طلاق در افغانستان

طلاق در افغانستان؛ وضعیت و پی‌آمدهای طلاق در خانوادۀ افغانستانی.

طلاق یا انحلال ازدواج در افغانستان، به‌عنوان مبغوض‌ترین حلال در این کشور، از آداب و رسوم سنتی و تشریفات اداری ویژه پیروی می‌کند که از وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نظام حقوقی خاص افغانستان متأثر بوده و پیامدهای منفی برای زنان مطلقه و فرزندان طلاق دارد.

مفهوم‌شناسی

طلاق به مفهوم حقوقی خاص، به‌معنای انحلال رابطۀ زوجیت با الفاظ صریح است. صلاحیت اجرای طلاق در بیشتر موارد با مردان است. طلاق در مفهوم حقوقی عام، به‌معنای انحلال عقد ازدواج استعمال شده است که از طریق نهادهای حقوقی و یا با فسخ، انفساخ، طلاق و فوت یکی از زوجین، انجام می‌شود. طلاق به‌عنوان یک صلاحیت برای مردان و تفریق به‌عنوان یک حق برای زنان، در نظام حقوقی افغانستان در نظر گرفته شده است.

کارکرد طلاق

طلاق هرچند به مثابۀ تزلزل اجتماعي و بي‌ثباتی در خانواده و سبب افزایش آسیب‌های اجتماعی تعبیر شده است، ولی درعین‌حال، کارکردهای مهمی نیز دارد:

1. کاهش درد و رنج‌های زندگی

ازدواج‌های اجباری، ازدواج با معتادان مواد مخدر، ازدواج در سنین پایین و یا بدل، ازدواج همراه با فقر اقتصادی، تأمین نشدن نفقۀ زن و دخالت اعضای خانواده، همراه با درد و رنجی است که تنها با انحلال ازدواج، قابل درمان است.

2. پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و روانی

انحلال‌ ازدواج توسط نهاد خُلع و تفریق، تمهید مؤثری برای زنان افغانستان در یک جامعۀ مردسالار است. این نهاد به‌زنان افغانستانی حق می‌دهد تا زندگی خود را نجات داده و از افتادن در ورطۀ خودکُشی، شوهرکُشی و فرار از خانه، برهند.

دلایل طلاق

زنان افغانستانی به‌دلیل ناآگاهی از حقوق خود و سلطۀ فرهنگ مردسالارانه، نتوانسته‌اند از حق طلاق استفاده کنند. اما با تغییر شرایط عمومی کشور، بالارفتن سواد زنان و آگاهی از حقوق خود، درخواست طلاق و تفریق از سوی زنان، بنا به‌ وضعیت‎های ایجاد شده در خانواده‌ها، ثبت شده است.

چند همسری، ندادن نفقه، عقیم بودن شوهر، اعتیاد مردان به مواد مخدر، غیبت شوهران، خشونت‌های خانگی، نارضایتی ‎جنسی، درخواست‌های نامشروع سکس از زن، فقر، بی‌سوادی، ازدواج بدون رضایت، مداخلۀ بستگان، خیانت،ازدواج در سنین پایین، اعتماد نداشتن به یکدیگر و نکاح بدل، از دلایل اصلی درخواست تفریق از سوی زنان اعلام شده است.

بر اساس، آمارهای محکمۀ استیناف کابل بیشترین درخواست طلاق از سوی مردان، به‌دلایلی مانند نداشتن فرزند پسر، قضایای ناموسی، باکره نبودن دختر، ارتباط تلفنی و عقیم بودن زنان، ارائه شده است. نداشتن فرزند پسر، عمده‌ترین علت طلاق در میان مردان افغانستانی است که با ازدواج مجدد آنها به طلاق همسر اول منتهی می‌شود.

تابوی طلاق

اکثر ازدواج‌ها در جامعۀ سنتی افغانستان دور از تمایلات و عواطف افراد و بیشتر بر اساس سنت‌ها و معیارهایی مانند تحکیم پیوندهای اجتماعی و تأمین منافع اقتصادی خانواده‌ها صورت می‌گیرد. گسستن پیوند زناشویی در چنین جامعه‌ای «تابو» شناخته شده و در مخالفت جدی با اعتقادات و سنت‌های ریشه‌دار اجتماعی قرار دارد. بر بنیاد همین سنت‌ها است‌ که ضرب‌المثل: «با لباس‌سفید عروسی برو و با کفن سفید بیرون شو»، باورهای خانوادۀ افغانستانی را شکل داده و اکثریت قاطع زنان افغانستانی، زندگی مشترک را با ناملایمات فراوان، سپری می‌کنند و به جدایی نمی‌رسند.

طلاق عاطفی

ازدواج در افغانستان بیشتر بر پایۀ سنت‌های اجتماعی و غیبت رغبت‌ها و کشش‌های عاطفی و روانی زن و مرد، صورت می‌گیرد و آسیب‌های جدی را متوجه چنین پیوندی می‌کند. سردی روابط زناشویی از یک سو و قباحت انحلال حقوقی آن از سوی دیگر، به طلاق عاطفی انجامیده و احساس بیگانگی را ایجاد می‌کند. به‌همین دلیل، بسیاری از درخواست‌های طلاق در افغانستان از سوی زنان آن جامعه ارائه شده است.

جشن طلاق

برخی از زنان افغانستانی به مبارزۀ جدی در جهت شکستن تابوی طلاق پرداخته و جشن طلاق برگزار کرده‌اند. از منظر آنها، زنان مدت‌ها است با این‌گونه مسایل دست‌وپنجه نرم کرده و بار این غصه‌ها را به‌دوش کشیده‌اند. مردان به‌آسانی طلاق می‌دهند، اما زنان به سکوت و سرپوش گذاشتن بر اشتباهات و خشونت‌های مرد، محکوم شده‌اند و رنج می‌کشند.

ابطال طلاق‌ از سوی طالبان

در امارت اسلامی طالبان، صدها پروندۀ طلاق در معرض ابطال قرار گرفته است. با لغو قوانین قبلی، بخش وسیعی از حقوق زنان در ‎انحلال ازدواج، از بین رفته است. قاضیان و وکلای مدافع افغانستان تخمین‌ زده‌اند هزاران زن افغانستانی که بدون رضایت شوهران‌ خود در حکومت پیشین طلاق گرفته‌اند، اکنون با خطر زندانی شدن و انتقام‌جویی روبه‌رو هستند. حقوق‌دانان کشور باور دارند اگر حکم تفریق از طرف محکمۀ با‌صلاحیت آن زمان صادر شده باشد، لازم‌‌الاجرا است و رژیم طالبان نمی‌تواند تمام احکام صادره گذشته را ملغا کند.

پی‌آمدهای طلاق

طلاق به‌عنوان «مبغوض‌ترین حلال» پی‌آمدهایی برای زنان و برای فرزندان طلاق، داشته است. سرافکندگی اجتماعی زن مطلّقه و نگاه بدبینانۀ جامعه به این زنان، نبود سرپناه مناسب، ازدواج اجباری مجدد، جدایی از فرزندان، موقعیت فرو افتادۀ زن مطلّقه و کشانده شدن آنان به فحشا و هرز‌گی، نداشتن توانایی مالی جهت گذراندن امور زندگی از آسیب‌های طلاق است.

عصبانیت، انزوا و کناره‌گیری از جامعه، اُفت ‌تحصیلی، اضطراب ناشی از جدایی ‌والدین، رفتارهای هشداردهنده مانند وابستگی بیش ‌از حد، شب‌ادراری، مکیدن انگشت و پرخاشگری، تغییر الگوی تغذیه و خواب کودکان، افسردگی، رفتارهای پرخطر و مشکلات در روابط شخصی و عاطفی، بخش از آسیب‌های طلاق است که ممکن است دامنگیر فرزندان طلاق شود. طلاق عاطفی نیز به‌دلیل تناقض‌های موجود در گفته‌ها، اعمال و احساسات والدین، می‌تواند بیشترین اثرات منفی را روی فرزندان گذاشته و به‌کاهش انسجام جامعه و افزایش انواع آسیب‌های اجتماعی منجر شود.

منابع

• احمدی، حسین، «جشن‌طلاق؛ ایمان بیاوریم به آغاز فصل سبز»، وب سایت‌نیمرخ، تاریخ درج مطلب: 22 بهمن 1399ش.
• اکرمی، نیلوفر، «طلاق‌عاطفی، علل و پی‌آمدها»، وب‌سایت آریا پرس، تاریخ درج مطلب: 19 جنوری 2022م.
• امیری، سکینه، «آسیب‌های اجتماعی فزاینده؛ طلاق آغاز دشواری‌های زنان در افغانستان»، وب‌سایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب:11 بهمن 1395ش.
• «خطر در کمین زنان افغان/ طالبان هزاران پروندۀ طلاق را باطل کردند!»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1401ش.
• صرامی، آمنه، «تأثیر طلاق بر فرزندان؛ 10 پی‌آمد منفی + 10 توصیۀ سودمند»، وب‌سایت چطور، تاریخ درج مطلب: خرداد 1401ش.
• قانون مدنی افغانستان، شماره مسلسل 353، مصوب 1355ش.
• قانون احوال شخصیۀ اهل تشیع، شمارۀ مسلسل 988، مصوب 1388ش.
• «قوانین تفریق و طلاق در افغانستان به چه صورت است؟»، مؤسسۀ حقوقی سروش نافع دادمان، تاریخ بازدید: 17 فرورودین 1402ش.
• کاوه، امین، «محدودیت‌ و تبعیض؛ زنان مطلّقه با تهدید و زندانی‌شدن روبه‌رو هستند»، وب‌سایت روزنامۀ 8 صبح، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1401ش.
• «90 درصد طلاق‌ها در افغانستان به خواست زنان انجام می‌شود»، وب‌سایت اسپوتنیک افغانستان، تاریخ درج مطلب: 28 می 2019م.