تختی
تختی؛ جهان پهلوان و کشتی‌گیر نامدار ایرانی.
غلامرضا تختی، با عنوان جهان‌پهلوان تختی، از ورزشکاران ایرانی در رشتة کشتی آزاد بود.
غلامرضا، در شهریور 1320ش، در محلۀ خانی‌آباد تهران دیده به جهان گشود. نام‌خانوادگی تختی، از پدربزرگ او (حاج قلی تختی) که همیشه جلوی دکان خود، بر روی تخت بلندی می‌نشسته، گرفته شده است.[۱] غلامرضا، دورۀ ابتدایی را در مدرسه حکیم نظامی و دورۀ راهنمایی را در مدرسۀ منوچهری گذراند؛ اما در دورۀ دبیرستان، به دلایلی نامعلوم ترک تحصیل کرد[۲] و مشغول به کار شد.[۳] غلامرضا تختی، در 1327ش، به خدمت سربازی رفت و پس از آن در اداره راه‌آهن استخدام شد. او در 1345ش، با شهلا توکلی ازدواج کرد که ثمرۀ این ازدواج، پسری به‌نام بابک بود.[۴]
فعالیت‌های ورزشی
تختی، از همان دوران نوجوانی، به ورزش علاقه داشت و از میان تمام رشته‌های ورزشی، به کشتی عشق می‌ورزید. او برای یادگیری این رشتۀ ورزشی، بسیار تلاش کرد و در پی همین تلاش بی‌وقفه، توانست بر بیشتر حریفان خود غلبه کند.[۵] اولین مربی تختی، برادر بزرگ‌تر او، محمدمهدی بود که خود از قهرمانان کشتی به‌حساب می‌آمد.[۶] پس از مدتی، غلامرضا به زورخانۀ گُردان خانی‌آباد پیوست و در نهایت به باشگاه پولاد رفت.[۷] پس از آن، کشتی آزاد را به‌صورت حرفه‌ای زیر نظر حبیب‌الله بلور، آغاز کرد.[۸]
تختی، در نخستین حضورش در مسابقات جهانی کشتی فرانسه (1328ش)، ضربۀ فنی شد. برخی، این شکست را شروعی برای پیروزی‌های بی‌وقفۀ او می‌دانند.[۹] وی در طی مسابقات کشوری، جهانی و المپیک توانست در مجموع، 4 مدال طلا و 6 مدال نقره کسب کند.[۱۰]
تختی پس از مسابقات جهانی استرالیا (1335ش)، به‌عنوان بزرگ‌ترین قهرمان ورزشی ایران شناخته شد.[۱۱] او در المپیک ملبورن، دومین مدال طلای ایران در تاریخ المپیک را کسب کرد. تختی، در فاصلۀ سال‌های 1335-1337ش، در سه سال پیاپی توانست بازوبند پهلوانی ایران را به دست آورد و صاحب ضرب و زنگ، در زورخانه‌ها شود.[۱۲]
باورهای دینی
تختی در خانواده‌ای متدین و پایبند به ارزش‌های اسلامی، متولد شده بود. همراهان و نزدیکان تختی، او را فردی معتقد و نمازخوان معرفی می‌کردند که به‌محض اتمام تمرین‌های ورزشی، به نماز می‌ایستاد.[۱۳] غلامرضا تختی، به گفته دوستان خود، پیش و پس از هر مسابقه، به زیارت امام رضا در مشهد می‌رفت.[۱۴]
ویژگی‌های فردی
بسیاری از مورخان، غلامرضا تختی را یکی از محبوب‌ترین چهره‌های تاریخ معاصر ایران می‌دانند. بسیاری از پژوهشگران، تختی را آخرین بازماندۀ مکتب پهلوانی پوریای ولی معرفی کرده‌اند. او در طول دوران زندگی خود با القابی همچون «رستم دوران» و «جهان‌پهلوان دوران» خوانده می‌شد.[۱۵] پیش از تختی، لقب جهان‌پهلوان، تنها به رستم داده شده بود که پس از آن، برای ستایش حماسی‌گونه تختی، به‌کار رفته است.[۱۶]
محبوبیت تختی، به‌دلیل ارتباط نزدیک او با تودۀ مردم و نیز به‌دلیل اوضاع سیاسی و فرهنگی آن روزگار بوده است. برخی از ویژگی‌های شخصیتی این کشتی‌گیر نامدار (تواضع، لبخند همیشگی و مهربانی)، گرایش‌ها و اندیشه‌های سیاسی او، تدین و نیز منش و اخلاق تختی در میان مردم، از جمله عوامل اصلی محبوبیت این شخصیت ورزشی در میان مردم ایران بوده است.[۱۷]
فعالیت‌های اجتماعی
تختی از جمله ورزشکارانی بود که خوی پهلوانی داشت و به اصول آن بسیار پایبند بود؛ برای مثال، او در یاری رساندن به افراد بی‌بضاعت، همواره پیش‌قدم بود.[۱۸] همچنین، شیوه کشتی گرفتن تختی با کشتی‌گیر روس که پای مجروحی داشت، پایبندی او به اصول جوانمردی را نشان می‌دهد.[۱۹] از دیگر دلایل محبوبیت تختی در میان مردم ایران، می‌توان به پاسخ مثبت دادن مردم به درخواست کمک او به‌‌منظور جمع‌آوری اقلام و مبالغی برای کمک به زلزله‌زدگان بوئین‌زهرا اشاره کرد. در پی درخواست تختی، مردم با آغوش باز، مبالغ و کمک‌های بسیاری را به زلزله‌زدگان هدیه کردند.[۲۰]
فعالیت‌های سیاسی
غلامرضا تختی، از 1330ش، عضوی از حزب زحمت‌کشان و نیز کمیتۀ ورزشکاران نهضت مقاومت ملی ایران بود.[۲۱] در 1341ش، به عضویت شورای مرکزی جبهه ملی برگزیده شد.[۲۲]
حکومت وقت، در زمان محمدرضا شاه پهلوی، مسئولیت‌هایی مانند شهرداری تهران و وکالت مجلس را به تختی پیشنهاد می‌کرد؛ اما او نمی‌پذیرفت. مردم دلیل این نپذیرفتن را مخالفت او با حکومت تعبیر می‌کردند.[۲۳]
مرگ و ابهامات مرتبط با آن
در دی ماه 1346ش، خبر خودکشی تختی (در یکی از اتاق‌های هتلی در تهران) منتشر شد؛ اما مردم، بر این باور بودند که ساواک او را کشته است. این در حالی است که شواهدی همچون نوشتن وصیت‌نامه توسط او، دو روز پیش از مرگ، اختلاف نظرهایی را دربارۀ چگونگی مرگ او ایجاد کرد.[۲۴]
در رابطه با فرضیۀ قتل تختی نیز برخی مجلات، مانند مجلۀ توفیق، تیتر زدند که «تختی، خودکشی شد!».[۲۵] جلال آل‌احمد نیز فرضیۀ خودکشی تختی را رد و مرگ او را قتل می‌دانست و معتقد بود: «از آن همه جماعت، هیچ‌کس، حتی برای یک لحظه، به احتمال خودکشی فکر نمی‌کرد. آخر، جهان‌پهلوان باشی و در بودن خودت جبران کرده باشی نبودن‌های فردی و اجتماعی دیگران را و آن وقت خودکشی کنی؟».[۲۶]
مراسم خاکسپاری تختی، با حضور گستردۀ مردم برگزار شد.[۲۷] مردم، در مراسم‌های هفتم و چهلم تختی نیز حضوری پررنگ داشتند و در شهرهای مختلف، حجله‌هایی را در غم او، برپا کردند.[۲۸]
تختی در هنر و ادبیات فارسی
غلامرضا تختی در ادبیات و هنر رسمی مردم ایران، بازتابی گسترده داشته است. از آن جمله می‌توان به قصیده‌ای از سیاوش کسرایی با عنوان «جهان پهلوان» اشاره کرد که مطلع آن، بدین شرح است:
| جهان پهلوانا صفای تو باد | دل مهرورزان سرای تو باد |
در این شعر، شاعر به حضور و محبوبیت تختی، که منجر به امیدواری مردم در آن شرایط سیاسی و اجتماعی بوده، اشاره می‌کند.[۲۹]
هنرمندان متعددی، تختی را موضوع داستان، نمایشنامه، فیلمنامه، طراحی، نقاشی، تندیسگری و سروده‌های ملی و حماسی خود قرار دادند. برای مثال، ناصر ایرانی، داستان بلندی را براساس زندگی تختی نوشت.[۳۰] داستان‌های کوتاه «پهلوان» و «دیگه مثل تختی نمی‌آد»،[۳۱] فیلمنامه تختی نوشته علی حاتمی[۳۲] و ساخت دو فیلم با موضوع زندگی غلامرضا تختی، از جمله آثار ادبی و هنری با موضوعیت تختی، پس از مرگ او هستند. اولین فیلم با نام «جهان‌پهلوان تختی» به کارگردانی علی حاتمی بود که به دلیل مرگ کارگردان، فیلم ناتمام ماند و سال‌ها بعد در 1376ش، تولید این فیلم توسط بهروز افخمی، به اتمام رسید. پس از آن، در 1397ش، فیلم دیگری توسط بهرام توکلی با نام «غلامرضا تختی» ساخته شد.[۳۳]
پانویس
- ↑ رفعت، تختی مرد همیشه جاوید، ۱۳۶۶ش، ص۳۵.
- ↑ سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، ۱۳۷۶ش، ص۴۲.
- ↑ «همه چیز درمورد غلامرضا تختی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ «همه چیز درمورد غلامرضا تختی»، خبرگزاری ایمنا.
- ↑ فیلی، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، ۱۳۷۶ش، ص۱۴۴.
- ↑ عباسی، تاریخ کشتی ایران، ۱۳۷۴ش، ج1، ص487.
- ↑ عباسی، تاریخ کشتی ایران، ۱۳۷۴ش، ج1، ص487-488.
- ↑ «حبیب‌الله بلور؛ بنیانگذار ورزش کشتی نوین ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی.
- ↑ رفعت، تختی مرد همیشه جاوید، ۱۳۶۶ش، ص۳6.
- ↑ محمدی، پهلوان تختی: اخلاق و جوانمردی، زندگی معنادار، زورخانه و سنت پهلوانی، ۱۳۸۸ش، ص۳۳.
- ↑ فاطمی نویسی، زندگی و مرگ جهان‌پهلوان تختی در آینۀ اسناد، ۱۳۷۷ش، ص۲۴-۲۵.
- ↑ عباسی، تاریخ کشتی ایران، ۱۳۷۴ش، ج1، ص492.
- ↑ سپیدار، اشک قهرمان: سرگذشت غلامرضا تختی، 1343ش، ص78.
- ↑ سپیدار، اشک قهرمان: سرگذشت غلامرضا تختی، 1343ش، ص21.
- ↑ آشوری، «مردی که محکوم به شکست بود»، ۱۳۸۷ش، ص۶۷.
- ↑ مختاری، میراث پهلوانی، ۱۳۸۱ش، ص83.
- ↑ احمدی، «تختی»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ آل‌حسینی، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، ۱۳۷۶ش، ص۸1-82؛
سیدعباسی، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، ۱۳۷۶ش، ص۲۰۶. - ↑ عرب، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۵؛
لوشانی، «پهلوان در خاک»، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۳؛
رفعت، تختی مرد همیشه جاوید، ۱۳۶۶ش، ص129. - ↑ رفعت، تختی مرد همیشه جاوید، ۱۳۶۶ش، ص98-101.
- ↑ حجازی، رویدادها و داوری(۱۳۲۹- ۱۳۳۹)، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۰-۲۰۱ و ۲۰۳.
- ↑ سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، ۱۳۷۶ش، ص۴5-44.
- ↑ لطفی، محلۀ خانی‌آباد: زادگاه جهان‌پهلوان غلامرضا تختی، ۱۳۸۷ش، ص۱۳۵.
- ↑ «متن وصیت‌نامه جهان‌پهلوان تختی چه بود؟»، مشرق نیوز.
- ↑ «مرگ تختی از شایعه تا واقعیت»، مشرق نیوز.
- ↑ «مرگ تختی از شایعه تا واقعیت»، مشرق نیوز.
- ↑ آل‌حسینی، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، ۱۳۷۶ش، ص۸8.
- ↑ آذرنگ، «پسا تختی»، ۱۳۸۷ش، ص۷۵، تصویر.
- ↑ سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، ۱۳۷۶ش، ص۴0.
- ↑ رفعت، تختی مرد همیشه جاوید، ۱۳۶۶ش، ص99.
- ↑ میرصادقی، «پهلوان»، ۱۳۸۷ش، ص78 و 81، حاشیه.
- ↑ بهارلو، علی حاتمی، ۱۳۷۹ش، ص139.
- ↑ «رونمایی از تختی جوان در فیلمی جدید»، خبر آنلاین.
منابع
- آذرنگ، عبدالحسین، «پسا تختی»، نگاه نو، تهران، شماره 80، ۱۳۸۷ش.
- آشوری، داریوش، «مردی که محکوم به شکست بود»، نگاه نو، تهران، شماره 80، ۱۳۸۷ش.
- آل‌حسینی، محمد، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- احمدی، محسن، «تختی»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
- بهارلو، عباس، علی حاتمی، تهران، قطره، ۱۳۷۹ش.
- «حبیب‌الله بلور؛ بنیانگذار ورزش کشتی نوین ایران»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ بارگذاری: 24 فروردین 1399ش.
- حجازی، مسعود، رویدادها و داوری(۱۳۲۹- ۱۳۳۹)، تهران، نیلوفر، ۱۳۷۵ش.
- رفعت، محمود، تختی مرد همیشه جاوید، مشهد، علم، ۱۳۶۶ش.
- «رونمایی از تختی جوان در فیلمی جدید»، خبر آنلاین، تاریخ بارگذاری: 1 آبان 1397ش.
- سپیدار، علی‌اکبر، اشک قهرمان: سرگذشت غلامرضا تختی، تهران، پیروز، 1343ش.
- سفری، محمدعلی، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- سیدعباسی، شمس‌الدین، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- عباسی، مهدی، تاریخ کشتی ایران، تهران، مجید، ۱۳۷۴ش.
- عرب، حسین، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- فاطمی نویسی، عباس، زندگی و مرگ جهان‌پهلوان تختی در آینۀ اسناد، تهران، جهان کتاب، ۱۳۷۷ش.
- فیلی، عبدالحسین، گفت‌وگو با محمدعلی سفری، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- لطفی، سهند و شعله، مهسا، محلۀ خانی‌آباد: زادگاه جهان‌پهلوان غلامرضا تختی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۷ش.
- لوشانی، «پهلوان در خاک»، مقدمه بر حماسۀ جهان‌پهلوان تختی، به‌تحقیق محمدعلی سفری، تهران، نارمک، ۱۳۷۶ش.
- محمدی، پروانه، پهلوان تختی: اخلاق و جوانمردی، زندگی معنادار، زورخانه و سنت پهلوانی، تهران، مدیا، ۱۳۸۸ش.
- مختاری، ابراهیم و صابر، هدى، میراث پهلوانی، تهران، چشمه، ۱۳۸۱ش.
- «متن وصیت‌نامه جهان‌پهلوان تختی چه بود؟»، مشرق نیوز، تاریخ بارگذاری: 29 اردیبهشت 1399ش.
- «مرگ تختی از شایعه تا واقعیت»، مشرق نیوز، تاریخ بارگذاری: 17 دی 1391ش.
- میرصادقی، جمال، «پهلوان»، نگاه نو، تهران، شماره 80، ۱۳۸۷ش.
- «همه چیز درمورد غلامرضا تختی»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ بارگذاری: 17 دی 1399ش.