دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان
دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان؛ اولین تشکل فراگیر ادبی و هنری مهاجرین افغانستانی در ایران.
دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان، با همکاری حوزۀ هنری ابتدا در مشهد و سپس در قم و تهران با محوریت ادبیات و هنر مقاومت، تاسیس شد و نقش مهمی در تحولات ادبی و هنری مهاجرین، بازتاب جهاد مردم افغانستان، ثبت حماسه‌های مردم و جنایات عوامل دولت وقت افغانستان داشت.
پیشینه
مهاجرت مردم افغانستان به جمهوری اسلامی ایران، زمینه را برای تغییرات گستردۀ فکری و فرهنگی در بین مهاجرین فراهم ساخت. جهاد و مقاومت مردم افغانستان در مقابل نیروهای حزب خلق و ضرورت ترویج و ثبت حماسه‌های مردمی نیز به یاری این تحولات شتافت. این مسائل باعث شد اولین‌بار در 1363ش برخی شاعران مقیم هرات که به مشهد مهاجر شده بودند در گلشهر مشهد یک مجمع فرهنگی ایجاد کنند و زمینه برای برگزاری شب‌های شعر و تدوین مجموعه‌های شعری با رویکرد حماسه‌سرایی و مقاومت در بین مهاجرین فراهم شود. جامعه آن روز مهاجرین نیاز شدیدی به اشعار و مطالب حماسی داشت. این آثار در مجالس و محافل خوانده شده و در مطبوعات به چاپ رسیده و مورد توجه و اقبال شنوندگان و مخاطبان قرار می‌گرفت. سیدعسکر موسوی (ع.کابلی) و سعادت‌ملوک تابش (اولین شاعران مهاجر در ایران) چندین مجموعه از اشعار خود را در سال‌های اولیۀ دهۀ شصت شمسی منتشر کردند.[۱] این اشعار در توصیف مبارزات مردم، بیان ظلم و جنایات نیروهای دولتی و تشجیع مردم افغانستان برای مقاومت و مبارزه، با استقبال شدید مردم مواجه شد و زمینه را برای علاقه‌مندی نسل جدید مهاجرین به ادبیات مقاومت فراهم ساخت. در سال‌های 1369 و 1370ش دو جلسۀ نقد و آموزش شعر و دو جلسۀ ادبیات داستانی در مشهد برگزار می‌شد. جلسات نقد و آموزش شعر توسط مجمع شعرای انقلاب اسلامی و حوزۀ هنری و جلسات داستان در مدرسۀ علمیۀ عباسقلی‌خان[۲] و گلشهر. در همین ایام برخی از شاعران و داستان‌نویسان مهاجر به حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی مشهد که محل جوشش ادبیات مقاومت و انقلاب اسلامی بود، رفت‌وآمد داشتند و در برخی جلسات ادبی آن شرکت می‌کردند.[۳] در 1370ش زمینه برای تأسیس دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان با مسئولیت محمد‌کاظم کاظمی تحت پوشش حوزۀ هنری مشهد فراهم شد.[۴]
اهداف
سروسامان دادن به فعالیت‌های ادبی، شناسایی ادیبان و هنرمندان مهاجر، کشف استعدادهای جدید و پرورش آنها، برنامه‌ریزی برای تقویت تولیدات ادبی، نقد آثار، ارتباط با ادیبان مقیم در دیگر شهرها، برپایی جلسات و همایش‌های ادبی، تدوین و انتشار کتاب‌ها و جراید ادبی و هنری، همکاری با دیگر مراکز و جراید و در کل جریان‌سازی ادبیات مقاومت و تقویت آن در راستای خلق حماسه‌های مردمی از مهم‌ترین اهداف دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.[۵]
اعضا
اعضای اولیه دفتر هنر و ادبیات افغانستان در مشهد ابتدا محمد‌کاظم کاظمی، سید اسحاق شجاعی و سید ابوطالب مظفری بودند که ارتباط بیش‌تری با حوزۀ هنری داشته و زمینه را برای فعالیت آن دفتر فراهم کرده بودند. سپس حمزۀ واعظی با هدف تدوین خاطرات جهاد و مقاومت مردم افغانستان و تدوین حماسه‌های مردمی در مقابل دولت حزب خلق و نیروهای شوروی به آن مجموعه اضافه شد و کمی دیرتر در 1371ش سید میرزا‌حسین بلخی نیز به این دفتر پیوست. در طول حدود ده سال از فعالیت دفتر، اغلب شاعران، نویسندگان، ادیبان و برخی از هنرمندان مهاجر عضو آن دفتر بوده و یا با آن همکاری داشتند.[۶]
بخش‌ها
شعر
بخش مهمی از ادبیات مقاومت افغانستان را انواع شعر تشکیل می‌دهد و صاحب‌نظران، اشعار سال‌های جهاد علیه نظام مارکسیستی و متجاوزان روسی را بهترین مصداق «شعر مقاومت افغانستان» دانسته‌اند و به‌همین دلیل بخش شعر دفتر هنر و ادبیات بیشتر به شعر مقاومت گرایش داشت.[۷]
داستان
بخش داستان از همان ابتدای تأسیس دفتر، فعالیت‌های قابل توجهی در جهت رونق داستان در جامعه و پرورش داستان‌نویسان داشت. توجه به جلسه‌های نقد، آموزش داستان، تدوین کتاب و ارتباط با مطبوعات از مهم‌ترین فعالیت‌های این بخش بود.[۸]
خاطرات جهاد
در این بخش، مجموعه‌های مستقلی از خاطرات جهاد مردم افغانستان تهیه، تدوین و توسط انتشارات سورۀ حوزه هنری تهران منتشر و با استقبال خوب خوانندگان مواجه شد.[۹]
کودک و نوجوان
بخش ادبیات کودک و نوجوان یک بخش جدید و کم‌سابقه در دفتر بود.[۱۰]
فعالیت‌ها
تدوین کتاب
این دفتر، حدود 40 عنوان کتاب در زمینه‌های شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در سال‌های دهۀ هفتاد و هشتاد شمسی منتشر شد.[۱۱]
جلسات هفتگی نقد
جلسه‌های نقد داستان هر هفته در دفتر و از 1374ش، بعد از برپایی یک دوره کلاس داستان‌نویسی در گلشهر نیز برگزار می‌شد.[۱۲]
همکاری با رسانه‌ها
همکاری با نشریات محلی چون روزنامۀ قدس و توس مشهد به‌صورت هفتگی صورت می‌گرفت. همکاری با ماهنامۀ «تلاوه» خبرنامۀ حوزۀ هنری مشهد، همکاری با نشریات مهم ادبی و فرهنگی و روزنامه‌های سراسری ایران از فعالیت‌های مداوم دفتر هنر و ادبیات بود که در همان سال‌ها منجر به انتشار ویژه‌نامۀ شعر افغانستان در شماره 14 مجلۀ شعر و انتشار ویژه‌نامه داستان در شماره 19 مجلۀ ادبیات داستانی شد. همکاری با نشریات مهاجرین از جمله گلبانگ، فصل‌نامۀ دُرّ دَری، هاجر، سراج، هفته‌نامۀ وحدت، هفته‌نامۀ فریاد عاشورا، هفته‌نامۀ بنیاد وحدت، امین، زنان مهاجر و حکمت نیز موجب شد تا صفحه‌های اختصاصی شعر، داستان، خاطره و ادبیات کودک در این جراید منتشر شود. فعالیت مداوم همکاران دفتر هنر و ادبیات همچنین موجب شد تا برنامۀ پخش شعر، داستان، خاطره و مصاحبه از رادیو دری مشهد نیز به‌صورت هفتگی رونق بگیرد.[۱۳]
آموزش
آموزش بخش مهمی از فعالیت‌های دفتر ادبیات بود که چندین دورۀ آموزش داستان‌نویسی در محل دفتر و در حسینیۀ امام سجاد گلشهر در سال‌های مختلف برگزار شد.[۱۴]
همایش‌ها و نمایشگاه‌ها
دفتر هنر و ادبیات در سال‌های فعالیت خود چند همایش و نمایشگاه مهم برگزار کرد:
مقامۀ گل‌سوری، بزرگداشت عبدالقهار عاصی در 1373ش؛
جُنگ ادبی ستارۀ احمد به مناسبت عید مبعث در 1374ش؛
جُنگ ادبی از دریا به دریا، به مناسبت عید غدیر خم در 1376ش؛
همایش ادبی نویسندگان جوان افغانستان در 1376ش؛
نمایشگاه بزرگ نقاشی و هنرهای دستی در 1378ش.[۱۵]
همکاری با مراکز
دفتر هنر و ادبیات در سالیان فعالیت خود همکاری مستمری با مراکز فرهنگی، ادبی و اجتماعی ایران و مهاجرین داشت؛ از جمله همکاری با حوزه هنری تهران، انتشارات سورۀ حوزه هنری، دفتر آفرینش‌های ادبی حوزه هنری، دبیرخانه کنگرۀ شعر و قصه طلاب، دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در امور افغانستان و دبیرخانه مجمع شاعران انقلاب اسلامی افغانستان، مرکز فرهنگی نویسندگان افغانستان در قم، دفتر ادبیات افغانستان در قم و اتحادیه فرهنگیان افغانستان.[۱۶]
مسابقات ادبی
شامل مسابقۀ شعر «صبح در زنجیر» در 1371ش، مسابقۀ داستان‌نویسی «بهار قلم» در 1373ش و مسابقۀ نقد داستان در 1376ش.[۱۷]
تهیه کتاب و مطبوعات
در سال‌های 1372 و 1373ش با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری تعداد زیادی کتاب و نشریات فرهنگی و ادبی تهیه و بین فرهنگیان و ادیبان مهاجر و مراکز فرهنگی و کتابخانه‌های مهاجرین و در داخل کشور توزیع شد. در 1377ش نیز با همکاری سازمان تبلیغات اسلامی، تعدادی کتاب برای مراکز فرهنگی مهاجرین مقیم پاکستان تهیه و ارسال شد.[۱۸]
کتاب‌ها
اعضای دفتر هنر و ادبیات در طول سال‌های دهۀ هفتاد شمسی کتاب‌های زیادی تدوین و آماده چاپ کردند که بسیاری از آنها توسط انتشارات سوره به چاپ رسید. برخی از مهم‌ترین این کتاب‌ها عبارتند از:
شعر مقاومت افغانستان، دفتر اول و دوم؛
شانه‌های زخمی پامیر (جُنگ ادبی)؛
سوگنامۀ بلخ (مجموعه شعر)؛
پیاده آمده بودم(مجموعه شعر)؛
خاکستر صدا(مجموعه شعر)؛
ستارة شب دیجور (یادنامه سید اسماعیل بلخی)؛
مهاجران فصل دلتنگی (اولین مجموعۀ داستان مقاومت)؛
میدان هوایی گردیز (مجموعه خاطره)؛
بدرود خاک اولیا (مجموعه خاطره)؛
سنگر شیخ تراغ (مجموعه خاطره)؛
سروها و طوفان‌ها (مجموعه خاطره)؛
سید! خداحافظ (مجموعه خاطره)؛
قَرَه (مجموعه خاطره)؛
سرخ‌جامگان بامدادی (مجموعه خاطره)؛
عبور از هلمند (مجموعه خاطره)؛
زیر آسمان کابل (مجموعه خاطره)؛
آغاز یک پایان (مجموعه خاطره)؛
در پگاه بلخاب (مجموعه خاطره)؛
برفکوچ (مجموعه خاطره)؛
دست‌های خالی (مجموعه خاطره)؛
سنگ ملامت (مجموعه داستان)؛
برف و نقش‌های روی دیوار (مجموعه داستان).[۱۹]
جراید
قاصد
قاصد اولین نشریۀ خبری دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود که در 1372ش تهیه شد و حاوی خبرهای مربوط به دفتر در حوزه‌های مختلف فرهنگی و ادبی بود.[۲۰]
پیامبر
پیامبر اولین فصل‌نامۀ ادبی دفتر هنر و ادبیات بود که اولین شماره آن در بهار 1377ش در مشهد منتشر شد. این نشریه حاوی مطالب متنوع و گزارش مفصلی از فعالیت‌های دفتر هنر و ادبیات افغانستان بود.[۲۱]
دفتر ادبیات افغانستان در قم
از 1372ش زمینه برای فعالیت دفتر ادبیات افغانستان در حوزه هنری قم فراهم شد. دفتر ادبیات قم علاوه بر جلسه‌های هفتگی شعر و داستان، با نشریات مهاجرین در قم همکاری مستمری داشت که در 1375ش منجر به انتشار «گلبانگ» (اولین نشریه ادبی مهاجرین در ایران) شد. دفتر ادبیات قم همچنین دو دوره جُنگ ادبی «دُرِّ دَری» را با همکاری واحد ادبیات حوزه هنری در سال‌های 1375 و 1376ش با برنامه‌های متنوع ادبی و هنری و با حضور مهمانانی از مشهد و تهران برگزار کرد. مسئولیت این دفتر را در اوایل سید عزیز حامدی و بعد از 1375ش سید میرزا‌حسین بلخی (داستان) و محمد‌شریف سعیدی (شعر) به عهده داشتند.[۲۲]
دفتر ادبیات افغانستان در تهران
این دفتر با حمایت دفتر مشهد و همکاری حوزه هنری مرکز در 1371ش و با حضور شاعران مهاجر مقیم تهران فعال شد. این دفتر در مدت فعالیت خود بیشتر در برگزاری جلسات نقد شعر، همکاری با مطبوعات مهاجرین و تعامل با نشریات فرهنگی و ادبی ایرانی و ارتباط با دفتر ادبیات قم و مشهد فعال بود.[۲۳]
تأثیرات
دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان اولین پاتوق ادبی مهاجرین بود که نسل‌های مختلف ادبی و هنری با گرایش‌های مختلف برای اولین مرتبه در کنار یگدیگر فعالیت‌هایی را انجام دادند. این دفتر نقش مهمی در خلق ادبیات و هنر مقاومت بین مهاجرین و بازنمایی جهاد و حماسۀ مردم افغانستان داشت.[۲۴]
پانویس
- ↑ کاظمی، «کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی»، شماره 14، 1373ش، ص23؛ حجتی، «ادبیات مقاومت افغانستان»، 1381ش، ص64.
- ↑ «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.
- ↑ «خوش طابفه‌ایم هرچه هستیم»، 1380ش، ص48.
- ↑ «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3
- ↑ . «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.
- ↑ «خوش طابفه‌ایم هرچه هستیم»، 1380ش، ص56.
- ↑ کاظمی، «کارنامه شعر هجرت در ایران اسلامی»، 1373ش، ص23.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص19.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص18.
- ↑ «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص21.
- ↑ . «پنجرۀ آفتابی»، 1377ش، ص21.
- ↑ «قاصد»، خبرنامۀ قاصد، 1372ش، ص2.
- ↑ «رکعت اول»، 1377ش، ص2.
- ↑ «جنگ ادبی در دری»، 1376ش، ص160؛ پیام، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، 1375ش، ص8.
- ↑ کاظمی، «دری دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، 1388ش، ص48.
- ↑ «عشق این سال‌ها»، 1377ش، ص3.
منابع
- اسماعیل‌پور، م، «گلبانگ»، دانشنامه ادب فارسی، 1381ش.
- بلخی، سید میرزا‌حسین و دیگران، سوره بچه‌های مسجد، شماره 44، تهران، حوزه هنری، 1375ش.
- بلخی، میلاد، «ستاره‌ای که افول نمی‌کند»، تلاوه، پیش‌شماره 4، 1374ش.
- «پنجرۀ آفتابی»، فصل‌نامۀ پیامبر، شمارۀ 1، 1377ش.
- پیام، علی، «گزارش کوتاهی از جُنگ ادبی در دری»، گلبانگ، شماره 5، 30 حوت (اسفند) 1375ش.
- «جُنگ ادبی در دری»، فصل‌نامۀ در دری، شماره 3 و 4، 1376ش.
- حجتی، حمیده، «ادبیات مقاومت افغانستان»، دانشنامۀ ادب فارسی ویژه افغانستان، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381ش.
- خاوری، جواد، «سنگی در برکه»، مجلۀ ادبیات داستانی، شماره 19، 1373ش.
- «خوش طایفه‌ایم هرچه هستیم»، فصل‌نامۀ در دری، شماره 13، 1380ش.
- شجاعی، سید اسحاق، مهاجران فصل دلتنگی، تهران، حوزۀ هنری، 1375ش.
- «عشق این سال‌ها»، فصل‌نامۀ پیامبر، شماره 1، 1377ش.
- «قاصد»، خبرنامۀ قاصد، مشهد، دفتر هنر و ادبیات انقلاب اسلامی افغانستان، 1372ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «در دری و دیگر انجمن‌های مهاجران افغانستانی در ایران»، مجلۀ شعر، شماره 68، زمستان 1388ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، روزنه، مشهد، ادارۀ کل آموزش و پرورش خراسان، 1372ش.
- کاظمی، محمد‌کاظم، «کارنامۀ شعر هجرت در ایران اسلامی»، مجلۀ شعر، شماره 14، 1373ش.
- ورزگانی، حسین، ویژه‌نامۀ جشن پانزده سالگی کلمه، قم، کانون ادبی فرهنگی کلمه، 1395ش.