهی خشک و خالی، اراده و خواست کودک محترم شمرده شده و دلیل هرکاری با بیانی ساده برای او توضیح داده می‌شود.[۶۳] همچنین گرچه آزادی کامل برای کودک توصیه نمی‌شود، اما متخصصان لازم می‌دانند در مورد بعضی کارهای کودک به او اجازۀ تصمیم‌گیری داده شود و با اجتناب از سرزنش کودک در صورت اشتباه‌کردن، به او آموخته شود که مسؤلیت تصمیم‌گیری خود را بپذیرد.[۶۴]
توانایی تصمیم‌گیری در دورۀ نوجوانی نیز یکی از جنبه‌های اساسی رشد مطلوب آنها محسوب شده و موجب مسؤلیت‌پذیری، افزایش رفتارهای مثبت، کاهش رفتارهای ضداجتماعی و خودکفایی اقتصادی است. خانواده فرصتی است که فرزندان می‌توانند با انتخاب‌های معنادار، تصمیم‌گیری مؤثر را تمرین کنند.[۶۵]
برای پرورش توانایی تصمیم‌گیری در نوجوانان در خانواده، ابتدا از تصمیم‌گیری‌های کوچک شروع کرده و آنها را برای استقلال در اندیشه، مسؤلیت‌پذیری و استقلال در تصمیم‌گیری آماده می‌کنند.[۶۶]
تصمیم‌گیری در آموزه‌های دینی
عزم در فرهنگ قرآن کریم، یک فضیلت و بلکه خاستگاه فضایل و یک توان اکتسابی بوده که با ارادۀ قوی، قاطع و حکمت همراه است.[۶۷] امام علی، عزم قوی را یکی از ویژگی‌های پیامبران الهی بیان می‌کند.[۶۸] در آموزه‌ها و معارف دینی، به تصمیم‌گیری فراتر از یک عمل ذهنی و مغزی توجه شده، آن را جوهرۀ انسانیت و مایۀ امتیاز آنها از یکدیگر و بلکه یک مرتبه و مقام دانسته که با کوشش و سبک زندگی مجاهدانه می‌توان به آن جایگاه رسید؛ اما افرادی که سبک زندگی غافلانه داشته و اهل تأخیر انداختن در کارها، سهل‌انگاری و نسیان در زندگی خود باشند اهل عزم و تصمیم نیز نخواهند شد.[۶۹]
در آموزه‌های دینی، بیش از تکنیک‌های تصمیم‌گیری، به سبک زندگی مرتبط با تصمیم‌گیری توجه شده و با اصلاح سبک زندگی و پرهیز دادن از عواملی که مانع از عزم و تصمیم قاطع بوده، مانند کارهای بیهوده،[۷۰] خوش‌گذرانی[۷۱] و زیاده‌روی در کارهای غیر جدی،[۷۲] افراد را برای اهل عزم و تصمیم‌شدن آماده می‌کند.[۷۳]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، «معنی تصمیم»، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ صفاییان و دیگران، «مؤلفه‌های تصمیم‌گیری در اخلاق پزشکی از منظر نهج البلاغه»، ۱۳۹۲ش، ص32.
- ↑ مظاهری، «مفهوم و ماهیت تصمیم‌گیری»، 1379ش، ص23.
- ↑ مشکینی، «اخلاق اسلامی: عزم و اراده۱»، 1366ش، ص4.
- ↑ سوره شمس، آیه 8.
- ↑ فلاح شیروانی، جایگاه عزم، 1399ش، ص19.
- ↑ »درس دوم: انواع تصمیم‌گیری»، وب‌سایت مسیر طلبه.
- ↑ ناصری، «انتخابات عرصه تصمیم‌گیری بر سرنوشت فردی و اجتماعی است»، خبرگزاری بسیج.
- ↑ موسوی کاشی و دیگران، «تصمیم‌گیری مدیران حوزۀ سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم گیری »، ۱۳۹۷ش، ص۱۱0.
- ↑ هاروارد، درباره تصمیم‌گیری، ۱۴۰۱ش، ص۲۱.
- ↑ ریچارد و لیندا، تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن، 1397ش، ص232.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری«، پايگاه اطلاع‌رسانی آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۲۲،
- ↑ سوره مائده، آیه ۵۴.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۸۷.
- ↑ سوره آل‌عمران، آیه ۱۳۹.
- ↑ سوره طلاق، آیه ۲.
- ↑ سوره مائده، آیه ۵۴.
- ↑ ریچارد و لیندا، تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه‌زیستن و خوب‌آموختن، 1397ش، ص233.
- ↑ موسوی کاشی و دیگران، «تصمیم‌گیری مدیران حوزۀ سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم گیری »، ۱۳۹۷ش، ص111-112.
- ↑ ریچارد و لیندا، تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن، 1397ش، ص232-233.
- ↑ تميمي آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج1، ص475.
- ↑ مجلسي، بحارالأنوار، 1403ق، ج72، ص104.
- ↑ مكارم شيرازى، پيام امام اميرالمومنين، 1386ش، ج۵، ص۲۸۹.
- ↑ مكارم شيرازى، پيام امام اميرالمومنين، 1386ش، ج13، ص628.
- ↑ موسوی کاشی و دیگران، «تصمیم‌گیری مدیران حوزۀ سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم گیری »، ۱۳۹۷ش، ص112.
- ↑ تميمي آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ص473.
- ↑ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ج16، ص326.
- ↑ خطیب، مهارت بهره‌مندی از جوانی و تصمیم گیری، ۱۳۹۸ش، ص35.
- ↑ سوره آل عمران، آیه 159.
- ↑ اخوت، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، 1390ش، ص۱۳۸-139.
- ↑ قره‌داغی، «تصمیم‌گیری شغلی، مشکلات و راهبردها»، ۱۳۸۸ش، ص۱۷.
- ↑ باقری‌زاده، «تاثیر ترس بر تصمیم‌گیری کارآمد»، 1375ش، ص46.
- ↑ موسوی، «تصمیم‌گیری و قاطعیت»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ریچارد و لیندا، تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه‌زیستن و خوب‌آموختن، 1397ش، ص234.
- ↑ موسوی کاشی و دیگران، «تصمیم‌گیری مدیران حوزۀ سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم گیری »، ۱۳۹۷ش، ص112.
- ↑ محمدی، «شبکه‌های اجتماعی شما را بمباران اطلاعاتی می کنند؟»، وب‌سایت سواد زندگی.
- ↑ خامنه‌ای «پاسخ به ۵ پرسش کلیدی درباره «اختلال در دستگاه محاسباتی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ دلاوری، «نظارت بر قدرت از دیدگاه قرآن»، ۱۳۸۱ش، ص۱۰۹.
- ↑ مطهری، انسان و ایمان، 1402ش، ص66-68.
- ↑ خامنه‌ای، «پاسخ به ۵ پرسش کلیدی درباره «اختلال در دستگاه محاسباتی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ خامنه‌ای، پرسش و پاسخ، 1398ش، ص465.
- ↑ اکبری، بیماری‌های اخلاقی و درمان‌های قرآنی، 1390ش، ص279.
- ↑ قرائتی، تفسیر قرآن کریم جزء 29، 1392ش، ص65.
- ↑ فایضی، کاربرد اصول مدیریت در جوامع با جهت‌گیری اسلامی، 1375ش، ص39.
- ↑ خامنه‌ای، «دیدار مسئولان نظام با رهبر انقلاب»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ خامنه‌ای، «دیدار جمعی از بانوان نخبه با رهبر انقلاب»، پايگاه اطلاع‌رسانی آثارآيت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ طاها، «تقسيم كار در خانه به سبک حضرت زهرا و علی»، وب‌سایت هدانا.
- ↑ نجف‌زاده تربتی، «نگاه نهج‌البلاغه به نظریه تصمیم»، ۱۳۸۰ش، ص۲۲.
- ↑ پناهیان، «اصلاح مدیریت در خانواده و جامعه ۵، مدیریت خانه با کیست؟»، وب‌سایت پناهیان.
- ↑ مظاهری، خانواده در اسلام، 1390ش، ص70.
- ↑ سفیری و عرب‌سرخی، نقدنامه علوم اجتماعی 6، 1398ش، ج1، ص124.
- ↑ محقق داماد، بررسی فقهی حقوق خانواده، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۲۸۸.
- ↑ «مشارکت اعضای خانواده در تصمیم‌گیری‌ها»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ اکبری و دیگران، «تاثیر فرزندان نوجوان در تصمیم‌گیری‌های آنی هنگام سفرهای تفریحی خانواده»، ۱۳۹۶ش، ص۲۵.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۵۰.
- ↑ قرائتی، «تكيه كلام اوليای الهی؛ «انشاءالله» كه نبايد لقلقه زبان شود»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ خامنه‌ای، «خطبه‌های نمازجمعه در بیست و یکمین سالگرد رحلت امام خمینی»، پايگاه اطلاع‌رسانی آثار آيت‌الله خامنه‌ای .
- ↑ قوامی، «مدیریت امام خامنه‌ای، محور اول: وظائف مبنائی مدیر»، 1398ش، ص50.
- ↑ پورحسین و خسروی، تصمیم‌گیری در کودکان، ۱۳۸۹ش، ص۴۰.
- ↑ خمينى، تهذيب نفس و سير و سلوك از ديدگاه امام خمينى، 1387ش، ص364.
- ↑ ناصح‌الممالک، «عزم و اراده»،۱۳۰۴ش، ص۱۴.
- ↑ پورحسین و خسروی، تصمیم‌گیری در کودکان، ۱۳۸۹ش، ص۳۳ و 40.
- ↑ شیرزاده، «اهمیت مشارکت نوجوانان در تصمیم های خانواده/ مشارکت عامل تقویت اعتماد بنفس»، وب‌سایت خبری دانا.
- ↑ بنی‌اسدی و فولادیان، دانستنی‌هایی درباره بلوغ نوجوانی، ۱۳۹۵ش، ص۶۰.
- ↑ صرفی و فتاحی‌زاده، «معناشناسی توصیفی واژه عزم در قرآن کریم»، ۱۳۹۶ش، ص22و23.
- ↑ مجلسي، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۱۵۵.
- ↑ خمينى، تهذيب نفس و سير و سلوك از ديدگاه امام خمينى، 1387ش، ص364.
- ↑ تمیمی آمدي، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج1، ص461.
- ↑ تمیمی آمدي، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، 1366ش، ج1، ص483.
- ↑ تميمي آمدي، غرر الحكم و درر الكلم،1410ق، ص473.
- ↑ عبداللهیان، «عزم، نخستین رکن سیر و سلوک۱»، ۱۳۸۱ش، ص۳5.
منابع
- قرآن کریم.
- اخوت، احمدرضا، مبانی و مهارت‌های برنامه‌ریزی، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۰ش.
- اکبری، محسن و دیگران، «تاثیر فرزندان نوجوان در تصمیم‌گیری‌های آنی هنگام سفرهای تفریحی خانواده»، دو فصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، دورۀ ۵، شمارۀ ۱۰، ۱۳۹۶ش.
- اکبری، محمود، بیماری‌های اخلاقی و درمان‌های قرآنی، قم، فتیان، 1390ش.
- باقری‌زاده، سیدمحمد، «تأثیر ترس بر تصمیم‌گیری کارآمد»، تدبیر، شماره ۶۶، 1375ش.
- بنی‌اسدی، علی و فولادیان، احمد، دانستنی‌هایی درباره بلوغ نوجوانی، مشهد، به‌نشر، ۱۳۹۵ش.
- پورحسین، رضا و خسروی، نازنین، تصمیم‌گیری در کودکان، تهران، نشر لک‌لک، ۱۳۸۹ش.
- پناهیان، علی‌رضا، «اصلاح مدیریت در خانواده و جامعه ۵، مدیریت خانه با کیست؟»، وب‌سایت پناهیان، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1396ش.
- تمیمی آمدي، عبدالواحد، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1366ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اسفند ۱۳۹۷ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «خطبه‌های نمازجمعه در بیست و یکمین سالگرد رحلت امام خمینی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 14 خرداد 1389ش.
- خامنه‌ای «پاسخ به ۵ پرسش کلیدی درباره «اختلال در دستگاه محاسباتی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1398ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «دیدار جمعی از بانوان نخبه با رهبر انقلاب»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 1 خرداد 1390ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «دیدار مسئولان نظام با رهبر انقلاب»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 22 خرداد 1396ش.
- خامنه‌ای، سيدعلی، «بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شورای اسلامی»، پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آيت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 18 خرداد 1389ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، پرسش و پاسخ، تهران، مؤسسه انقلاب اسلامی، 1398ش.
- خطیب، سید مهدی، مهارت بهره‌مندی از جوانی و تصمیم‌گیری، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۸ش.
- خمينى، سیدروح‌الله، تهذيب نفس و سير و سلوك از ديدگاه امام خمينى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1387ش.
- «درس دوم: انواع تصمیم‌گیری»، وب‌سایت مسیر طلبه، تاریخ بازدید: 1 تیر 1403ش.
- دلاوری، رضا، «نظارت بر قدرت از دیدگاه قرآن»، علوم سیاسی، شمارۀ 19، ۱۳۸۱ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، اميرکبير، چ۱۲، ۱۳۸۳ش.
- ریچارد، پل و لیندا، الدر، تفکر انتقادی: تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن، ترجمه اکبر سلطانی و مریم آقازاده، تهران، اختران، ۱۳۹۷ش.
- سفیری، خدیجه و عرب‌سرخی، لیلا، نقدنامه علوم اجتماعی 6، تهران، سمت، 1398ش.
- شیرزاده، محمد، «اهمیت مشارکت نوجوانان در تصمیم‌های خانواده»، وب‌سایت خبری دانا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردين ۱۴۰۲ش.
- صرفی، زهرا و فتاحی‌زاده، فتحیه، «معناشناسی توصیفی واژه عزم در قرآن کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دورۀ 14، شمارۀ 2، 1396ش.
- صفاییان، لیلی و دیگران، «مؤلفه‌های تصمیم‌گیری در اخلاق پزشکی از منظر نهج‌البلاغه»، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، دورۀ ۶، شمارۀ ۳، ۱۳۹۲ش.
- طباطبايى، محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چ5، 1374ش.
- طاها، مهدی، «تقسيم كار در خانه به سبک حضرت زهرا و علی»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج مطلب: 29 دی 1399ش.
- عبداللهیان، محمد، «عزم، نخستین رکن سیر و سلوک۱»، رشد آموزش قرآن، ۱۳۸۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1403ش.
- فایضی، علی، کاربرد اصول مدیریت در جوامع با جهت‌گیری اسلامی، ری، فطرت، 1375ش.
- فلاح شیروانی، محمدرضا، جایگاه عزم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1399ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر قرآن کریم جزء 29، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، 1392ش.
- قرائتی، محسن، «تكيه كلام اوليای الهی؛ «انشاءالله» كه نبايد لقلقه زبان شود»، خبرگزاری ایکنا، تاریخ درج مطلب: 24 مرداد 1392ش.
- قره‌داغی، علی، «تصمیم‌گیری شغلی، مشکلات و راهبردها»، رشد آموزش مشاور مدرسه، شمارۀ ۱۸، 1388.
- قوامی، سیدصمصام‌الدین، «مدیریت امام خامنه‌ای، محور اول: وظائف مبنائی مدیر»، مجله نظام ولایی، دورۀ ۱، شمارۀ ۱، ۱۳۹۸ش.
- مجلسي، محمدتقی، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، چ۲، ۱۴۰۶ق.
- مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، لبنان، دارالاحیاء التراث، چ3، 1403ق.
- محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ۱۱، ۱۳۸۴ش.
- محمدی، جعفر، «شبکه‌های اجتماعی شما را بمباران اطلاعاتی می کنند؟»، وب‌سایت سواد زندگی، تاریخ درج مطلب: فروردين ۱۴۰۲ش.
- «مشارکت اعضای خانواده در تصمیم‌گیری‌ها»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1400ش.
- مشکینی، علی، «اخلاق اسلامی: عزم و اراده۱»، تربیت، سال سوم، شمارۀ 6، 1366ش.
- مطهری، مرتضی، انسان و ایمان، تهران، صدرا، چ67، 1402ش.
- مظاهری، حسین، خانواده در اسلام، قم، شفق، 1390ش.
- مظاهری، عباس، «مفهوم و ماهیت تصمیم‌گیری»، مجله توسعه مدیریت، شمارۀ ۱۴، ۱۳۷۹ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام اميرالمؤمنين، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش.
- موسوی کاشی، زهره و دیگران، «تصمیم‌گیری مدیران حوزۀ سلامت با رویکرد اسلامی، مبانی نظری نگرش و رویکرد اسلام در فرایند تصمیم‌گیری»، پژوهش در دین و سلامت، دورۀ ۴، شمارۀ 3، ۱۳۹۷ش.
- موسوی، زهرا، «تصمیم‌گیری و قاطعیت»، وب‌سایت اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1390ش.
- ناصح‌الممالک، اسماعیل، «عزم و اراده»، مجله تعلیم و تربیت، سال اول، شمارۀ 7، 1304ش.
- ناصری، جواد، «انتخابات عرصه تصمیم‌گیری بر سرنوشت فردی و اجتماعی است»، خبرگزاری بسیج، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1402ش.
- نجف‌زاده تربتی، محمد، «نگاه نهج‌البلاغه به نظریه تصمیم»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دورۀ 2، شمارۀ 3 و4، ، ۱۳۸۰ش.
- هاروارد، بیزینس، درباره تصمیم‌گیری، ترجمه سیدمحمد تقی‌زاده مطلق، تهران، نشر هنوز، چ۱۰، ۱۴۰۱ش.