اوقات فراغت زنان

اوقات فراغت زنان؛ فرصت‌های فراغت و تفریح زنان.

اوقات فراغت زنان، فرصتی برای انتقال عناصر فرهنگی و تقویت انسجام و نشاط اجتماعی است. چگونگی گذراندن این زمان‌ها و بهره‌گیری از این فرصت‌ها به شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه بستگی داشته و کیفیت استفادۀ مطلوب از آن، در بهبود کیفیت زندگی اجتماعی زنان تأثیرگذار است.

تاریخچه

امروزه، توجه زنان به فعالیت‌های بدنی با هدف دستیابی به تناسب اندام و نیز سرگرم شدن با محتوای اینترنت و گوشی‌های هوشمند، بخش مهمی از اوقات فراغت آنها را پوشش می‌دهد. اما در دوران گذشته که بیشتر جمعیت ایران کشاورز بودند، فقط در مناسبت‌هایی همچون نوروز، اعیاد دینی، عزاداری‌های محرم یا رویدادهای خانوادگی همچون عروسی، تولد نوزاد و مرگ، فرصت‌هایی برای زنان فراهم می‌شد تا دست از کار روزمره بردارند. رفتن به زیارت، عزاداری، روضه، تعزیه و نیز رفتن به قبرستان، از شکل‌های پسندیدۀ اجتماعی برای گذران اوقات فراغت زنان بود که متأثر از دین و مذهب شکل می‌گرفت. در ساعت‌های استراحت روزانه نیز فراوان‌ترین شکل گذران اوقات فراغت زنان در ایران، یک‌جا نشستن و گپ‌زدن با خانواده و دوستان بود. در دوران صفویه و قاجاریه، زنان طبقۀ بالا که وظیفۀ خانه‌داری و بچه‌داری را برعهده نداشتند، به هنرهایی همچون نقاشی، موسیقی و خطاطی مشغول می‌شدند. زنان طبقات متوسط جامعه نیز بیشتر به مهمانی‌های زنانه سرگرم می‌شدند. پس از انقلاب مشروطه، با ایجاد کارخانجات و ادارات مختلف، مرز بین کار و فراغت پررنگ‌تر شد و در شهرهای بزرگ، رفتن به رستوران، سینما و تئاتر در اوقات فراغت رایج شد.

موانع و چالش‌ها

از منظر کارشناسان، فراغت زنان متأهل، به‌دلیل مسئولیت بیشتر با چالش‌های بیشتری همراه است. مشکلات مربوط به خانه، مسائل اقتصادی، امنیت اجتماعی، زمان‌بندی شخصی، سنن فرهنگی، مسئولیت‌های شخصی، مهارت و علائق شخصی، امنیت و سلامت شخصی، فراغت زنان را با چالش روبرو می‌کند. آمارها نشان می‌دهند که اوقات فراغت زنان در شهرها، به‌خصوص کلان‌شهرها، بسیار کمتر از اوقات فراغت مردان بوده و با محدودیت‌های جدی در امکانات تفریحی، ورزشی و فراغتی مواجه هستند.

راهکارهای حل مشکلات اوقات فراغت زنان

1. افزایش امنیت اجتماعی تا زنان از نظر روانی و جسمی در آرامش بوده و امکان حضور در عرصه‌های مختلف اجتماعی را داشته باشند.
2. آموزش مهارت‌های زندگی شامل ویژگی‌های روان‌شناختی (افزایش نشاط، افزایش اعتماد به نفس و خودشناسی) و مهارت‌های کاربردی زندگی (مدیریت زمان و مدیریت منابع مالی).
3. بازنگری در قانون فراغت زنان.
4. تولیدات فرهنگی فاخر و آموزش سواد رسانه‌ای برای استفادۀ مطلوب و بهینه (به‌خصوص در زمینۀ فضای مجازی).
5. احداث مجموعه‌های چندمنظوره مانند پارک‌ها و فضاهای فراغتی، راه‌اندازی مراکز تفریحی ورزشی چندمنظوره که امکان خدمات‌رسانی به زنان خانه‌دار و زنان شاغل دارای فرزندان خردسال را فراهم کند.
6. حمل‌ونقل آسان، ایمن و ارزان متناسب با شرایط مادران و زنان.

اوقات فراغت زنان از نظر اسلام

دین‌پژوهان با تکیه بر دلایل متعدد عقلی و نقلی، نه‌تنها اسلام را مخالف اوقات فراغت زنان نمی‌دانند بلکه باورد دارند که آموزه‌های اسلام به شیوه‌های مختلف، همه افراد (زنان و مردان) را به اختصاص بخشی از عمر خود به تفریح و فراغت از کار سفارش و ترغیب کرده است. اسلام از این منظر، با فراغت و تفریح به‌عنوان یک نیاز فطری و غریزی یا یک ضرورت ناشی از زیست اجتماعی انسان موافق است. شواهد بسیاری در متون دینی، سیرۀ بزرگان، عرف شریعت‌شناسان و دیدگاه بیشتر فقهای اسلامی مبنی بر تأیید مشروط و مقید فراغت وجود دارد.

ورزش زنان

فعالیت‌های اوقات فراغت مبتنی بر ورزش با هدف بهبود شرایط جسمانی و روانی، یکی از مؤثرترین فعالیت‌های تفریحی شناخته شده است. امروزه، ورزش‌های تفریحی زنان، به‌دلیل اهمیت خود زنان و نقش آنها در جامعه، از اساسی‌ترین موضوعات در حیطۀ ورزش بوده که اهمیت آن در ایران، علاوه بر موضوع سلامت و نشاط جامعه، از منظر دینی نیز مورد تأکید قرارگرفته است.

فعالیت بدنی برای زنان دارای فواید بسیاری از جمله کاهش مرگ زودرس، کاهش بیماری‌هایی همچون بیماری‌های قلبی- عروقی، سکته مغزی، انواع سرطان، دیابت و پوکی استخوان است. علاوه بر آن، بهبود سلامت روان نیز در گرو افزایش فعالیت‌های بدنی است. به‌همین دلیل، اوقات فراغت یکی از راه‌هایی است که به زنان کمک می‌کند تا علاوه بر شرکت در فعالیت‌های فراغتی، وظایف مادری و شهروندی خود را نیز بهتر انجام دهند. دفتر امور زنان در وزارت بهداشت ایران از کم‌تحرکی زنان در ایران خبر داده و اعلام کرده‌ است که بیش از 60 درصد زنان ایرانی اوقات فراغت ورزشی ندارند.

پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران نشان داده‌اند تمهیدات حمایتی از ورزش تفریحی زنان، نهادینه‌سازی فعالیت‌ها، آموزش و فرهنگ‌سازی، ترویج و توسعۀ فعالیت‌های جسمانی، ارج نهادن به کرامت زنان و دختران، عدالت در اجرای فعالیت‌ها، حمایت رسانه‌ای، توانمندسازی فردی و جمعی و افزایش مشارکت‌پذیری، در توسعۀ اوقات فراغت مبتنی بر ورزش زنان تأثیرگذار است.

اوقات فراغت زنان روستایی

در جوامع روستایی، مرز مشخصی میان کار و اوقات فراغت وجود ندارد و فراغت، معمولا حول وظایف ضروری روزمره تحقق می‌یابد. بسیاری از زنان روستایی، علاوه بر انجام کارهای خانه، دوشادوش مردان به فعالیت‌های کشاورزی و سایر کارهای معمولی زندگی روستایی می‌پردازند و فرصت چندانی برای تفنن ندارند. در بسیاری از مناطق روستایی، حتی اوقات فراغت زنان نیز صرف کارهای تولیدی می‌شود؛ در برخی روستاهای ایران، زنان در اوقات فراغت، انواع مختلف پارچه، چادرشب‌های ابریشمی و نخی، حوله، ملحفه، گلیم و خورجین می‌بافند. گاهی زنان به‌صورت خانوادگی به زیارت یا شب‌نشینی می‌روند. عده‌ای از زنان نیز با جمع‌شدن بر سر تنور، جمع‌شدن بر سر کوچه‌ها، رفتن به مسجد برای ادای فریضه‌های مذهبی و یا شرکت در مراسم‌های مذهبی در خانه‌های همسایگان، اوقات فراغت خود را سپری می‌کنند.

اوقات فراغت زنان در فضای مجازی

امروزه، بسیاری از زنان ترجیح می‌دهند تا اوقات فراغت خود را در فضای مجازی سپری کنند. کارشناسان، از جمله دلایل اصلی این اقدام را ارتباط آسان و بی‌وقفه با دوستان و آشنایان، امکان کسب داده‌ها (خبرها)، امکان حضور همزمان در گروه‌های گوناگون (مانند گروه‌های آشپزی، موسیقی و خیاطی)، به‌روز بودن، موفقیت بیشتر در تربیت فرزندان (با عضویت در گروه‌های تربیتی مفید و کارآمد)، آشنایی با طرز فکر دیگران، توسعۀ دایرۀ تعاملات افراد و کم‌هزینه بودن آن می‌دانند.

اوقات فراغت زنان در کلان‌شهرها

شیوۀ گذران اوقات فراغت زنان در کلان‌شهرها دارای ریشه‌های فرهنگی گوناگون بوده و گاهی متأثر از کژتابی مفهومی نسبت به زن و اوقات فراغت آنها است. کارشناسان در بررسی اوقات فراغت زنان در کلان‌شهرهای ایران، به موارد زیر توجه کرده‌اند:

1. ضرورت نگاه ویژه به اوقات فراغت زنان و خارج شدن آنها از حاشیۀ سیاست‌گذاری‌ها به متن؛ در تنظیم اسناد بالادستی باید موجودیت مستقل زنان پذیرفته شود و از آنها برای تدوین سیاست‌ها و قوانین ویژه زنان، بهره گرفته شود تا در مرحلۀ اجرا نیز توجه و بودجۀ کافی به فراغت زنان، اختصاص یابد. بدین ترتیب، بی‌تفاوتی اجتماعی زنان نیز کاهش می‌یابد و آنها برای بهبود وضعیت خود، تلاش می‌کنند و جامعه از ظرفیت و توان مدیریتی و اجرایی زنان به صورت واقعی بهره‌مند می‌شود.
2. غلبۀ مصرف؛ امروزه بسیاری از زنان در کلان‌شهرهای ایران این انگاره را پذیرفته‌اند که فرد می‌تواند آزادی و حق انتخاب خود را در قالب شیوۀ مصرف بروز دهد. مصرف تظاهری معمولاً از طبقات بالا به پایین اجتماعی تسری پیدا می‌کند و پاساژگردی و مدلینگ به شیوۀ رایج گذران اوقات فراغت تبدیل شده است.
3. محدودیت خودانگارانه؛ برخی زنان که همچنان به نقش‌های سنتی خود مانند مسئولیت مراقبت از اعضای خانواده، حضور و در دسترس بودن تمام‌وقت مادر، کار خانگی تمام وقت و تک‌مسئولیتی بودن نگهداری از فرزندان، پای‌بند هستند در برابر اقتضائات زندگی امروزی، دچار نوعی سردرگمی شده و به‌دلیل آن‌که حق فراغتی برای خود قائل نیستند، اگر زمانی را به سرگرمی و فراغت از مسئولیت‌ها سپری کنند دچار عذاب وجدان می‌شوند.
4. انباشت فراغت؛ برخی زنان در تعیین میزان فراغت به افراط می‌گرایند؛ توجه بیش از حد به زیبایی و نمایش بدن، صرف وقت زیاد برای خرید، غلبۀ فرهنگ مصرفی و زیاده‌روی در فراغت مجازی، از مصادیق انباشت فراغت است. این افراط گاهی تا اختلال در تعریف ارزش و اختلال در تعریف بدن مشروع پیش می‌رود و زن را به‌سوی زیباسازی فزایندۀ بدن با هدف دریافت تشویق از دیگران و نمایش برتری و بی‌توجهی به ارزش‌های متعالی و معنوی سوق می‌دهد.

منابع

• «پیامدهای غفلت از اوقات فراغت زنان»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بارگذاری: 30 فروردین 1396ش.
• جعفری هفت‌خوانی، نادر و دیگران، «فراغت زنان در کلان شهرها؛ تبیین مسائل اوقات فراغت زنان متأهل شهر تهران»، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، دوره 10، شماره 34، 1399ش.
• حبیب‌پور گتابی، کرم و دیگران، «مقایسۀ مصرف فراغت دربین زنان شاغل و خانه دار در شهر ساری»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 15، شماره 58، 1391ش.
• روجک، کریس، نظریۀ فراغت: اصول و تجربه‌ها، به‌ترجمۀ عباس مخب، تهران، تیسا، 1395شک
• شرف‌الدین، حسین، سبک اهل بیت در تفریحات و اوقات فراغت، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، دوره 9، شماره 16، 1394ش.
• «شیوه‌های گذران اوقات فراغت زنان از دیروز تا امروز»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: 23 آبان 1396ش.
• علمدار، فاطمه و دیگران، «فرآیند خلق بی‌تفاوتی اجتماعی در بافت تعاملی ایرانیان»، بررسی مسائل اجتماعی ایران (نامۀ علوم اجتماعی)»، دوره 9، شماره 1، 1397ش.
• فرضی‌زاده، زهرا و بابایی، محبوبه، «بررسی وضعیت اوقات فراغت زنان درجامعۀ روستایی»، نشریۀ زن در توسعه وسیاست، دوره 15، شماره 1، 1396ش.
• کفاشی، مجید و پیرجلیلی، زهرا، «گذران اوقات فراغت زنان در فضای مجازی»، فصلنامۀ زن و جامعه، دوره 7، 1395ش.
• مستحفظیان، مینا و دیگران، «کیفی‌سازی اوقات فراغت زنان و دختران در خانواده با رویکرد مبتنی بر فعالیت‌های جسمانی در استان اصفهان»، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دوره 2، شماره 6، 1400ش.
• موسوی راد، طاهره و دیگران، «اولویت‌بندی موانع مدیریت زنان در ورزش به روش تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)»، پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزش، دوره 5، شماره 17، 1395ش.
• Arai, S. M., & Pedlar, A. M, “Building communities through leisure: Citizen Participation in a healthy communities initiative”, Journal of leisure Research, 1997.
• Madani, B., & Azani, M, “Evaluation of woman’s recreation centers in 5th and 6th Isfahan regions using the SWOT models and strategic factors”, Spatial Planning, 2017.