زن در اندیشه سلفی

دو زن سلفی در لندن

زن در اندیشه سلفی؛ دیدگاه تنگ‌نظرانۀ رویکرد سلفی دربارۀ زن.

سلفی‌ها، گروهی انحرافی از مسلمانان هستند که با دیدگاه‌های افراطی و تنگ‌نظرانه به پدیده‌های اجتماعی توجه می‌کنند و در همین چارچوب بسیاری از حقوق فردی، خانوادگی و اجتماعی زنان را نادیده می‌گیرند. سلفی‌ها با این رویکرد، خانه‌نشینی را بر زنان تحمیل کرده و آنها را از فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی محروم ساخته‌اند.

مفهوم‌شناسی

واژه «سَلَف» بـه‌معنـای پیشـینیان، در اصطلاح بـه‌معنـای چشم‌دوختن بـه فهـم صحابـه، تابعـان و علمـای مـورد اعتمـاد اصحـاب حدیـث در سـه قرن ابتدایی اسلام اسـت. سلفی نیز به گروهی از مسلمانان اهل‌سنت گفته می‌شود که خود را در سبک زندگی، پیرو سلف صالح یعنی برداشت صحابه و تابعان از سیرۀ پیامبر اسلام، می‌دانند. سلفی‌ها از عقل‌گرایی و دخالت عقل در امور اعتقادی پرهیز می‌کنند و خوانشی بسته و افراطی از آموزه‌های اسلام دارند.

تاریخچه

قبر ابن‌تیمیه در مقبره صوفیه دمشق

قبر احمدبن حنبل در مقبره باب حرب بغداد

رویکرد سـلفی در قرن چهارم هجری تحت تأثیر اندیشۀ احمد بن حنبل ایجاد و در قرن هفتم هجری توسط ابن‌تیمیه احیاء شد. در قرن سیزدهم هجری محمد بن عبدالوهاب با تکیه بر افکار ابن‌تیمیه، شبه‌جزیرۀ عربستان را به تصرف فکری خود درآورد. با گذر زمان اندیشه سلفی در بسیاری از کشورهای اسلامی، گسترش یافت. امروزه سلفیه یک رویکرد ارتجاعی دانسته می‌شود که دیدگاهی افراطی به زن و جایگاه او دارد.

دیدگاه‌های سلفی‌ها دربارۀ زن

1. حقوق فردی و خانوادگی؛ از دیدگاه سلفی کل وجود زن، شر و شیطانی است و باید فعالیت زن به محیط خانه محدود شود. آنها نقش زن را به تأمین نیاز جنسی شوهر و فرزندآوری تقلیل داده‌اند و مرد را صاحب اختیار او می‌دانند. زن در اندیشۀ سلفی از حقوق شهروندی بسیاری محروم است و حتی استفاده زن از اینترنت فقط با حضور مردی از محارم او ممکن است.
2. حجاب؛ گروه‌های سلفی، دیدگاهی افراطی دربارۀ حدود حجاب زن دارند. از منظر سلفی‌ها، زن در برابر نامحرم باید به‌صورت کامل حتی صورت خود را بپوشاند.
3. آموزش؛ تحصیل زنان از دیدگاه سلفیه، زمینه‌ساز فحشا و بی‌عفتی است. این انگاره امروزه توسط طالبان در هند، پاکستان و افغانستان، ترویج می‌شود و بر اساس آن، زنان حق رفتن به مدرسه و دانشگاه ندارند.
4. مشارکت سیاسی؛ مشارکت سیاسی زنان در جامعه از منظر سلفی‌های تکفیری، ممنوع است.
5. اشتغال: سلفی‌های تکفیری به زنان اجازه نمی‌دهند که بیرون ازخانه، فعالیت شغلی داشته باشند؛ از جمله، بانوان اجازه ندارند که مجری تلوزیون باشند.
6. حضور در فضاهای عمومی؛ سلفی‌ها دربارۀ حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی نگاهی تنگ‌نظرانه دارند و آن را نمی‌پذیرند؛ زنان حق مشارکت در مراسم تشیع جنازۀ بستگان را ندارند؛ رانندگی زن را حرام می‌دانند و استفاده از پارک‌ها، سالن‌های ورزشی و حمام‌های عمومی نیز برای زنان ممنوع است. تردد زنان در فضاهای عمومی نیز فقط با همراهی یکی از محارم، امکان‌پذیر است.

پیامدهای رویکرد سلفی به زنان

از جمله مهم‌ترین پیامدهای نگرش انحرافی سلفی‌ها دربارۀ زنان عبارت‌اند از:

1. انزوای بانوان؛
2. گسترش آمار بیماری‌های روحی در زنان مانند افسردگی، اضطراب و هراس اجتماعی؛
3. کاهش اعتماد‌به‌نفس زنان؛
4. افزایش آمار خودکشی میان زنان؛
5. کاهش عملکرد زن در جایگاه مادری و همسری؛
6. تنزل جایگاه زن در خانواده و اجتماع؛
7. ترویج استفادۀ ابزاری و جنسی از زنان؛
8. ترویج نظام برده‌داری و کنیز‌داری.

واکنش‌ها به دیدگاه سلفی‌ها دربارۀ زنان

در واکنش به خشونت افراطیِ سلفی‌ها علیه زنان، بسیاری از اسلام‌شناسان رویکرد سلفی‌ها به‌ویژه سلفی‌های تکفیری را متضاد با آموزه‌های قرآن، سنت و حتی سلف صالح می‌دانند. طبق نظر اسلام‌شناسان، رویکرد سلفی‌ها متضاد با دیدگاه اسلام دربارۀ زنان است. در آموزه‌های اسلام، زن همانند مرد موجودی آزاد و حقوق همسان است. تکریم زن در روایات و سیرۀ نبوی نیز گواه ارج و منزلت زن است. از دیدگاه اسلام زن نقش مؤثری در خانواده و جامعه دارد و نگاه ابزاری به زنان، مردود است. آیات قرآن زن و مرد را همراه با هم مورد خطاب قرار داده است و برتری هر انسانی را به میزان تقوا دانسته است نه جنس او.

برخی، نگرش سلفی‌ها به زن را برآمده از رویکرد فرهنگ غرب به استفادۀ ابزاری از زن، دانسته‌اند. برخی دیگر معتقدند منشأ واپس‌گرایی و انعطاف‌ناپذیری سلفیان دربارۀ زنان نشأت‌گرفته از اصول فکری حاکم بر جریان سلفی‌گری مبنی بر عقل‌زدایی، تأکید بر نقل‌گرایی و انکار تأویل است. برخی دیگر این اقدامات گروه‌های افراطی سلفی را راهبرد استعمار برای ایجاد مانع در برابر گسترش اسلام ارزیابی کرده‌اند. این در حالی است که عملکرد سلفی‌ها از دیدگاه حقوق بشر نیز منفور و مردود است. در قوانین و اسـناد بین‌المللـی حقـوق بشردوسـتانه بـه مصونیـت زنـان و حمایت از آنها در برابـر هتک حرمت، توجه ویژه‌ای شده است.

مقابلۀ برخی کشورهای اسلامی با اقدامات سلفی‌های تکفیری علیه زنان

در چند دهۀ اخیر جریان‌های سلفی به‌خصوص سلفی جهادی در قالب گروه‌های تکفیری، ظلم‌های متعددی را به زنان روا داشته‌اند. مسلمانان و به‌خصوص شیعیان از کشورهایی مانند یمن، بحرین، لبنان، ایران و افغانستان، به مقابله با این جریان‌های انحرافی و تکفیری پرداخته‌اند تا مانع گسترش و نفوذ آنها در کشورهای اسلامی شوند.

منابع

• ایمانی، علی و احمدوند، ولی محمد، «تبیین جایگاه زن در اندیشه و جریان هاس سلفی معاصر»، نشریۀ اندیشۀ نوین دینی، شمارۀ 64، 1400ش.
• حسینی، سید اسدالله، «ماهیت و چیستی سلفی‌گری معاصر»، خبرگزاری صدای افغان: آوا، تاریخ درج مطلب: 25 سنبله 1398ش.
• زواریان، بهروز، «بازگشت زنان به دوران جاهلی در اندیشه وهابی»، وب‌سایت روزنامه جوان، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1398ش.
• «سلفی‌ها زن را دام شیطان می‌دانند/ تفاوت دیدگاه اهل سنت با وهابیون»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 30 شهریور 1392ش.
• کرم‌زادی، مسلم، «سلفی گرایی جهادی-تکفیری و آینده ثبات سیاسی در منطقۀ خاورمیانه»، فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، شمارۀ 1، 1394ش.
• «محدودیت‌هایی که طالبان بر زنان وضع کردند»، وب‌سایت شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 29 شهریور 1402ش.
• مسعودی، مجید، «تحلیل عملکرد گروه‌های سلفی و تکفیری در مواجهه با زنان در پرتو حقوق بشردوستانه بین‌المللی و حقوق بشردوستانه اسلامی»، دوفصلنامۀ مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شمارۀ 12، 1402ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1403ش.
• مهدوی، محمد و همکاران، «وهابیت و پارادوکس سلفی‌گری در عصر نوگرایی»، فصلنامۀ اندیشه نوین دینی، شمارۀ 57، 1398ش.
• «همه محدودیت‌های طالبان برای زنان»، خبرگزاری تابناک، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1402ش.