فرزندخواندگی در اسلام
فرزندخواندگی در اسلام؛ تبیین نگاه اسلام درباره به‌فرزندی گرفتن کسی توسط غیر از والدین واقعی‌اش.
فرزندخوانده به کسی گفته می‌شود که شخصی به جز پدر و مادر اصلی‌اش، او را به فرزندی قبول کرده باشد.[۱] با فرزندخواندگی، رابطه خاصی بین فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده ایجاد می‌شود.[۲] در فقه اسلامی، وقتی انسانی به فرزندی گرفته می‌شود و دلیلی برای اثبات واقعی بودن رابطه فرزندی نباشد، فرزندخواندگی محقق می‌شود، چه آن انسان، نسبتش با والدین واقعی‌اش مشخص باشد مثل یتیم، یا نباشد مثل لقیط.[۳]
پیشینه فرزندخواندگی
فرزندخواندگی دارای سابقه طولانی در جامعه بشری است.[۴] فرزندخواندگی در دوران جاهلیت و قبل از ظهور اسلام و در جوامع متمدن آن روزگار همچون روم و فارس نیز مرسوم بوده است.[۵] در ایران نیز تا قبل از حمله اعراب و اجرای احکام اسلامی، مرسوم بوده است.[۶]
فرزندخواندگی در قرآن
از آیات ناظر به فرزندخواندگی، رواج این پدیده در دوران نزول قرآن فهمیده می‌شود.[۷] قرآن در چند مورد به وجود فرزندخواندگی در دوران پیش از اسلام اشاره می‌کند: به فرزندی گرفتن موسی توسط همسر فرعون،[۸] به فرزندی گرفتن یوسف توسط عزیز مصر،[۹] و به فرزندی گرفتن ابراهیم توسط عموی‌اش «آزر».[۱۰] برخی از مفسران، آیه 33 سوره نساء را نیز ناظر به مصادیقی از فرزندخواندگی دانسته‌اند.[۱۱] همچنین آیاتی از قرآن، ادعای اعراب درباره فرزند داشتن خداوند[۱۲] یا فرزندخواندگی برای خداوند[۱۳] را نفی کرده است.[۱۴]
احکام فرزندخواندگی
پدیده فرزندخواندگی پیش از ظهور اسلام، تمام آثار فرزند واقعی (نسب، ارث و محرمیت) را به‌دنبال داشت؛ اما آموزه‌های اسلام این شیوه را نفی کرد و در قرآن تأکید شده است که فرزندخوانده همانند فرزند حقیقی نیست.[۱۵] قرآن با واژه «ادعیاء» به پدیده فرزندخواندگی اشاره کرده، و رابطه فرزند با پدر و مادر را، رابطه‌ای حقیقی دانسته که قابل جعل و قرارداد نیست.[۱۶]
پیامبر اسلام نیز بعد از نزول این آیه، برای نفی سنت و شیوه جاهلیت در فرزندخواندگی، با همسر مطلقه پسرخوانده‌اش زید، ازدواج کرد.[۱۷] در سوره احزاب به ماجرای این ازدواج اشاره شده[۱۸] و در پاسخ به اعتراض‌هایی که نسبت به این ازدواج مطرح گردید،[۱۹] بر این نکته تأکید شده که محمّد، پدر هیچ یک از مردان نبوده و نیست.[۲۰]
قرآن سه اثر فرزندخواندگی در دوران جاهلیت، یعنی نسب، محرمیت و ارث را نفی می‌کند:
اول: نسب؛ رابطه نَسَبی فرزندخوانده، در قرآن رد شده است.[۲۱] روایات شیعه نیز وجود نَسب بین فرزندخوانده و پدر غیرواقعی را نفی کرده است.[۲۲]
دوم: محرمیت؛ بر اساس آموزه‌های اسلامی، سه عامل: نَسَب، سَبَب و رضاع، موجِب محرمیت می‌شود و فرزندخواندگی مشمول هیچ‌کدام نمی‌شود.[۲۳] در سوره احزاب به عدم محرمیت همسرِ فرزندخوانده و همچنین به حلال بودن ازدواج پدر غیرواقعی با او بعد از طلاق، اشاره شده است.[۲۴] در فقه شیعه، راه‌حل‌هایی همچون شیردهی و عقد ازدواج، برای حل مشکل محرمیت بین فرزندخوانده و فرزندپذیر ارائه گردیده است.[۲۵]
سوم: ارث؛ در قرآن، رسمِ جاهلیِ ارث بردن فرزندخوانده، نفی شده[۲۶] و ارث فرزند از والدین، تنها با وجود رابطه واقعی و طبیعی، پذیرفته شده است.[۲۷]
ازدواج با فرزندخوانده
برخی از فقهای معاصر، فرزندخوانده را مَحرَم دانسته و به محرمیت او فتوا داده‌اند.[۲۸] برخی از مراجع تقلید نیز ازدواج با فرزندخوانده را به دلیل اینکه در غالب موارد به مصلحت فرزندخوانده نیست، جایز ندانسته‌اند.[۲۹] برخی هم ازدواج با فرزندخوانده را با صراحت، حرام دانسته‌اند.[۳۰]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، «فرزندخوانده»، ۱۳۹۲ش، ص۶۸۰.
- ↑ خنجری علی‌آبادی، «بررسی فرزندخواندگی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران»، ۱۳۹۶ش، ص۱۱.
- ↑ انصاری شیرازی، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۲۳۴.
- ↑ امامی، «وضع حقوقی فرزندخواندگی در ایران»، ۱۳۷۸ش، ص۲۴.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۲۷۵.
- ↑ امامی، «وضع حقوقی فرزندخواندگی در ایران»، ۳۷۸ش، ص۲۴.
- ↑ سبزواری، الاستنساخ بین التقنیة و التشریع، ۱۴۲۳ق، ص۱۳۳.
- ↑ سوره قصص، آیه 9.
- ↑ سوره یوسف، آیه 21.
- ↑ سوره انعام، آیه 74.
- ↑ عالمی طامه، «عقد فرزندخواندگی»، ۱۳۸۷ش، ص۴۸-۴۹.
- ↑ سوره بقره، آیه 116، و سوره یونس، آیه 68.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۴۰۲ق، ج۳، ص۲۱۹.
- ↑ سوره اسراء، آیه 111، و سوره مریم آیه 92، و سوره انبیاء، آیه 26.
- ↑ سوره احزاب، آیه 4.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۹، ص۳۲۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۱۹۶.
- ↑ سوره احزاب، آیه 36-40.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲۴.
- ↑ سوره احزاب، آیه 40.
- ↑ سوره احزاب، آیه 4.
- ↑ انصاری شیرازی، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۰.
- ↑ شریعتی‌نسب، «محرمیت در فرزندخواندگی»، ۱۳۹۳ش، ص۲۲۷.
- ↑ سوره احزاب، آیه 36-40.
- ↑ مکارم شیرازی، حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح، ۱۴۲۸ق، ص۹۷-۹۹.
- ↑ سوره احزاب، آیه 4و40.
- ↑ سوره نساء، آیه 11.
- ↑ صانعی، مجمع المسائل، ج۲، ص۳۵۷ـ۳۵۸.
- ↑ مکارم شیرازی، «حکم ازدواج با دخترخوانده زیر سی سال»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، [بی‌تا].
- ↑ میرداماد نجف‌آبادی، «بررسی مشروعت ازدواج فرزندپذیر با فرزندخوانده با نگاه به آیات قرآن کریم»، ۱۳۹۶ش، ص۱۴.
منابع
- قرآن کریم
- امامی، اسدالله، «وضع حقوقی فرزندخواندگی در ایران»، مجله پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش۱۲، زمستان ۱۳۷۸ش.
- انصاری شیرازی، قدرت‌الله و پژوهشگران، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، ۱۴۲۹ق.
- خنجری علی‌آبادی، امین و یعقوب سیفی علمی، «بررسی فرزندخواندگی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران»، فصل‌نامه علمی حقوقی قانون‌یار، بهار ۱۳۹۶ش.
- سبزواری، سیدعلی بن عبدالأعلی، الاستنساخ بین التقنیة و التشریع، قم، دفتر آیت‌الله سبزواری، ۱۴۲۳ق.
- شریعتی‌نسب، صادق، «محرمیت در فرزندخواندگی«، مجله علمی پژوهشی تحقیقات حقوقی، ش۶۶، تابستان ۱۳۹۳ش.
- صانعی، یوسف، مجمع المسائل، قم، میثم تمار، زمستان ۱۳۸۷ش.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- عالمی طامه، حسن، «عقد فرزندخواندگی»، فصل‌نامه علمی‌پژوهشی حقوق، ش۱۹، زمستان ۱۳۸۷ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، ۱۴۰۲ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، «حکم ازدواج فرزند خوانده با سرپرست»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: 26/05/1400.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، حیله‌های شرعی و چاره‌جویی‌های صحیح، قم، مدرسه امیرالمؤمنین (ع)، ۱۴۲۸ق.
- میرداماد نجف‌آبادی، سیدعلی و جواهری، سیدعلی، «بررسی مشروعت ازدواج فرزندپذیر با فرزندخوانده با نگاه به آیات قرآن کریم»، مجله معرفت، ش ۲۳۳، اردیبهشت ۱۳۹۶ش.
- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، «فرزندخوانده»، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (ع)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت (ع)، قم، ۱۳۹۲ش.