خرمدره
خرمدره؛ شهر و شهرستانی زیبا و خرم در استان زنجان.
خُرم‌دره، شهر، شهرستان و روستایی به‌همین نام در استان زنجان است. این منطقه، به‌دلیل داشتن طبیعتی زیبا، به «نگین سبز شمال غرب ایران»[۱] و نیز به‌دلیل داشتن تعداد زیاد خیرین در آن به «دیار خیرین شهرساز» یا «دارالخیرین»[۲] معروف شده است. نام این منطقه از سرزمین ایران، برگرفته از موقعیت طبیعی آن (ظاهر دره مانند) و نیز آبوهوای خوش و خرم آن است.[۳]
تاریخچه
کارشناسان بر این باورند که شهرستان خرم‌ده دارای تمدنی هشت هزار ساله است؛[۴] هرچند، نام منطقۀ خرمدره، در منابع تاریخی پیش از قرن 12ق، به چشم نمی‌خورد. کارشناسان معتقدند که جملی کارری، جهانگرد ایتالیایی، نخستین فردی است که از این منطقه سخن گفته است. او، در زمان پادشاهی شاه سلیمان صفوی به ایران آمده و از این منطقه دیدن کرده است.[۵] خرمدره، در طول تاریخ، تنها روستایی کوچک بوده که از اهمیت بالایی نیز برخوردار نبوده است. در دورۀ قاجاریان، این منطقه، به‌دلیل قرار گرفتن بر سر راهِ بازرگانی تهران- تبریز، دارای اعتبار و اهمیت شده و نیز محل عبور و استراحت بسیاری از جهانگردان و بازرگانان می‌شود.[۶] پس از آن، جهانگردان بسیاری از این منطقه دیدن کرده و در سفرنامه‌های خود به آن اشاره کرده‌اند؛ برای مثال، ژوبر، سیاح فرانسوی، در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار از این منطقه بازدید کرده و آن را دره‌ای کوچک و خوش آب‌وهوا، در فاصلۀ نیم‌فرسخی از ابهر توصیف کرده است.[۷] مسافرانی که در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار نیز از این منطقه دیدن کرده‌اند، آن را روستایی آباد، سرسبز و دارای باغ‌های میوه و کشت‌زارهای فراوان معرفی کرده‌اند.[۸] بر اساس آمار ثبت‌شده، در این منطقه از استان زنجان، در اواخر دهۀ 1320ش، بیش از 7600 نفر زندگی می‌کرده‌اند.[۹]
جمعیت‌شناسی
هرچند، خرمدره، کوچک‌ترین شهرستان در استان زنجان است اما از نظر تراکم نسبی جمعیت رتبۀ نخست را در این استان دارد.[۱۰] جمعیت این شهر، در 1395ش، در حدود 55,368 نفر اعلام شده است.[۱۱] مردم در این منطقه، به زبان ترکی سخن می‌گویند[۱۲] و مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند.[۱۳]
جغرافیا
- موقعیت جغرافیایی: شهرستان خرمدره، با مساحتی در حدود 407 کیلومتر مربع، درون شهرستان ابهر قرار گرفته[۱۴] و از شرق و غرب به ابهر می‌رسد. این شهرستان، از شمال با استان قزوین و از جنوب با شهرستان خدابنده همسایگی دارد.[۱۵] مختصات جغرافیایی شهر خرمدره در حدود °۴۹ و ´۱۱ طول شرقی، و °۳۶ و ´۱۲ عرض شمالی است. ارتفاع این شهر نسبت به سطح دریا نیز در حدود 1,570 متر است.[۱۶]
- آب‌وهوا: خرمدره، دارای موقعیتی جلگه‌ای و آبوهوای معتدل و خشک است.[۱۷]
- رشته‌کوه‌ها: از جمله ارتفاعات مهم در این روستا می‌توان به کوه‌های الوند با ارتفاع بیش از سه هزار متر اشاره کرد.[۱۸]
- منابع آبی (رودها): ابهررود یا ابهر‌چای در شهرستان خرمدره، تنها رود مهم در این منطقه به‌شمار می‌رود. این رودخانه، بخشی از اراضی خرمدره را آبیاری می‌کند.[۱۹] برخی از ریزآبه‌های این رود نیز در این شهرستان، جریان دارند.[۲۰]
- حیات‌وحش: حیات‌وحش در این منطقه شامل بز کوهی، کبک، گرگ و انواع دیگر پرندگان و حیوانات است.[۲۱]
تقسیمات کشوری
دهستان خرمدره، در 1368ش، به بخش مرکزی شهرستان ابهر و شهر خرمدره نیز به‌دلیل تراکم جمعیتی بالا و مزایای شهری، به مرکزیت این بخش ارتقا یافتند. در سال 1376ش، خرمدره به سطح شهرستان ارتقا یافت.[۲۲] امروزه، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، خرمدره دارای یک بخش (مرکزی)، یک شهر (خرمدره) و دو دهستان (خرمدره و الوند) است.[۲۳]
اقتصاد
خرمدره، از نظر کارشناسان اقتصادی، پتانسیل بسیاری از نظر صنعتی و کشاورزی دارد. این منطقه، به‌دلیل قرار گرفتن در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی شهرستان ابهر، زمین‌های حاصل‌خیز و مناسبی برای کشاورزی دارد. از جمله محصولات عمدۀ کشاورزی در خرمدره می‌توان به گندم، جو، تره‌بار، انگور، بنشن، لوبیا، زردآلو، سیب و بادام اشاره کرد. بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، سطح باغات در خرمدره در حدود 300 هکتار و سطح اراضی تحت کشت نیز در حدود 600 هکتار است. محصول به‌دست آمده از این سطوح زراعی، سالیانه، در حدود 3 هزار تن انواع میوه و 15 هزار تن انواع محصولات زراعی است.[۲۴] دامداری نیز در کنار کشاورزی از پیشه‌های اصلی مردم در این منطقه به شمار می‌رود. پرورش انواع دام به روش‌های صنعتی و سنتی، پرورش طیور، مرغداری‌های کوچک و بزرگ در این شهر رایج هستند.[۲۵] این منطقه، همچنین، به‌دلیل نزدیکی به راه‌آهن تهران- تبریز[۲۶] و نیز عبور مسیر ترانزیتی تهران- تبریز- ترکیه از میان این شهر، از موقعیت جغرافیایی مناسبی برای ساخت صنایع مختلف برخوردار است.[۲۷] کارخانۀ کبریت‌سازی «اقتصاد» و کارخانۀ بزرگ شکلات و بیسکویت‌سازی «مینو» نیز از نخستین صنایع و تأسیسات بزرگ ساخته‌شده در این شهر هستند.[۲۸] علاوه بر آن، این شهرستان، دارای معادن با ارزش شامل سنگ گرانیت، مس و سیلیس است.[۲۹]
گردشگری
سرسبزی و آبوهوای مطلوب این منطقه، در کنار مهمان‌نوازی مردم، خرمدره را به یکی از برجسته‌ترین مناطق گردشگری در ایران تبدیل کرده است. از جمله جاذبه‌های گردشگری خرمدره می‌توان به باغ‌های وسیع میوه، جاده بین مزارع داسداران، کوچه باغ‌های قدیمی، جنگل‌های شاه باغی، ارتفاعات همجوار با الوند، دریاچۀ کوچک سدهای خلیفه‌لو و شویر، مسجد بهمن حجت کاسانی، غار بهمن حجت کاشانی،[۳۰] حمام یان یان (گرمابه یان یان) در حاشیۀ رودخانۀ کبیر، روستای اَنجَلیین خرمدره[۳۱] تپه خالص، تپه داسداران، تپه آرانج، آینه لر داشی، محوطۀ آخارباخار، قبرستان سوکهریز و تپه نصیرآباد،[۳۲] اشاره کرد.
سوغات و صنایع محلی
از جمله سوغاتی‌ها و صنایع محلی در خرمدره می‌توان به قالی و فرش دست‌بافت، جاجیم، گلیم، گلدوزی، منبت، گیپور و خیاطی‌های خاصِ این منطقه اشاره کرد.[۳۳]
آموزش و پژوهش
- دانشگاه‌ها: دانشگاه‌های پیام نور، جامع علمی کاربردی مینو و نیز مؤسسه آموزش عالی کار واحد خرمدره در این منطقه وجود دارند.[۳۴]
- حوزه علمیه: در شهر خرمدره، یک حوزۀ علمیه مخصوص خواهران به‌نام «ولیعصر» وجود دارد.[۳۵]
بهداشت و درمان
از جمله مراکز بهداشتی در این شهرستان، بیمارستان بوعلی سینا، مرکز بهداشت خرمدره و درمانگاه مهر هستند.[۳۶]
پانویس
- ↑ «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه.
- ↑ «معرفی شهر زیبای خرمدره»، وب‌سایت ساعد نیوز.
- ↑ «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه.
- ↑ «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ جملی‌کارری، سفرنامه، ۱۳۴۸ش، ص46.
- ↑ شریعت، «خرم دره»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ژوبر، مسافرت به ارمنستان و ایران، ۱۳۴۷ش، ص242.
- ↑ گوبینو، سفرنامه، ۱۳۶۷ش، ص۴۵۸؛
بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ۱۳۶۷ش، ج1، ص156. - ↑ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، استان یکم، ۱۳۲۸ش، ج2، ص101.
- ↑ جغرافیای استان زنجان، ۱۳۸۱ش، ص47.
- ↑ «معرفی شهر زیبای خرمدره»، وب‌سایت ساعد نیوز.
- ↑ «خرم دره»، وب‌سایت کاخ آسمان.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران، 1369ش، ج25، ص102.
- ↑ «خرمدره»، وب‌سایت ایران شناسی.
- ↑ نقشۀ تقسیمات کشوری، گیتاشناسی، ۱۳۸۱ش.
- ↑ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، ۱۳۶۷ش، ص۲۲۲.
- ↑ فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران، 1369ش، ج25، ص102.
- ↑ «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ افشین، رودخانه‌های ایران، ۱۳۷۳ش، ج2، ص433.
- ↑ جعفری، گیتاشناسی ایران، 1368-1379ش، ج3، ص466.
- ↑ «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ ثبوتی، تاریخ زنجان، ۱۳۶۶ش، ص۳۰؛
نشریۀ تاریخ تأسیس‌دار، ۱۳۷۸ش، ص27. - ↑ نشریۀ عناصر تقسیماتی به‌همراه مراکز، ۱۳۸۱ش، ص27.
- ↑ «معرفی شهر زیبای خرمدره»، وب‌سایت ساعد نیوز.
- ↑ «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه.
- ↑ آقامحمدی، ابهر: گذری و نظری، 1377ش، ص135 و 137.
- ↑ جغرافیای کامل ایران، ۱۳۶۶ش، ج1، ص733؛
فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، ۱۳۲۸ش، ج2، ص101. - ↑ جغرافیای کامل ایران، ۱۳۶۶ش، ج1، ص733؛
فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، ۱۳۲۸ش، ج2، ص101. - ↑ «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه.
- ↑ «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ «معرفی شهر زیبای خرمدره»، وب‌سایت ساعد نیوز.
- ↑ «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز.
- ↑ «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه.
- ↑ «خرم دره»، وب‌سایت کاخ آسمان.
- ↑ حوزۀ علمیۀ ولیعصر خرمدره به کمک بیماران کرونایی می‌آید»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «خرم دره»، وب‌سایت کاخ آسمان.
منابع
- آقامحمدی، محمد، ابهر: گذری و نظری، زنجان، زنگان، 1377ش.
- افشین، یدالله، رودخانه‌های ایران، تهران، وزارت نیرو، ۱۳۷۳ش.
- بروگش، هاینریش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمۀ محمدحسین کردبچه، تهران، ۱۳۶۷ش.
- پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادی‌ها و مکان‌های مذهبی کشور، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ش.
- ثبوتی، هوشنگ، تاریخ زنجان، زنجان، نیکان، ۱۳۶۶ش.
- جعفری، عباس، گیتاشناسی ایران، تهران، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، 1368-1379ش.
- جغرافیای استان زنجان، وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۸۱ش.
- جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش، تهران، ۱۳۶۶ش.
- جملی‌کارری، ج. ف، سفرنامه، ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۸ش.
- «حوزۀ علمیۀ ولیعصر خرمدره به کمک بیماران کرونایی می‌آید»، خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ بارگذاری: 24 فروردین 1399ش.
- «خرمدره شهر تپه‌های تاریخی هشت هزار ساله»، وب‌سایت مهر و ماه، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1401ش.
- «خرمدره، شهری به قدمت تاریخ»، وب‌سایت مهرنیوز، تاریخ بارگذاری: 29 اسفند 1395ش.
- «خرمدره»، وب‌سایت ایران شناسی، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1401ش.
- «خرم دره»، وب‌سایت کاخ آسمان، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1401ش.
- ژوبر، پ. ا، مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمۀ محمود مصاحب، تبریز، علمی و فرهنگی، ۱۳۴۷ش.
- شریعت، کریم، «خرم دره»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1401ش.
- گوبینو، ژ. آ، سفرنامه، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، بی‌نا، ۱۳۶۷ش.
- فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های ایران، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 1369ش.
- فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها)، استان یکم، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش.
- «معرفی شهر زیبای خرمدره»، وب‌سایت ساعد نیوز، تاریخ بارگذاری: 12 مهر 1400ش.
- نشریۀ تاریخ تأسیس‌دار، وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۸ش.
- نشریۀ عناصر تقسیماتی به‌همراه مراکز، وزارت کشور، تهران، ۱۳۸۱ش.
- نقشۀ تقسیمات کشوری، گیتاشناسی، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۱ش.