خوش زبانی
خوش‌زبانی؛ سخن گفتن با مهربانی و بدون نیش کلام.
از جمله عوامل مؤثر در داشتن یک زندگی سالم و به‌دور از هرگونه تنش، خوش‌زبانی است. افرادی که از چنین مهارتی برخوردارند، در تعامل‌های اجتماعی و محیط خانواده نسبت به دیگر افراد، موفق‌ترند.
مفهوم‌شناسی
واژۀ خوش‌زبانی در لغت به‌معنای شیرین‌سخن و پسندیده‌گو است[۱] و در اصطلاح به کسی گفته می‌شود که خوب حرف می‌زند، نیش کلام ندارد و با مهربانی سخن می‌گوید.[۲]
اهمیت
بر اساس آموزه‌های دینی، نیک‌گفتاری از جمله ضرورت‌ها در تعاملات اجتماعی است. در آیات قرآن کریم، بر نیکو سخن گفتن با دیگران[۳] و پرهیز از به‌کار بردن القاب زشت و ناپسند تأکید شده است.[۴] امام صادق خوش‌زبانی را ضلعی از اضلاع مثلث خوش‌اخلاقی ذکر کرده‌اند.[۵]
آثار خوش‌زبانی در خانواده
خوش‌زبانی نتایج ذیل را در خانواده به‌دنبال دارد:
1. شادابی و صفای زندگی؛ خوش‌زبانی، طراوت و شادابی را در زندگی جاری و ساری می‌کند و به زندگی معنا می‌بخشد و امید به آینده را در زندگی گسترش می‌دهد.[۶]
2. احساس امنیت و آرامش خاطر؛ از جمله ویژگی‌های زندگی مطلوب، امنیت و آرامش خاطر است. معمولاً انسان‌ها از رفتارهایی که سعی در بر هم زدن این آرامش داشته باشند، دوری می‌کنند. خوش‌زبانی هم امنیت و آرامش خاطر را به‌دنبال دارد، هم زندگی مسالمت‌آمیز با دیگران را فراهم می‌کند.[۷]
3. عزّت؛ عزّت از جمله نعمت‌هایی است که همۀ انسان‌ها به‌نوعی در پی دستیابی به آن هستند؛ حتی انسان‌هایی که رفتارهای هنجارشکنانه و منفی دارند، به‌خیال آنها این رفتار منفی سبب سربلندی و عزّت و وجاهت آنها می‌شود، حال آنکه رفتارهای منفی، توهین و ناسزا نه‌تنها انسان را عزیز نمی‌کند، بلکه او را ذلیل و خوار می‌کند.[۸]
4. عاقبت به‌خیری؛ بنا بر روایتی، کسی که با دیگران با طعن و نیش و ناسزا سخن می‌گوید، عواقب رفتار خود را هم در دنیا و هم آخرت خواهد دید. در این رابطه از امام باقر نقل شده که این دسته از افراد، به بدترین نوع مرگ می‌میرند و سزاوار عاقبتی بد هستند.[۹]
5. رعایت حقوق دیگران؛ احساس دریافت حق، از جمله عناصری است که سبب سازگاری بین افراد می‌شود. ضایع شدن حق، به‌ویژه اگر این حق محدود باشد و ضایعۀ بزرگی را به‌وجود آورد، زمینۀ تنش و ناسازگاری خواهد شد. در آموزه‌های دینی بر رعایت حقوق بین زن و شوهر از ضروریات زندگی مشترک، تآکید شده است. به‌ویژه بر رعایت حقوق زنان از آن جهت که بیشتر در معرض تضییع حق هستند. برای حفظ حقوق زنان و در نتیجه حاصل شدن سازگاری به‌سبب احساس دریافت حق، ضروری است با آنها خوش‌زبان بود.[۱۰]
6. لیاقت مادری؛ براساس دیدگاه اسلام، زن، زمانی حق مادر شدن دارد که دارای زبانی خوش است و چنانچه بدزبان است، مرد می‌تواند از فرزنددار شدن او جلوگیری کند. این مطلب گویای آن است که فرزنددار شدن زن مبتنی بر خوش‌زبانی اوست، در این صورت زن احساس می‌کند، خواستۀ او تأمین شده و نتیجۀ چنین احساسی، سازگاری است. همچنین با افزایش تعداد افراد خانواده به سازگاری بیشتری نیاز است که این مهم با بدزبانی تأمین نمی‌شود.[۱۱]
پیامدهای بدزبانی
بدزبانی از جمله آفاتی است که آرامش و سلامت را از افراد دور می‌کند. در آموزه‌های دینی بر پرهیز از بدزبانی تأکید شده است. از جمله پیامدهای بدزبانی، وارد شدن در آتش دوزخ، حریص شدن به گناه، بی‌ارزش شدن، ناراحتی و آزار دیگران است.[۱۲]
راهکارهای دستیابی به خوش‌زبانی در خانواده
استحکام بنیان خانواده و سازگاری زن و شوهر در گرو خوش‌زبانی است. به نقل از پژوهشگران علوم دینی و روان‌شناسان برخی از فنون و مهارت‌های مؤثر در دستیابی همسران به این فضیلت اخلاقی عبارت‌اند از:
1. جویا شدن علت رفتار نامطلوب همسر و پذیرش آن در صورت منطقی بودن و آگاه‌سازی همسر در صورت اشتباه بودن رفتار وی.[۱۳]
2. کمک به همسر برای دستیابی به شخصیت مطلوب با تشویق کردن و تمجید از او. تشویق کلامی، مانع برای بدزبانی است و زمینۀ رشد و شکوفایی استعدادهای همسر را نیز فراهم می‌کند.[۱۴]
3. تمرین نحوۀ ارتباط کلامی محبت‌آمیز با همسر قبل از گفتگو، تا هنگام رو در رو شدن با او با گفتار نیکو برخورد کند.[۱۵]
4. جلوگیری از ایجاد تنش و ناسازگاری با مدیریت فضای گفتگو به همراه شوخی‌های به‌جا، به‌گونه‌ای که طرف مقابل احساس بی‌اعتنایی و یا اینکه مورد تمسخر واقع شده است، نکند.[۱۶]
5. در میان گذاشتن مشکلات با هم با کلام خوش، گفتگوی منطقی، به دور از تنش، بدون مرافعه به راه انداختن و نق زدن برای به نتیجۀ مطلوب رسیدن زودتر.[۱۷]
6. شناسایی عوامل نق زدن مانند نارضایتی از امور جنسی، محرومیت از عشق و محبت، نارضایتی از نحوۀ زندگی و برطرف کردن آنها.[۱۸]
7. مدیریت فضای گفتگو با نق نزدن، شکایت نکردن، ناله نکردن، تحقیر نکردن، مقایسه نکردن، تمسخر نکردن، اصرار بی‌جا بر یک موضوع نکردن، دوری از تنش و مرافعه به راه انداختن نینداختن.[۱۹]
8. داشتن ارتباط گفتاری، دیداری و بدنی با همسر، عشق و محبت را بین زن و شوهر بیشتر می‌کند.[۲۰]
9. کاهش بدزبانی و تندی با مهار خشم و شناسایی منبع آن.[۲۱]
10. آزرده خاطر نکردن طرف مقابل با استفادۀ اعضای خانواده از عبارت‌هایی که با «من» شروع می‌شود؛ به‌جای عباراتی که با «تو» شروع می‌شود؛ برای مثال«من فکر می‌کنم» به‌جای «تو باعث شدی».[۲۲]
11. آگاه کردن همسر از آثار خوش زبانی در ایجاد تفاهم و محبت بین زن و شوهر با قدردانی، تشویق همسر با سپاسگزاری از همسر به خاطر خوش‌زبانی او.[۲۳]
12. تلاش برای کاهش بدخلقی‌های همسر با بی‌اعتنایی به کج‌خلقی و رفتارهای توهین‌آمیز او.[۲۴]
13. با عذر خواهی کردن و استفاده از جملاتی همچون «از آنچه به زبان آوردم، معذرت می‌خواهم»، «امیدوارم گفتار تند مرا ببخشی» از ایجاد نزاع و درگیری جلوگیری کرده و جایگزین کردن تفاهم و صمیمیت در خانواده.[۲۵]
14. داشتن ارتباط کلامی مؤثر با همسر با استفاده از عبارت‌هایی که نشانۀ تصدیق، تأیید و موافقت با اعمال و گفتار طرف مقابل است؛ مانند «خب»، «بله»، «می‌فهمم»، «خیلی خوب» و «درست».[۲۶]
15. ایجاد آرامش و محبت در روابط خانواده از جمله همسران با کمک عناصر ارتباط کلامی؛ مانند تحسین و حمایت از طرف مقابل به‌دور از تشریفات و ساختگی بودن.[۲۷]
16. ایجاد اطمینان خاطر برای همسر که به حرف‌های او گوش داده و برای آنها ارزش قائل بوده است، با استفادۀ دقیق از مهارت توسعه.[۲۸]
17. منتقل کردن محتوای مورد نظر همسر، با لحنی حاکی از صمیمیت و دلسوزی.[۲۹]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ خوش‌زبان،.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، ذیل واژۀ خوش‌زبان،.
- ↑ سورۀ بقره، آیه 83.
- ↑ سورۀ حجرات، آیه 11.
- ↑ ابن‌بابویه، معانیالاخبار، 1361ش، ص253.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1404ق، ج75، ص234.
- ↑ کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص378.
- ↑ کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص361.
- ↑ کلینی، الکافی، 1365ق، ج2، ص361.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، 1408ق، ج14، ص252.
- ↑ نوری، مستدرک‌الوسائل، 1408ق، ج14، ص176.
- ↑ «آفات سعادت خانواده: بدزبانی»، وب‌سایت حوزه، تاریخ بازدید: 3 اسفند 1401ش.
- ↑ کاوری، هفت عادت خوب خانواده، 1379ش، ص107.
- ↑ کارنگی، آیین همسرداری، 1376ش، ص55.
- ↑ کنث، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، 1382ش، ص130.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص181.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص181.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص181.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص182.
- ↑ ستیر، آدم‌سازی، 1370ش، ص100-118.
- ↑ کنث، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، 1382ش، ص143.
- ↑ کنث، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، 1382ش، ص166.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص184.
- ↑ کنث، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، 1382ش، ص151.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص185.
- ↑ هارجی، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات فردی، 1377ش، ص92.
- ↑ هارجی، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات فردی، 1377ش، ص93.
- ↑ حسین‌زاده، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، 1396ش، ص186.
- ↑ هارجی، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات فردی، 1377ش، ص73.
منابع
- «آفات سعادت خانواده: بدزبانی»، وب‌سایت حوزه، تاریخ بازدید: 3 اسفند 1401ش.
- ابن‌بابویه، محمد بن علی، معانیالاخبار، قم، جامعه مدرسین، 1361ش.
- حسین‌زاده، علی، همسران سازگار: راهکارهای سازگاری، قم، مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1396ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 1 اسفند 1401ش.
- ستیر، ویرجینیا، آدم‌سازی، ترجمه بهروز بیرشک، تهران، رشد، 1370ش.
- کارنگی، دوروتی و دیل کارنگی، آیین همسرداری، ترجمۀ مهستی شهلایی، تهران، نقش‌ونگار، 1376ش.
- کاوری، استفان، هفت عادت خوب خانواده، ترجمه سوسن ملکی، تهران، مادر، 1379ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب‌الإسلامیة، 1365ق.
- کنث، دیویس، خانواده: راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، ترجمۀ فرشاد بهاری، تهران، تزکیه، 1382ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1404ق.
- نوری، حسین، مستدرک‌الوسائل، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1408ق.
- هارجی، اون، مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات فردی، ترجمه خشایار بیگی، تهران، رشد، 1377ش.
علی بیرانوند