بلوغ شرعی

بلوغ شرعی؛ مرحله‌ای از نوجوانی که تکالیف دینی بر انسان واجب می‌شود.

از منظر آموزه‌های اسلام، انسان از بَدو تولد تا زمانی که از نظر جسمی رشد کاملی نداشته باشد و عقلش کامل نشده باشد، در پیشگاه خدا مسئولیتی ندارد. اما زمانی‌که از نظر جسمی و عقلی رشد کند و بالغ شود آمادگی پذیرش مسئولیت کارهایش را در برابر خدا پیدا می‌کند. آدمی در این حالت، مخاطب خدای خود قرار گرفته و با عمل کردن به دستوراتش و اجتناب از کارهای حرام و ناشایست می‌تواند به مرحلۀ رستگاری دست یابد.

مفهوم‌شناسی

بلوغ در لغت‌نامه دهخدا رسیدن به سن رشد معرفی شده است. مغز انسان در هنگام بلوغ، هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که باعث تغییراتی در بدن او می‌شود. این هورمون‌ها هم در بدن دختران و هم در بدن پسران، متناسب با جنسیت آنها، ترشح می‌شود و تغییراتی در آن قسمت‌ها پدید می‌آورد. این تغییرات شامل تغییر صدا، افزایش قد و حجم، رشد استخوان‌های سینه در پسران و همچنین برجسته‌شدن پستان در دختران است. بلوغ و تغییرات برآمده از آن، پایه‌گذار زندگی انسان در بزرگسالی است. به عقیدۀ کارشناسان این حوزه، توجه به بهداشت جسمی و سلامت روحی، در این دوران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

سن بلوغ

از نظر دانش پزشکی، دوران بلوغ دختران در محدودۀ سنی 8-13 سالگي و بلوغ پسران در محدودۀ سنی 10-15 سالگي آغاز مي‌شود. بعضی از افراد كمي زودتر و بعضي دیگر، كمي ديرتر بالغ مي‌شوند. هر فردي بر اساس آناتومی بدن خودش دوران بلوغ را سپری مي‌كند. نژاد، تغذیه و شرایط محیط زندگی، در زمان پیدایش بلوغ و میزان ترشح هورمون‌های آن، تأثیر زیادی دارد.

برای واجب‌شدن عبادت‌هاى شرعى، بلوغ شرط است و شرط بلوغ، محتلم‌شدن در مردان و ديدن خون حیض در زنان است. یکی از بهترین راه‌های شناخت سن بلوغ در دختران، حيض است و حداقل سن برای حیض شدن و تعیین سن بلوغ، اتمام نه سالگی است. بسیاری از فقها بر این عقیده هستند و قانون مدنی ایران هم سن بلوغ دختران را نه سال تمام قمری اعلام کرده است. بعضی از فقها به‌دلیل تحقق نیافتن بلوغ طبیعی دختران در نه سالگی و ناتوانی آنان در انجام عباداتی مانند روزه، سن سیزده‌سالگی را به‌عنوان سن بلوغ، معرفی کرده‌اند.

علائم بلوغ

علامت‌های بلوغ در پسران؛

• کامل‌شدن 15 سال قمری
• جُنُب شدن (خارج شدن منی در خواب یا بیداری)
• روییدن موی درشت در بالای عورت

علامت‌های بلوغ دختران؛

• کامل‌شدن 9 سال قمری
• شروع قاعدگی ماهانه (پریود)
• روییدن موی درشت در بالای عورت

مراسم بلوغ در ایران باستان

تنها آیینی که در ایران در زمان بلوغ مراسم خاصی داشته دین زرتشت بوده که آیین «کُستی‌بستن» یا «کُشتی‌بستن» بوده است که نشان گذر از مرحلۀ نوجوانی به بزرگسالی بوده است. این مراسم جزء مهم‌ترین رسم‌های زرتشتیان به‌حساب می‌آمده و پس از از اجرای آن دختر یا پسر جزء به‌دینان قرار ‌گرفته و زندگی جدیدی را آغاز می‌کردند و از مزایای اجتماعی و دینی بهره‌مند می‌شدند. دختران هم از سن پانزده سالگی می‌توانستند ازدواج کنند.

در ایران باستان، مرسوم بوده وقتی پسران و دختران به سن پانزده سالگی می‌رسیدند طی یک مراسمی که در حضور پیشوای دینی یا بزرگ خاندان انجام می‌شده، آن‌ها را با زره و جوشن و شمشیر زینت می‌دادند. بعد از انجام این مراسم پسرها اجازه داشتند که همراه مردان طایفه به شکار و میدان نبرد بروند. در زمان زرتشت، چون او با جنگ و خونریزی مخالف بود و خواستار صلح و آرامش بود این جشن به‌صورت سدره‌پوشی تغییر پیدا کرد. آن‌ها به‌جای بستن شمشیر و کمند به کمر، کُشتی را جایگزین کردند و پوشیدن سدرۀ سفید و نازک را به‌جای زره و جوشن فولادی قرار دادند. از آن زمان به بعد سدره و کُشتی نماد صلح و آشتی و مهرورزی در بین ایرانیان شد.

مراسم بلوغ در ایران معاصر

از سال 1374ش در ایران جشن‌‌‌هایی به‌نام «جشن تکلیف» برای دختران و پسران برگزار می‌شود. به گفتۀ کارشناسان دینی، جشن تكليف، نمادی از قرار گرفتن رسمی دخترها و پسرها در زمرۀ بندگان مسئول خداوند قرار مي‌گیرند و به‌طور مستقيم مخاطب بايد‌ها و نبايد‌هاي ديني و شرعي مي‌شوند.

جشن تکلیف دختران، شور و نشاط بیشتری دارد و آن‌ها با چادر نمازهایی یک‌دست در این جشن حاضر می‌شوند. البته هدایایی هم در آخر به آن‌ها داده می‌شود. در این جشن، یک روحانی حضور دارد که برای بچه‌ها در مورد اهمیت بلوغ و وظایف دینی که نوجوانان با آن روبرو می‌شوند سخنرانی می‌کند. این جشن که با شادی و خاطره‌های خوب برای بچه‌ها همراه است در آخر با خواندن یک نماز جماعت در مدرسه یا مسجد به پایان می‌رسد.

سیدبن‌طاووس، از علمای بزرگ و معروف شیعیان را مبتکر جشن تکلیف می‌دانند. وی وقتی پانزده سال قمری‌اش تمام شد جشنی گرفت و با شیرینی از مهمانان خود پذیرایی کرد و اعلام کرد که امروز روز جشن تشریف من است نه تکلیف؛ زیرا من رسماً به شرف و افتخار اسلام رسیدم و انجام عبادات دینی برای من سختی و زحمتی ندارد و من این امور را با عشق به پروردگارم انجام می‌دهم.

مراسم بلوغ در دیگر کشورها

هر سال در کشور ژاپن، در دومین دوشنبه ماه ژانویه جشن روز سِن یا جشن بلوغ جوانان ژاپنی برگزار می‌شود. دختران و پسران ژاپنی که به سن 20 سالگی می‌رسند با پوشیدن لباس سنتی «کیمونو» در جشن‌های خانوادگی و اجتماع حاضر می‌شوند و رسیدن به سن بزرگسالی را جشن می‌گیرند. در کُرۀ جنوبی هم هر سال در سومین دوشنبه ماه می، مراسم سنتی برگزار می‌شود که در آن، پایان 18 سالگی در مدارس دخترانه جشن گرفته می‌شود. دختران پس از این مراسم به دورۀ بزرگسالی وارد می‌شوند و خودشان را برای یادگیری رسم و رسوم و مستقل‌شدن از خانواده و پذیرش مسئولیت‌های بزرگ در زندگی آیندۀ خود آماده می‌کنند. دختران و پسران کره‌ای با پوشیدن لباس سنتی به‌نام «هانبوک» در این جشن شرکت می‌کنند.

مراسم بلوغ در ادیان دیگر

یهودیان در جشنی به‌نام «بر میتسوا و بت میتسوا»، بلوغ پسران ۱۳ ساله و دختران ۱۲ ساله و ورود آنها به سن تکلیف را جشن می‌گیرند. مسیحیان نیز مراسمی به‌نام «تثبیت» برگزار می‌کنند که جشن ورود نوجوانان به جامعۀ دین‌داران دانسته می‌شود.

منابع

• «آشنایی با جشن بلوغ دختران کره ای»، وب‌سایت ساعد نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1399ش.
• الحلی، یحیی ‌بن سعید، الجامع للشرایع، در وب‌سایت کتابخانه مدرسه فقاهت، سال 1405ق.
• «بلوغ»، ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
• «بلوغ (فقه)»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
• «بلوغ دختران»، وب‌سایت بهداشت خانواده، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1386ش.
• «جشن آیین سِدره پوشی، کُشتی بستن»، وب‌سایت جشن‌ها،آیین‌ها و گاه‌شمارهای آیین باستانی، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1388ش.
• «جشن بلوغ جوانان در ژاپن»، وب‌سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1400ش.
• «جشن تكليف، آغاز مشق بندگي و زندگي»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1397ش.
• «جشن تکلیف از چه زمانی باب شد؟»، جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 26 فروردین 1394ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
• رحمانی، جبار، «جشن بلوغ: در میانه بدن و شرع»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1397ش.
• سعیدی، احمد، «آغاز سن تکلیف پسران و دختران»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 1 مرداد 1399ش.
• «سن حیض (قرآن)»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 15 آذر 1401ش.
• کریمی، اصغر، «بلوغ»، وب‌سایت مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1398ش.