امنیت کودک
امنیت کودک؛ آسودگی خاطر و آرامش فردی و اجتماعی کودک در برابر انواع تهدیدها.
کودکان قشر آسیب‌پذیر جامعه هستند و بیش از دیگران به امنیت، در همۀ ابعاد آن نیاز دارند. تأمین امنیت، سبب رشد و شکوفایی استعدادهای کودک شده و فقدان آن پیامدهای جبران‌ناپذیری از جمله اختلال شخصیتی، افسردگی و بی‌اعتمادی در بزرگسالی ایجاد می‌کند.
مفهوم‌شناسی
امنیت کودک؛ آسودگی خاطر، برقرار بودن آرامش و محفوظ ماندن از تهدید آزادی‌های کودک است. احساس امنیت را عدم تهدید منافع یا داشته‌های کودک در زمان حال یا آینده تعریف کرده‌اند.[۱] احساس امنیت در درون فرد شکل می‌گیرد به‌گونه‌ای که حتی با تأمین امنیت اجتماعی ممکن است احساس امنیت وجود نداشته باشد.[۲] امنیت کودک شامل امنیت فردی و اجتماعی است.
امنیت فردی کودک
امنیت فردی حالتی از امنیت است که روح و جسم کودک از ترس، اضطراب و آسیب در امان باشد.[۳] ابعاد امنیت فردی شامل امنیت روانی، امنیت جسمی و امنیت اعتقادی است.
امنیت روانی کودک
امنیت روانی شامل فراهم بودن زمینه‌های مناسبِ رشد ذهنی و شخصیتی کودک و مصون ماندن از آسیب‌های روان‌شناختی است به‌طوری‌که در محیط خانواده و اجتماع بدون ترس حضور یابد.[۴]
عوامل ایجاد امنیت روانی
روانشناسان امنیتِ خاطر را مهم‌ترین تغذیۀ روانی کودک دانسته‌اند؛ پرورش این بُعد از امنیت، معطوف به صمیمیت میان پدر و مادر است.[۵] از دیگر عوامل ایجاد امنیت می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- خونسردی و آرامش والدین هنگام حضور نزد کودک؛
- ابراز محبت به کودک[۶] و در آغوش کشیدن او به‌ویژه در سال‌های اول رشد؛
- تغذیه با شیرِ مادر؛
- برقراری ارتباط صمیمانۀ کودک علاوه بر والدین با پدربزرگ، مادربزرگ، دایی، عمو، عمه و خاله.[۷]
- تمرکز و توجه به نکات مثبت فکری، گفتاری و رفتاری؛[۸]
- بازی با کودک.[۹]
عوامل سلب امنیت روانی
ناسازگاری والدین و کشمکش آنان به‌عنوان مهم‌ترین عامل سلب امنیت روانی کودک شناخته شده است؛[۱۰] دیگر عوامل آن عبارت است از:
- سرزنش و تمرکز بر اشتباه‌های کودک؛[۱۱]
- انتظارات بیش از توانایی او؛
- روی برگرداندن از کودک و طرد او به‌ویژه در سال‌های اول رشد؛
- مقایسه با خواهر و برادر؛[۱۲]
- نصیحت در حضور جمع؛
- شرطی کردن کودک؛[۱۳]
- استفاده از القاب تحقیرآمیز و ناپسند و ناسزاگویی و تمسخر او؛
- عدم تعادل روانی، بی‌عفتی و اعتیاد اعضای خانواده.[۱۴]
امنیت اعتقادی
کودک با فطرت پاک و خداجو به‌دنیا می‌آید[۱۵] و به‌صورت بالقوه آمادگی پذیرش مسائل دینی و اعتقادی را دارد.[۱۶] پذیرش ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها در کودکان بر اساس پیامدهای جسمانی، لحظه‌ای و دریافت احساس خوب یا بد از آن آموزه‌ها است.[۱۷] در این میان وظیفۀ والدین، پروراندن و تقویت روح دینی کودک است.[۱۸] مواردی که سبب رشد و تأمین امنیت اعتقادی کودک می‌شود عبارت است از:
- القای مفاهیم دینی متناسب با سن کودک؛
- فراهم کردن زمینۀ عاطفی و روانی لازم برای بیان موضوعات دینی؛
- تفهیم مطالب دینی به‌صورت کاربردی و عملی در موقعیت‌های مختلف زندگی؛
- استفاده از روش طرح سؤال و ایجاد ذهنیت قبلی و تفکر؛
- عدم استفاده از موعظۀ گفتاری و تحمیل اعتقادات؛[۱۹]
- آشنا کردن کودک با قرآن؛
- بردن کودک به مکان‌ها و گردهمایی‌های مذهبی؛
- پاسخ صحیح به سؤال‌های مذهبی کودک؛[۲۰]
- پاسخ به سؤال‌های دینی کودک به شیوۀ قصه‌گویی؛[۲۱]
- بیان اوصاف مهربانی، عدالت و نیکی خدا برای علاقه‌مند کردن کودک به خدا.[۲۲]
امنیت جسمی
برخی از والدین به‌دلیل عدم آگاهی لازم نسبت به نوع و کیفیت تنبیه صحیح، به تنبیه بدنی کودک و آسیب فیزیکی او می‌پردازند.[۲۳] آثار روانی به‌جا مانده از آسیب جسمی کودک در بسیاری موارد بهبودناپذیر است.[۲۴] لازم است آموزش‌های مناسب در خصوص تربیت فرزندان به والدین ارائه شود.[۲۵]
امنیت جنسی کودک
امنیت جنسی، جلوگیری از بیدار شدن حس جنسی کودک و پیشگیری از تعرض جنسی به او است.
جلوگیری از بیداری جنسی کودک
والدین بایستی مراقب بیداری جنسی کودکان باشند و موارد ذیل را مورد توجه قرار دهند:
- پرهیز از رابطۀ زناشویی در برابر کودک؛
- آموزش کودک برای اجازه گرفتن به‌هنگام ورود به اتاق خواب والدین؛
- لمس نکردن اندام جنسی کودک؛
- پرهیز از نگاه به اندام جنسی؛
- تنظیم ساعات خواب کودک؛
- پاسخ مناسب به سؤال‌های جنسی او؛
- جلوگیری از بوسیدن و در آغوش کشیدن افراد نامحرم و غریبه.[۲۶]
پیشگیری از تعرض جنسی
برای جلوگیری از آزار جنسی کودک، متناسب با سن او آموزش‌هایی باید ارائه کرد، از جمله مواردی که کارشناسان به آموزش آن توصیه می‌کنند:
آموزش شناخت اندام‌های خصوصی بدن: کودک باید بداند، هر قسمتی از بدن که با لباس زیر پوشانده می‌شود اندام خصوصی او است و کسی حق دست زدن و یا نگاه کردن به آن را ندارد.
آموزش «نه گفتن» به کودک: باید به کودک آموخت که بدن او تحت مالکیت او است و اگر کسی قصد داشت به اعضای خصوصی بدنش دست بزند، نه بگوید و محل را ترک کند.
آموزش بیان مسائل آزاردهنده: کودک باید بداند که در صورت آزار دیدن از جانب کسی، نباید مخفی کاری کند و این موضوع را به پدر و مادر یا فرد مورد اطمینان اطلاع دهد.[۲۷]
امنیت اجتماعی کودک
احساس امنیت اجتماعی در کودکان، حضور بدون ترس، تهدید و اضطراب آنان در جامعه است.[۲۸] کودکان با توجه به شرایط جسمی و روحی خاص‌شان از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند؛[۲۹] امنیت محیط تنها با نظارت بر فعالیت کودکان و ترساندن آنان از خطرهای احتمالی امکان‌پذیر نیست. [۳۰] و برای حضور در اجتماع، نیازمندِ امنیتِ بیشتر از سوی محیط و افراد هستند.[۳۱]
امنیت خانوادگی
اولین اجتماعی که کودک در آن حضور می‌یابد، خانواده است؛ کودک در جامعۀ کوچک خانواده باید از امنیت کامل برخوردار باشد. امنیت خانوادگی نقش اساسی در تأمین امنیت روانی و جسمی کودک دارد.[۳۲]
امنیت تحصیلی
از الگوهای تربیتی مهم در تأمین امنیت کودک به تأثیر معلم و مربّی در مدرسه می‌توان اشاره کرد. ارتباط مطلوب کودک با معلم و هم‌کلاسی‌ها، رضایت از محیط مدرسه، قدرت ریسک‌پذیری و فراهم بودن امکان تجربه در مدرسه، سبب احساس امنیت کودک و موفقیت او می‌شود.[۳۳]
ایمنی مدارس
توجه به برخی نکات از سوی مدیران مدارس برای امنیت کودک عبارت است از:
- توجه به احتمال لیز خوردن دانش‌آموزان در سطوح خیس؛
- تعبیه پریزهای برق در ارتفاع مناسب برای جلوگیری از خطر برق‌گرفتگی؛
- برق‌کشی مدرسه به روش اتصال به زمین؛
- اطمینان از سالم بودن وسایل بازی؛
- انجام دادن فعالیت‌های بدنی و ورزش در محیطی امن.[۳۴]
امنیت فضای شهری
از جمله حقوق کودکان در آموزه‌های ایرانی- اسلامی توجه به قابلیت حضورپذیری آنان در فضاهای شهری است. حضور فعال کودک جهت بازی در این فضاها نیازمند اندازۀ مناسب فضا، عدم تراکم جمعیتی و امنیت محیط به لحاظ دیداری و شنیداری است.[۳۵] پارک‌ها و بوستان‌ها نیز از محیط‌های تفریح و فعالیت کودکان هستند؛ امکان نظارت والدین به زمین بازی کودکان، وجود محیط ایمن و آزاد برای بازی آنان، حضور نگهبان و نیروهای امنیت نظامی و نبود اوباش مجرم، از مصادیق تأمین امنیت کودکان در این فضا است.[۳۶]
امنیت فضای مجازی
جاذبه‌های موجود در فضای مجازی سبب افزایش کاربران کودک و آسیب‌های ناشی از آن شده است.[۳۷]
کارشناسان جهت تأمین امنیت کودکان در این فضا راهکارهای ذیل را از طرف والدین لازم‌الاجرا می‌دانند:
- جلب اعتماد کودکان با آگاه‌سازی آنان و شرح لزوم امنیت در فضای مجازی؛
- تعیین زمان‌های مشخص جهت استفاده از فضای مجازی و توجه کافی والدین به کودک در حین استفاده؛
- رمزگذاری رایانه یا گوشی؛
- مسدود کردن وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دارای فحوای نامناسب با استفاده از برنامه‌های اعمال فیلتر.
طرح مقابله با آسیب کودک در فضای مجازی
جهت برقراری امنیت کودکان در فضای مجازی، سند صیانت کودک و نوجوان در فضای مجازی در سال 1395ش در کمیسیون مرکز ملی فضای مجازی تصویب شد. مطابق آن، محتوای کلی فضای مجازی بر اساس سن، جنسیت و ویژگی‌های کودکان، در بستر شبکۀ ملی اطلاعات طبقه‌بندی شد. طرحی نیز تصویب شد تا برای جلوگیری از آسیب کودکان در این فضا، با مجرمان و تهدیدکنندگان امنیت آنان، برخورد شدید قضایی و انتظامی صورت گیرد.[۳۹] همچنین با استفاده از سرویس اینترنت کودک و نوجوان با شماره‌گیری #456* می‌توان متناسب با سن کودک، دسترسی به اینترنت را مدیریت کرد.[۴۰]
آثار امنیت کودکان
امنیت کودکان، سبب افزایش تعامل مثبت و رابطۀ عمیق میان کودک و سایر اعضای خانواده می‌شود. شخصیت مستقل کودک در سایۀ آرامش ناشی از امنیت، رشد یافته و توانایی‌هایش بروز می‌یابد. امنیت، منجر به اعتماد کودک به والدین و حرف‌شنوی از آنان در بزرگسالی می‌شود.[۴۱]
پانویس
- ↑ عرفانی، «امنیت و احساس امنیت پاسخگو در نظرسنجی الکترونیک»، بی‌تا، ص177.
- ↑ «راه‌هایی برای ایجاد حس امنیت در کودکان»، وب‌سایت بیتوته.
- ↑ «امنیت فردی- اجتماعی و سیاسی- نظامی در قرآن کریم»، مجمع جهانی شیعه‌شناسی.
- ↑ «برای کودک امنیت روانی ایجاد کنیم»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ رشیدپور، «امنیت خاطر یا تغذیۀ معنوی کودکان»، 1359ش، ص7.
- ↑ فرهادیان، والدین و مربیان، 1390ش، ص239 و 181.
- ↑ رضایی اصفهانی، قرآن و علوم انسانی، 1391ش، ص148 و 142.
- ↑ کیانی، «پرورش خلاقیت و امنیت روانی کودک»، روزنامۀ شرق، 1398ش، ص12.
- ↑ اسدی، «احساس امنیت در کودکان؛ خانۀ امن من»، روزنامۀ جام‌جم، 1388ش، ص14.
- ↑ مساواتی آذر، «ناسازگاری پدر و مادر مهم‌ترین عامل عدم امنیت روانی و فکری کودک و مسئول انحراف آنان است»، 1359ش، ص38.
- ↑ فرهادیان، والدین و مربیان، 1390ش، ص 244-245 و 310.
- ↑ رضایی اصفهانی، قرآن و علوم انسانی، 1391ش، ص149-151.
- ↑ کیانی، «پرورش خلایت و امنیت روانی کودک»، روزنامۀ شرق، 1398ش، ص12.
- ↑ اکبرینه، «بررسی راهکارهای قانونی تأمین امنیت کودک در خانوادۀ ناسالم»، 1392ش، ص40-41.
- ↑ ریحانی و دیگران، «بررسی روش قصه‌گویی در پاسخ‌گویی به سؤالات مذهبی کودکان از نگاه قرآن و حدیث»، 1393ش، ص590.
- ↑ فاخری و منتظری، اخلاق خانواده، 1378ش، ص164.
- ↑ بی‌نا، آنچه دربارۀ کودکان و نوجوانان باید بداینم، 1391ش، ص74.
- ↑ فاخری و منتظری، اخلاق خانواده، 1378ش، ص164.
- ↑ بی‌نا، آنچه دربارۀ کودکان و نوجوانان باید بداینم، 1391ش، ص78، 82 و 85.
- ↑ «چگونه به پرسش‌های کودکان دربارۀ خدا پاسخ گوییم»، وب‌سایت اسلام کوئست.
- ↑ ریحانی و دیگران، «بررسی روش قصه‌گویی در پاسخ‌گویی به سؤالات مذهبی کودکان از نگاه قرآن و حدیث»، 1393ش، ص590.
- ↑ فاخری و منتظری، اخلاق خانواده، 1378ش، ص158.
- ↑ کاویانی‌فر، «راهکارهای پیشگیری از کودک آزاری»، 1389ش، ص16.
- ↑ اکبرینه، «بررسی راهکارهای قانونی تأمین امنیت کودک در خانوادۀ ناسالم»، 1392ش، ص40.
- ↑ کاویانی‌فر، «راهکارهای پیشگیری از کودک آزاری»، 1389ش، ص16.
- ↑ مرویان حسینی، تربیت جنسی در اسلام، 1395ش، ص71-75.
- ↑ «آموزش پیشگیری از آزار جنسی در کودکان»، وب‌سایت فرزندان آفتاب.
- ↑ «امنیت مهم‌تر است یا احساس امنیت؟»، خبرآنلاین.
- ↑ بهرام‌پور و ملک‌افضلی، «نقش مؤلفۀ ایمنی و امنیت فضاهای شهری در حضورپذیری کودکان»، 1397ش، ص41.
- ↑ گودرزی، «ایجاد امنیت در محیط‌های آموزشی کودکان، نه به هر قیمتی»، 1396ش، ص32.
- ↑ محبی و دیگران، «تبیین و بررسی میزان تأثیرگذاری مؤلفه‌های چیدمان فضایی بر امنیت کودکان، تأکید بر برنامه‌ریزی بهینۀ شهری»، 1400ش، ص421.
- ↑ مظلومی، کلیدهای تربیتی و تعلیمی برای اولیای تربیتی، 1364ش، ص30.
- ↑ رئیسی سرتشنیزی، «بررسی رابطۀ احساس امنیت و کیفیت زندگی در مدرسه»، 1395ش، ص35-36.
- ↑ «برای ایمنی دانش‌آموزان در مدرسه این نکات را رعایت کنید»، وب‌سایت ایمن ترافیک.
- ↑ بهرام‌پور و ملک‌افضلی، «نقش مؤلفۀ ایمنی و امنیت فضاهای شهری در حضورپذیری کودکان»، 1397ش، ص46.
- ↑ محبی و دیگران، «تبیین و بررسی میزان تأثیرگذاری مؤلفه‌های چیدمان فضایی بر امنیت کودکان، تأکید بر برنامه‌ریزی بهینۀ شهری»، 1400ش، ص414، 421 و 423.
- ↑ خلیل‌پور، «سیاست تقنینی کیفری ایران در قبال تأمین امنیت کودکان در فضای مجازی»، 1399ش، ص165.
- ↑ «چگونه امنیت فرزندان را درفضای مجازی تأمین کنیم؟»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «امنیت مجازی کودکان؛ ضعف در قانون تا غفلت خانواده‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ «سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چه می‌گوید؟»، خبربان.
- ↑ فرهادیان، والدین و مربیان، 1390ش، ص63 و 335 و 182.
منابع
- اسدی، معصومه، «احساس امنیت در کودکان؛ خانۀ امن من»، روزنامۀ جام‌جم، شمارۀ 2534، تاریخ انتشار: 26 فروردین 1388ش.
- اکبرینه، پروین، «بررسی راهکارهای قانونی تأمین امنیت کودک در خانوادۀ ناسالم»، زن و مطالعات خانواده، سال پنجم، شمارۀ 19، بهار 1392ش.
- «امنیت فردی- اجتماعی و سیاسی- نظامی در قرآن کریم»، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ انتشار: 8 مرداد 1396ش.
- «امنیت مجازی کودکان؛ ضعف در قانون تا غفلت خانواده‌ها»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 28 اسفند 1399ش.
- «امنیت مهم‌تر است یا احساس امنیت؟»، خبرآنلاین، تاریخ انتشار: 15 بهمن 1390ش.
- «آموزش پیشگیری از آزار جنسی در کودکان»، وب‌سایت فرزندان آفتاب، تاریخ بازدید: 27 آبان 1401ش.
- «برای ایمنی دانش‌آموزان در مدرسه این نکات را رعایت کنید»، وب‌سایت ایمن ترافیک، تاریخ انتشار: 23 تیر 1397ش.
- «برای کودک امنیت روانی ایجاد کنیم»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ انتشار: 7 خرداد 1398ش.
- بهرام‌پور، عطیه و ملک افضلی، علی‌اصغر، «نقش مؤلفۀ ایمنی و امنیت فضاهای شهری در حضورپذیری کودکان»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارۀ 33، پاییز 1397ش.
- بی‌نا، آنچه دربارۀ کودکان و نوجوانان باید بداینم، مصصح و مترجم: مؤسسۀ فرهنگی تربیتی توحید، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه، ویرایش دوم، چاپ چهارم، 1391ش.
- «چگونه امنیت فرزندان را در فضای مجازی تأمین کنیم؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: 3 تیر 1398ش.
- «چگونه به پرسش‌های کودکان دربارۀ خدا پاسخ گوییم»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 30 آبان 1401ش.
- خلیل‌پور، سیدعباس، «سیاست تقنینی کیفری ایران در قبال تأمین امنیت کودکان در فضای مجازی»، سال دوم، شمارۀ 5، بهار 1399ش.
- «راه‌هایی برای ایجاد حس امنیت در کودکان»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 30 آبان 1401ش.
- رئیسی سرتشنیزی، عباس، «بررسی رابطۀ احساس امنیت و کیفیت زندگی در مدرسه»، نشریۀ دانش انتظامی چهار محال و بختیاری، دورۀ 4، شمارۀ 13، بهار 1395ش.
- رشیدپور، مجید، «امنیت خاطر یا تغذیۀ معنوی کودکان»، پیوند مهر، شمارۀ 12، 1359ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، قرآن و علوم انسانی، قم، نسیم حیات، 1391ش.
- ریحانی، ریحانه و دیگران، «بررسی روش قصه‌گویی در پاسخ‌گویی به سؤالات مذهبی کودکان از نگاه قرآن و حدیث»، کنگرۀ بین‌المللی فرهنگ و اندیشۀ دینی، 1393ش.
- «سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چه می‌گوید؟»، خبربان، تاریخ درج مطلب: 25 شهریور 1401ش.
- عرفانی، کامران، «امنیت و احساس امنیت پاسخگو در نظرسنجی الکترونیک»، اولین سمینار تخصصی نظرسنجی الکترونیکی، بی‌تا.
- فاخری، علیرضا و منتظری، محمدحسین، اخلاق خانواده، تهران، نمایندگی ولیّ فقیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1378ش.
- فرهادیان، رضا، والدین و مربیان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1390ش.
- کاویانی‌فر، مرتضی، «راهکارهای پیشگیری از کودک آزاری»، نشریۀ گزارش، شمارۀ 218، تیر 1389ش.
- کیانی، لیلا، «پرورش خلاقیت و امنیت روانی کودک»، روزنامۀ شرق، شمارۀ 3431، تاریخ انتشار: 2 اردیبهشت 1398ش.
- گودرزی، مرجان، «ایجاد امنیت در محیط‌های آموزشی کودکان، نه به هر قیمتی»، فصلنامۀ رشد آموزش پیش‌دبستانی، شمارۀ 33، بهار 1396ش.
- محبی، رضا و دیگران، «تبیین و بررسی میزان تأثیرگذاری مؤلفه‌های چیدمان فضایی بر امنیت کودکان، تأکید بر برنامه‌ریزی بهینۀ شهری»، فصلنامۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال یازدهم، شمارۀ 2، بهار 1400ش.
- مرویان حسینی، محمود، تربیت جنسی در اسلام، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1395ش.
- مساواتی آذر، مجید، «ناسازگاری پدر و مادر مهم‌ترین عامل عدم امنیت روانی و فکری کودک و مسئول انحراف آنان است»، پیوند دی، شمارۀ 15، 1359ش.
- مظلومی، رجبعلی، کلیدهای تربیتی و تعلیمی برای اولیای تربیتی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، چاپ اول، 1364ش.