خرانق

خرانق؛ روستایی تاریخی از توابع شهرستان اردکان.

روستای خرانق از توابع شهرستان اردکان در استان یزد، دارای آثار و بنا‌های تاریخی متعددی مانند قلعه، حمام، کاروان‌سرا، پل، مسجد و منارجنبان است. همچنین این منطقه دارای مکان‌های دیدنی از جمله قلعه‌ مسکونی است. این قلعه یکی از سازه‌های بزرگ خشتی ایران به‌شمار می‌رود.

نام‌گذاری

روستای خرانق در گذشته «خورانق» یا «خورنق» نام‌گذاری شده است. مردم محلی خرانق را به‌معنای «محل برآمدن خورشید» یا «محل تولد خور» می‌دانند.

تاریخچه

روستای خرانق، دارای قدمت تاریخی طولانی است. در این روستا قلعه‌ای با قدمت 4000 سال وجود دارد. همچنین دو سنگ قبر از قرن هشتم هجری و کاروان‌سرایی از دوره قاجار با قدمت 200 ساله در این روستا وجود دارد.

جمعیت‌شناسی

روستای خرانق از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش جدید که حدودا ۵۰۰ نفر در آن زندگی می‌کنند و بخش قدیم یا قلعه خرانق که قبلاً میزبان ساکنان روستا بوده؛ اما امروزه به‌دلیل فرسودگی خالی از سکنه شده است. بر اساس سرشماری 1385ش جمعیت این روستا 435 نفر و تعداد ۱۴۵ خانوار بوده است.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی: روستای خرانق از توابع شهرستان اردکان استان یزد است. این روستا در 79 کیلومتری شمال شرقی شهر یزد واقع شده است.
2. آب‌و‌هوا: روستای خرانق در فصل تابستان دارای آب‌و‌هوای خنک و در فصل زمستان دارای هوایی بسیار سرد است.
3. حیات‌وحش: روستای خرانق در مجاورت منطقۀ دره‌انجیر قرار دارد. این منطقه زیستگاه جانوران متنوعی مانند قوچ، میش، بز‌کوهی، گربه وحشی، سیاه گوش، یوزپلنگ و هوبره است. همچنین در این منطقه تعداد زیادی شتر نیز یافت می‌شود. این منطقه زیستگاه پرندگانی مانند تیهو، کبک، چکاوک بیابانی، زاغ بور و دودک است.
4. خطرات طبیعی: روستای خرانق از جمله آثار تاریخی در معرض خطر در ایران است. بزرگ‌ترین خطر طبیعی که این روستا را تهدید می‌کند خطر فرسایش است.

معماری

روستای خرانق دارای بافت متراکم مسکونی بوده و در بخش جلگه‌ای قرار گرفته است. مهم‌ترین سازه‌ای که در این روستا وجود دارد قلعه تاریخی این روستا است که بخش قدیمی و تاریخی روستا را تشکیل می‌دهد. این قلعه با ساختار دفاعی که دارد محل امنی برای ساکنان روستا در زمان گذشته بوده و آنها را از حملات راهزنان و دزدان، حفظ می‌کرد. در این قلعه، 80 خانه ساخته شده که بیشتر آنها دو یا سه طبقه هستند و از خشت و گِل بنا شده‌اند. این قلعه دارای حصار‌ها، برج‌ها و مسیر‌های پر‌پیچ و‌خم برای غافلگیری دزدان و راهزنان بوده است. همچنین دور تا دور این قلعه، خندقی عمیق حفر شده که برای در امان ماندن از یورش دشمنان کاربرد داشته است.

اقتصاد

امروزه شغل اصلی مردم روستای خرانق کشاورزی و دامداری است. زنان توانمند روستای خرانق در کنار همسران خود به شغل کشاورزی می‌پردازند. همچنین زنان این روستا با قالی‌بافی، نقش مستقیمی در اقتصاد خانواده دارند. این روستا دارای معادن سنگ آهن، اورانیوم، باریت، روی و گرانیت است. به‌دلیل نزدیکی روستای خرانق به کارخانه‌های کاشی و سرامیک در شهرستان میبد و وجود معادن متعدد، برخی از ساکنان این روستا در بخش صنعت و معدن مشغول به کار هستند.

فرهنگ و هنر

1. مکان‌های مذهبی: مزار بابا خادم یکی از بناهای مذهبی در روستای خرانق است. این مقبره با گنبد آبی، منسوب به یکی از خادمین و همراهان امام رضا است. این بنای تاریخی- مذهبی در سال ۱۳۹۰ش بازسازی شده است.
2. صنایع‌دستی و سوغات: از جمله صنایع‌دستی زنان توانمند و متبحر روستای خرانق می‌توان به «زیلو‌بافی»، «پلاس‌بافی» و قالی‌بافی اشاره کرد که به‌عنوان سوغات این منطقه نیز شناخته می‌شوند.

آموزش

در مرکز قلعه خرانق مسجدی وجود دارد که قدمت آن به قرن هشتم تا دهم هجری قمری بر می‌گردد. در کنار این مسجد، حسینیه‌ای با قدمت کمتر از مسجد نیز وجود دارد.

جاذبه‌های گردشگری

1. مکان‌های دیدنی: روستای خرانق به‌لحاظ دارا بودن بنا‌های تاریخی و مذهبی مانند «مسجد جامع»، «منارجنبان» و «بقعۀ مشهدک» دارای پتانسیل‌های گردشگری - مذهبی است. همچنین وجود دشت‌ها، باغ‌ها و مزارع در این روستا شرایط مناسبی را برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی فراهم کرده است. از دیگر جاذبه‌های گردشگری روستای خرانق، «غار هامان»، «غار بجنه» و «غار اشکفت یزدان» است. همچنین در اطراف این روستا بقایای تاریخی دیگری مانند «شتر‌گلو»، «بوکن‌ها» و «آسیاب‌های آبی» وجود دارد.
2. امکانات رفاهی: از جمله امکانات اقامتی روستای خرانق وجود اقامتگاه بوم‌گردی در این منطقه است. همچنین برای اتراق در این منطقه می‌توان از پارک طبیعت‌گردی «نی‌باد کویر زرین» استفاده کرد.
3. مسیر دسترسی: برای سفر به روستای خرانق لازم است در استان یزد به شهر اردکان رفته، سپس با طی‌کردن 70 کیلومتر مسافت در جادۀ اردکان – طبس به روستای خرانق رسید.

مشکلات زیست محیطی

از جمله خطرات زیست‌محیطیِ روستای خرانق، تخریب پوشش‌گیاهی این منطقه است. همچنین خشک‌سالی و بیابان‌زایی در منطقه، شکار غیر‌قانونی، تهدید حیات جانوری، طوفان شن و آلودگی محیط زیست در منطقه پیرامونی روستا از دیگر خطرات زیست محیطی روستای خرانق است.

منابع

• «اقتصادی از جنس هنرصنعت زنان توانمند روستای خرانق»، خبرگزاری دانشجویی ایران (ایسنا)، تاریخ بازدید: 18 مهر 1401ش.
• «خرانق»، وب‌سایت کالا روستا، تاریخ بازدید: 18 مهر 1401ش.
• دادورخانی، فضیله و نیک سیرت، مسعود، «برنامه‌ریزی راهبردی طبیعت‌گردی در روستاهای نواحی بیابانی (مطالعه موردی: روستای خرانق - شهرستان اردکان، استان یزد)»، پژوهش‌های روستایی، شماره 4، 1389ش.
• «روستای خرانق»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 18 مهر 1401ش.
• «روستای خرانق در یزد، زادگاه خورشید ایران»، وب‌سایت الی گشت، تاریخ بازدید: 18 مهر 1401ش.