شیخ احمد یاسین

شیخ احمد یاسین؛ بنیانگذار جنبش اسلامی حماس در محور مقاومت فلسطین.

شیخ احمد یاسین، از رهبران پرنفوذ و اثرگذار فلسطینی بود که نقش برجسته‌ای در مبارزات مردم فلسطین، هدایت حرکت اسلامی علیه اشغالگران و زنده‌نگهداشتن روحیۀ مقاومت در افکار عمومی منطقه و جهان داشته است. شیخ احمدیاسین میان مردم فلسطین و در جهان به‌عنوان نماد مقاومت و انتفاضه‌های فلسطین شناخته می‌شود.

از تولد تا جوانی

«احمد اسماعیل یاسین» معروف به «شیخ احمد یاسین»، در ۱۹۳۷م در روستای تاریخی «الجوره» شهر «عسقلان» فلسطین از توابع شهرستان «مجدل» در جنوب نوار غزه، به دنیا آمد. پدر وی نمایندگی روستاییان را در گروه‌های سیاسی و اجتماعی بر عهده داشت. زمانی که پدر از دنیا رفت، احمد سه سال بیشتر نداشت. احمد یاسین در مدرسه ابتدایی «الجوره» همیشه از دانش‌آموزان برتر بود. پس از جنگ ۱۹۴۸م، شرایط سیاسی و اجتماعی به‌ویژه آوارگی، زندگی او را تحت تأثیر قرار داد. احمد یاسین از دوران جوانی شخصیتی استوار و پرشور داشت. او در ابتدای جوانی در اثر یک حادثه، فلج شد، اما این رخداد وی را از فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دور نکرد و از ۱۹۵۸م تدریس زبان عربی و معارف دینی در مدارس «آنروا» را به‌عهده گرفت. وی تحت ‌تأثیر فضای خاص آن دوران در نوار غزه، به جنبش اسلام‌گرای اخوان‌المسلمین نزدیک شد و هم‌زمان در مساجد به اقامه نماز و ایراد خطبه مشغول بود. در ۱۹۶۴م در رشتۀ زبان انگلیسی دانشگاه «عین شمس» قاهره پذیرفته شد و برای تحصیل چند سالی به مصر رفت. در ۱۹۶۵م زمانی که در نوار غزه بود به اتهام عضویت در اخوان‌المسلمین از سوی مصر دستگیر و اجازۀ شرکت در امتحانات دانشگاه قاهره از او سلب شد، اما در کمتر از یک ماه از زندان آزاد شد. او در این دوران به این باور رسید که مشروعیت هر حکومتی براساس عدالت و پایبندی آن به حق انسان‌ها برای زندگی آزاد تعیین می‌شود.

تبعید و اسارت

دستگاه‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی از ۱۹۷۰م به‌صورت مکرر او را احضار و در ۱۹۸۴م بازداشت کردند، اما در ۱۹۸۵م به‌عنوان بخشی از تبادل زندانیان آزاد شد. بعد از آن نیز فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی شیخ احمد یاسین و مجموعه تشکیلاتی که در دل فلسطین و زیر سایۀ سنگین حضور امنیتی و نظامی اسرائیل برپا کرده بود، تل‌آویو را تهدید می‌کرد. به‌همین دلیل ابتدا در ۱۹۸۸م دستگیر و به تبعید به لبنان تهدید شد؛ اما این تهدید کارساز نبود و اشغالگران وی را در ۱۹۸۹م همراه با ده‌ها عضو دیگر جنش مقاومت اسلامی دستگیر و به ۱۵ سال حبس محکوم کردند.

آزادی از زندان

شیخ احمد یاسین در ۱۹۹۷م در یک اتفاق تاریخی و عجیب مبادله و آزاد شد؛ آن سال دو اسرائیلی برای ترور «خالد مشعل» رئیس‌دفتر وقت حماس وارد امان پایتخت اردن شده بودند. عملیات آنها ناتمام ماند و با دستگیری آنها توسط پادشاهی اردن، تل‌آویو ضمن فرستادن پادزهر سم، مجبور به مبادلۀ این رهبر مقاومت در قبال آزادی دو تروریست صهیونیستی توسط اردن شد. البته شیخ احمد با آزادی و بازگشت به نوار غزه، چند سالی را در یک حبس خانگی تحت کنترل نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان فلسطین که در آن سال‌ها به توافق اسلو دل‌سپرده بود، سپری کرد.

ترور

در ۶ سپتامبر ۲۰۰۳م، در میانۀ انتفاضۀ مسجدالاقصی، اسرائیل با بمباران شدید در محل استقرار شیخ احمد یاسین قصد ترور وی را داشت، اما وی جان سالم بدر برد و مجروح شد.

اهمیت و جایگاه

شیخ احمد یاسین در مقاومت فلسطین از جایگاه معنوی و سیاسی منحصر‌به‌فردی برخوردار بوده و از مهم‌ترین چهره‌های دینی و ملی و رهبر معنوی و سیاسی مقاومت فلسطین محسوب می‌شود. او از رهبران و پیشگامان مبارزه و مقاومت اسلامی بود که در زمان حیات، نسبت به دیگران از نفوذ بیشتری بين فلسطينی‌ها برخوردار بود و بعد از شهادت نیز رهبر معنوی و الهام‌بخش مقاومت فلسطين، نام گرفت. شخصيت معنوی و جهادی، از او نمادی ساخت كه وی را چهره‌ای برجسته در فلسطين تبديل کرد.

ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی

شیخ احمد یاسین، مردی با صلاحیت، پرهیزکار، شکیبا، هوشیار و آینده‌نگر بود. در شخصیت او، ویژگی‌هایی جمع شده بود که می‌توانست عدۀ زیادی را با خود همراه سازد و آنان را با گفتار و رفتار خود قانع کند. او همیشه آرام و باوقار بود و برای واکنش نشان‌دادن در برابر هیچ مسئله‌ای عجله نمی‌کرد. اگر از شیخ چیزی پرسیده می‌شد، پس از مدتی اندیشیدن، بسیار آرام به آن پاسخ می‌داد. همین ویژگی‌ها، از وی شخصیتی ممتاز و مورد قبول همه گروه‌های مبارز فلسطین ساخته بود. وی همواره بر ثبات قدم، دفاع از سرزمین، حفظ ارزش‌ها و مقدسات دینی، استراتژی انباشت قدرت، مدیریت مبارزۀ همه‌جانبه با دشمن صهیونیست و سخت‌گرفتن بر ارتش آن، مقابله با طرح‌های متجاوزانۀ دشمن و تحقق پیروزی علیه آن تأکید می‌کرد. به‌همین دلیل مبارزان فلسطینی از روش و مسیر جهادی وی الهام گرفته‌ و به او لقب شیخ مجاهدان، نماد مقاومت و شیخ انتفاضه‌های فلسطین را داده‌اند.

زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی

شیخ احمد یاسین در اوج بحران فلسطین متولد شد. مهاجرت صهیونیست‌ها از کشورهای اروپایی به فلسطین با ابزار زور و خشونت و حمایت استعمار و استکبار و لابی صهیونیستی، پیامدهایی ناگوار چون آوارگی، پایمال‌شدن حقوق اولیۀ ملت فلسطین و به بازی‌گرفتن حق حیات یک ملت را به دنبال داشت. این بحران که ریشه در عوامل داخلی و خارجی داشت، روح این مبارز روحانی فلسطین را آزار می‌داد و بر اندیشه، تربیت، شخصیت و جهت‌گیری‌های سیاسی او اثرگذار بود. در چنین شرایطی، راه‌حلی که وی پیشنهاد می‌کرد با توجه با آموزه‌های دینی، ایستادگی در برابر ستم و اشغالگری بود و مذاکره و سازش را رد می‌کرد. به نظر وی ماهیت رژیم صهیونیستی و بنیان دولت جعلی اسرائیل بر خشونت استوار است و مقاومت مردمی، تنها راه برون‌رفت از این بحران محسوب می‌شود. او برای رسیدن به این منظور، بیداری اسلامی و تربیت نیروی انسانی در جامعه را زمینه‌ساز پیروزی نهایی می‌دانست.

دیدگاه‌ها

شیخ احمد یاسین معتقد بود که فلسطین تنها مسئله فلسطینی‌ها نیست، بلکه مسئلۀ همه مسلمانان است و آزادی آن بدون دستیابی به اتحاد جوامع اسلامی محقق نمی‌شود. او جهاد و مقاومت را تنها راه رهایی فلسطین از اشغال اسرائیل می‌دانست و بر ضرورت آماده‌سازی ملت، کادرسازی و هدایت آگاهی مردم قبل از جهاد نظامی تأکید می‌کرد. وی معتقد بود «صلح» گزينه‌اي است كه برای ملت فلسطين ننگ و زيان به بارمی‌آورد؛ از اين‌رو در موضوع مذاكره با اسرائیل همواره با رویۀ سازش «ياسر عرفات» و اسرائیل مخالفت می‌کرد و برقراری دو دولت در فلسطين را تأیید نمی‌کرد. او باور داشت که فلسطين می‌تواند به يك دولت اسلامی تبديل شود كه عرب‌ها، يهوديان و مسيحيان در سايۀ اين دولت اسلامی در كنار هم به‌صورت مسالمت‌آمیز زندگی كنند.

فعالیت‌ها

اجتماعی و فرهنگی

بر اساس گزارش رسانه‌ها، تمام فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی شیخ احمد یاسین در راستای مبارزه با اسرائیل و با هدف تقویت و گسترش روحیۀ مقاومت و آزادی فلسطین، صورت‌بندی می‌شد. تأسیس مساجد، مراکز دینی، ورزشی و تبلیغی و اقدامات عملی او مقدمه‌ای برای افزایش شعاع آگاهی و تزریق روحیۀ وطن‌دوستی و دفاع از سرزمین بود. به‌همین منظور، وی اقدامات ذیل را انجام داد:

1. در ۱۹۷۳ «جمعیة المجمع الإسلامی» را به‌منظور ارائۀ خدمات اجتماعی، فرهنگی و خیریه‌ای تأسیس کرد. همچنین در ۱۹۷۸ «جامعه اسلامی» نوار غزه را با مشارکت دوستان خود راه‌اندازی و مدیریت آن را برعهده گرفت. این مراکز و دانشگاه، پایگاهی برای گسترش اندیشۀ مبارزاتی و «جهاد در مقابل دشمن» و پوششی برای برخی اقدامات نظامی تیم او و جوانان فلسطینی بود.
2. شیخ احمد یاسین، مساجد را کانون اندیشه و سنگر مستحکم اسلام می‌دانست و با ظرافت و درایت و همچنین قدرت سخنوری، مردم را در مساجد جمع می‌کرد. همچنین به ساخت و گسترش فرهنگ مسجد اهمیت می‌داد. به‌همین دلیل چندین مسجد ساخت از جمله مساجد الوحده و الابیض را به پایگاه‌هایی برای گسترش اندیشه و روحیۀ مقاومت تبدیل کرد. شیخ، جوانانی را برای تبلیغ اسلام پرورش داد و آنان را به مساجد نوار غزه فرستاد تا دیگران را تربیت کنند.
3. شیخ احمد یاسین مساجد را مرکز وکالت و مددکاری اجتماعی قرار داد و سلسله درس‌هایی را برای مردان، زنان و نیز کودکان اختصاص داد و در این مساجد برای حمایت از نیازمندان صندوق حمایتی تأسیس کرد. جوانان زیادی دور او جمع شدند و شهرت وی به همه شهرها و روستاهای غزه رسید.
4. شیخ یاسین در ۱۹۷۶م جمعیت اسلامی را تأسیس کرد که در زمینه ورزش و آموزش اندیشه‌های اسلامی به جوانان فعال بود و فعالیت‌های آن از جمله سمینارها، سخنرانی‌های مذهبی و سفرها مورد استقبال جوانان قرار گرفت. او به ورزش هم به‌عنوان یکی از راه‌های تبلیغ دین اهمیت ویژه‌ای می‌داد.

سیاسی

• رهبری جنبش اخوان‌المسلمین

مسئولیت جنبش اخوان‌المسلمین تا 1968م بر عهده اسماعیل خالدی بود، اما بعد از آن‌که او به خارج رفت، گروهی از رهبران جنبش، شیخ احمد یاسین را برای این سمت برگزیدند. شیخ، هیئت اداری جدیدی تشکیل داد و در آن، از نیروهای تازه‌نفس و جوان استفاده کرد. او به گسترش رسالت اسلام و منحصر‌نکردن آن در دایرۀ جماعت اخوان معتقد بود. شیخ کمیته‌های متعددی از جمله کمیتۀ صلح و زکات را به‌وجود آورد و مسئولیت هر کدام را به پیش‌قراولان دعوت بر اساس توانایی‌های آنها سپرد و از آنان خواست با بزرگان جامعه و گروه‌های تأثیرگذار مانند تاجران و دانشمندان در ارتباط باشند.

• پایه‌گذاری جنبش حماس

هنگامی که انتفاضۀ مردم فلسطین در 9 دسامبر 1987م آغاز شد، شیخ یاسین در منزل خود نشستی را با حضور شش تن از ديگر رهبران اخوان‌المسلمين در نوار غزه برگزار کرد. در این نشست، کشته‌شدن چند کارگر فلسطینی در اثر تصادف با یک خودروي اسرائيلى بررسی و دربارۀ تظاهرات فلسطینیان تصمیم‌گیری شد و هستۀ اولیۀ جنبش حماس به وجود آمد. در تأسیس و تداوم و بالندگی این جنبش، احمد یاسین نقش محوری داشت. در نخستين بيانيۀ حماس، از تظاهرات توده‌اى مردم فلسطين با عنوان انتفاضه نام برده شد. با هدایت شیخ یاسین، در ژانويۀ 1988م شاخۀ جنبش حماس در كرانۀ باخترى تأسيس شد.

نظامی

شیخ یاسین در ۱۹۸۲م اولین هسته‌های مقاومت نظامی را در نوار غزه تأسیس و با کمک مالی طرفداران خود سلاح تهیه کرد و به جوانان آموزش داد. در 1984م به اتهام حمل سلاح دستگیر شد، اما یک سال بعد در تبادل اسرا آزاد شد.

دیدار با رهبر انقلاب اسلامی ایران

شیخ یاسین در آوریل ۱۹۹۸م به ایران سفر و با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ایران، دیدار کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار از شیخ احمد یاسین و هم‌رزمان وی به‌عنوان نمایندگان واقعی ملت مسلمان فلسطین و جهادگران خط مقدم جبهۀ نبرد اسلام علیه کفر و حق علیه باطل یاد کرد و کسانی را که به نام اسلام سخن می‌گویند و عزت فلسطین را می‌خواهند، نمایندگان واقعی ملت فلسطین دانست.

درگذشت

شیخ احمد یاسین در ۲۲ مارس ۲۰۰۴م هنگام خروج از مسجد پس از اقامۀ نماز صبح در سن 68 سالگی همراه با ۷ تن دیگر، به شهادت رسید. عملیات ترور زیر نظر «آریل شارون» نخست‌وزیر وقت اسرائیل انجام شد. تشییع‌جنازۀ شیخ یاسین در نوار غزه یکی از مراسم‌های تاریخی و بزرگ بود. آیت‌الله خامنه‌ای، در پیامی، شهادت را آرزوی همیشگی این شیخ مجاهد پارسا اعلام کرد. به نظر وی آنچه دشمنان از شیخ احمد یاسین و ملت فلسطین با این جنایت گرفتند، جسمی نحیف و علیل بود؛ اما فکر و راه او را نمی‌توانند از ملت فلسطین بگیرند.

پیش‌بینی زوال اسرائیل

شیخ احمد یاسین، موجودیت رژیم صهیونیستی را بر پایۀ ظلم و غصب سرزمین دیگران می‌دانست و باور داشت که بر اساس سنت قطعی خداوند، چنین رژیمی ماندگار نیست. او تأکید می‌کرد که اسرائیل در ۲۰۲۷م وجود نخواهد داشت.

تصویرپرداری

دربارۀ شیخ احمد یاسین، کتاب، مقاله و یادداشت‌های بسیار منتشر شده است. از جمله می‌توان به کتاب «الشیخ احمد یاسین» اشاره کرد که فاطمه وفایی‌زاده نوشته و به زندگی و فعالیت‌های مبارزاتی و سیاسی شیخ احمد یاسین پرداخته است. این نوشتار، مجلدی از مجموعة «زبرالحدید» است. نگارنده در این کتاب با استفاده از عبارات ساده و روان عربی و انگلیسی، مهم‌ترین جنبه‌های دینی، عقیدتی، شخصیتی و آرمانی وی را در مبارزه با نیروهای رژیم صهیونیستی بیان کرده و خصوصیات منحصر به فرد وی را شرح داده است. از ویژگی‌های مهم این کتاب، درج روزشمار زندگی و تصویرهای متعدد از شیخ احمد یاسین است.

منابع

• ابوعید، عبدالله و دیگران، دراسة فی ‌الفکر السیاسی لحرکة ‌المقاومة ‌الاسلامیة: حماس (۱۹۸۷ـ ۱۹۹۶م)، عمان، مرکز دراسات الشرق الاوسط، ۱۹۹۹م.
• «اندیشه‌ها و فعالیت‌های شیخ احمد یاسین»، وب‌سایت دانشگاه باقرالعلوم، تاریخ بازدید: 17 شهریور 1403ش.
• «پیش‌بینی شیخ احمد یاسین از سرنوشت رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۷ چه بود؟»، وب‌سایت مشرق، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «حماس: طوفان الاقصی ثمره‌ مشی مبارزاتی شیخ احمد یاسین است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۴ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «زندگینامه: احمد یاسین (۱۹۳۷- ۲۰۰۴)»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۹ دی ۱۳۸۷ش.
• زیاد، ابوعمرو، «حماس: خلفیة تاریخیة سیاسیة»، مجلة الدراسات الفلسطینیة، شمارۀ ۱۳، ۱۹۹۳م.
• «الشیخ احمد یاسین»، وب‌سایت شبکۀ جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1403ش.
• «شیخ احمد یاسین؛ امام شهدای فلسطین»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲ فروردین ۱۳۹۴ش.
• «شیخ احمد یاسین؛ بنیانگذار حماس و سمبل مقاومت»، خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: ۱۰ فروردين ۱۴۰۳ش.
• «شیخ احمد یاسین»، پژوهشگاه مطالعات تقریبی، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۴۰۱ش.
• «شيخ احمد ياسين در زبر الحديد»، خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۶ خرداد ۱۳۹۱ش.
• «شیخ حماس (شهادت شیخ احمد یاسین، رهبر حماس)»، مجلۀ گلبرگ، شمارۀ 73، 1385ش.
• «شیخ شهید مقاومت»، وب‌سایت دیگران، تاریخ درج مطلب: 21 آبان 1402ش.
• طاهرزاده، اصغر، تمدن‌زایی شیعه، تهران، لب المیزان، 1393ش.
• «مروری بر زندگی شیخ احمد یاسین در بیست‌ونهمین سالروز تأسیس حماس»، وب‌سایت مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، تاریخ درج مطلب: 11 سپتامبر 2016م.