نقش مادری

نقش مادری؛ مجموعه الگو‌های رفتاری مورد انتظار از موقعیت مادری.
ويژگي‌هاي طبيعي زنان مانند: فرزندخواهی، مهرورزی و دلبستگي به فرزندان، مراقبت از آنان و پاسخ‌گویی به نیازهای جسمی و روحی آنان با هدف رشد و تعالی صحیح فرزند را نقش مادری گویند. نقش مادری با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و مذهبی دارای رویکردهای مختلفی است. نقش مادری در کنار نقش همسری، مهم‌ترین نقشی است که زنان در خانواده بر‌ عهده می‌گیرند. مادران از منظر اندیشمندان مسلمان، جامعه‌سازانی هستند که فعالیت آنها به صلاح و فساد جامعه منتهی می‌شود. توجه به این جایگاه زنان در خانواده نقش به‌سزایی در تربیت فرزندان و انسجام بنیان خانواده دارد.

اهمیت نقش مادری

مادر به‌عنوان مهم‌ترین رکن محبتی در خانواده، نقش أثر‌گذاری در ایجاد آرامش در محیط خانه، الفت و مودت میان اعضای خانواده دارد. اهمیت‌دادن به نقش مادری در خانواده و به‌تبع آن در نظام اجتماعی، یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشرفت و ترقی یک جامعه به‌شمار می‌رود. تکریم مادر و نقش مادری، تأمین نیاز مادی، عاطفی و قدر‌شناسی از زحمات و احساسات آنها سبب ارزشمندی نقش مادر در نظام خانواده و اجتماع می‌شود. توجه به نقش مادر سبب می شود زنان بر نقش مادری خود در نظام خانوادگی و تأثیر آن در نظام اجتماعی تمرکز بیشتری کرده و آن را یک ارزش و جایگاه بالا برای خود محسوب کنند.

ارزش مادر در اسلام

جایگاه مادر در آموزه‌های اسلام از اهمیت بالایی بر‌خوردار است و شمار زیادی از آیات قرآن و روایات به احترام و اکرام مادر پرداخته‌اند. دین اسلام نقش مادری را نمودی عالی از کمال زن معرفی کرده و پاداش معنوی زیادی را برای آن در نظر گرفته است. دین اسلام با نگرشی کمال‌گرا به جایگاه و حقوق مادران و نقش مادری در دوران بارداری و پرورش فرزند پرداخته و بسیاری از نگرش‌های منفی در این زمینه را نفی کرده است. اسلام ایفای نقش مادر را با عناوینی مانند از خود گذشتگی، صبر، تقوا، عفت و اخلاق نیکو تعبیر کرده است. دین اسلام با تأیید اشتغال زنان همراه با حفظ کرامت و جایگاه ارزشمند آنها، خواستار توجه به اولویت نقش همسری و مادریِ زنان و پررنگ بودن نقش آنها در محیط خانواده است و این بر خلاف انگاره‌هایی است که ایفای نقش مادری را مانع پیشرفت زنان در تحصیل و کسب‌و‌کار می‌دانند.

مهم‌ترین نقش و مسئولیت زن

یکی از مهم‌ترین نقش‌ها و مسئولیت‌های زن، نقش مادری است. از مهم‌ترین مسئولیت‌های مادر عبارت‌اند از:

1. ایجاد محیط امن برای فرزندان در دوره‌های مختلف سنی؛
2. تأمین نیاز عاطفی و روحی فرزندان؛
3. آموزش ویژگی‌های اخلاقی و احترام متقابل به فرزندان؛
4. تقویت عقاید دینی و مذهبی فرزندان؛
5. شناخت درست فرزندان و نیاز‌‌های آنها.

تأثیر شگرف مادران در زندگی فرزندان از دوران بارداری و نوزادی تا جوانی و حتی میان‌سالی و پیری، انکار‌ناپذیر است. مادر با تحمل 9 ماه بارداری سختی‌ها و خطرات بسیاری را می‌پذیرد که گاهی او را تا آستانه مرگ، پیش می‌برد. در سال‌های اول نوزادی و کودکی به‌دلیل وابستگی غذایی و مراقبتی کودک به مادر، لازم است توجه مادر نسبت به کودک خود بیشتر باشد. این امر تأثیر به‌سزایی در ایجاد امنیت، ارزشمندی، اعتماد به نفس و آرامش روحی و عاطفی فرزندان دارد. فرزندان به‌منظور تعلیم و تربیت بهتر در محیط‌های آموزشی، مدارس و دانشگاه‌ها، نیازمند رابطه مثبت و امن با والدین خود هستند. مادر با ایجاد محیطی پر از آرامش و آسودگی خیال برای فرزندان خود در نظام خانواده، می‌تواند بهترین شرایط را برای تراوش و پرورش استعداد فرزند خود فراهم آورد و زمینه‌ساز سلامت روحی و جسمی فرزند و پیشرفت‌های تحصیلی و شغلی او باشد.

حقوق مادران

در جوامع مختلف، حقوق قانونی مادران در قبال خانواده و فرزندان‌ به‌شیوهای گوناگونی تعریف شده است. در بسیاری از جوامع، والدین یا مادر اجازه دارند تا درباره تحصیل، دین، مراقبت‌های پزشکی و محل زندگی کودک خود، تصمیم بگیرند. همچنین حقوق زایمان، شیردهی، نگهداری از فرزندان و حقوق خانوادگی از جمله حقوق مرتبط با مادر است. اکرام جایگاه مادران در نظام اجتماعی و خانوادگی، توجه به اشتغال مادران، حمایت‌های قانونی و ارائه خدمات مالی و رفاهی به مادران هم از طرف دولت و هم از طرف پدر خانواده از جمله مسائلی است، که منجر به تثبیت نقش مادری زنان در نظام خانواده و جامعه می‌شود.

نقش مادری از منظر اندیشمندان مسلمان

از دیدگاه بسیاری از عالمان، اندیشمندان و بزرگان‌ دینی نقش مادر در رشد، تربیت فرزندان و پیشرفت جوامع بسیار مشهود است. از ‌منظر آیت‌الله جوادی آملی این زنان هستند که جامعه را تربیت می‌کنند و از میان نقش‌های مختلفی که بر ‌عهدة زنان است، نقش مادری از بقیه وظایف آنها برای خانواده و اجتماع مهم‌تر است. اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفۀ زن، مادر شدن است. هفت سالی که کودک تحت تربیت مستقیم مادر است، حیاتی‌ترین دوران شکل‌گیری شخصیت روحی و فکری کودک را تشکیل می‌دهد. از‌ منظر امام خمینی مادران به‌عنوان محور کانون خانواده، نقش مؤثرتری در تفهیم ارزش‌ها و قواعد به کودکان دارند که این امر در سعادت و شقاوت جامعه نیز اثرگذار است. مادر، مربی انسان‌ها است و با تربیت صحیح فرزندان می‌تواند کشوری را آباد کند.

به‌عقیدة بزرگان دینی، کاهش نقش مادری در نظام خانواده و واگذاری کودکان به مراکز نگهداری موقت مانند مهد ‌کودک، احساسات و عواطف میان مادر و فرزند را کم کرده و تبعات روحی و جسمی بسیاری را هم برای کودک و هم برای مادر به‌دنبال خواهد داشت. پرورش استعداد‌های روحی، معنوی و فکری کودکان در محیط خانواده، با نقش‌آفرینی والدین خصوصاً مادر امکان‌پذیر است و مدارس، دانشگاه‌‌ها و مراکز تحصیلی گوناگون نقش کمتری را ایفا می‌کنند.

جایگاه و نقش مادری در جمهوری اسلامی ایران

در جمهوری اسلامی ایران، مادری به‌عنوان محوری‌ترین نقش در خانواده که واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است، مورد توجه و عنایت قانون‌گذاران است. حمایت از نقش مادری و فراهم نمودن امکانات جهت ایفای صحیح این نقش کلیدی و اساسی در خانواده از مهم‌ترین وظایف حکومت اسلامی محسوب می‌شود. در اصل 21 قانون اساسی، دولت موظف به اجرا و تحقق حقوق زنان با رعایت موازین اسلامی در امور زیر است:

1. حمایت از مادران خصوصاً در دوران بارداری و حضانت فرزندان؛
2. ایجاد دادگاه صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده؛
3. اعطای قیمومیت فرزندان به مادران شایسته در صورت نبودن ولی شرعی؛

توجه به حقوق مادران و رسیدگی به مسائل و مشکلات آنها سبب ارتقای سطح فرهنگی، رفاه و آسایش خانواده می‌‌شود. به‌همین منظور قانون اساسی به وضع قوانینی در جهت حمایت از مادران توجه زیادی کرده، همچنین به بستر‌سازی جهت ایجاد شرایط لازم برای انجام نقش مادری پرداخته است که عبارت‌اند از:

1. همکاری مرد در تربیت فرزندان با همسر خود؛
2. استفاده مادران (بانوان باردار) از معذوریت؛
3. حمایت از مادران در دوران شیردهی؛
4. اشتغال مادران و امکان خدمت نیمه‌وقت برای بانوان؛
5. حق حضانت.

منابع

• اسپاک، بنیامین، تغذیه، تربیت و نگهدارى کودک، ترجمه احمد میرعابدینى، تهران، چکامه، 1362ش.
• افضلی، مرضیه و انتظاری، علی، «جایگاه مادری از منظر شهید مطهری در مقایسه با فمینیسم»، مطالعات راهبردی بسیج، دوره 23، شماره 86، 1399ش.
• امامی، سید حسن، قانون مدنی، اسلامیه، 1386ش.
• بستاکچی، افشان و همکاران، «تحلیل انتقادی نظریه فمینیسم قرآنی مارگوت بدران در دایرة‌المعارف قرآن»، سفینه (ویژه زن و خانواده)، شماره 64، پاییز 1398ش.
• جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، اسراء، 1387ش.
• «جایگاه زنان و مادران از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»، وب‌سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 21 تیر 1401ش.
• سعیدی، فاطمه، «نقش مادران در سعادت جامعه از دیدگاه امام خمینی(ره)»، مطالعات قرآنی جامعه، شماره 58، 1388ش.
• قاسم‌زاده، فاطمه و ستایش‌پور، محمد، «حق مادری در قوانین موضوعه ایران»، دومین کنفرانس ملی حقوق، علوم اجتماعی و انسانی، روانشناسی و مشاوره، 1399ش.
• علاسوند، فریبا، زن در اسلام، قم، نشر هاجر، 1390ش.
• مطهرى، مرتضى، تعلیم و تربیت، چاپ هشتم، تهران، الزهرا، 1365ش.
• معین‌الاسلام، مریم، «جایگاه و نقش مادری در جمهوری اسلامی ایران»، پیام زن، 1383ش.
• منجم، رویا، زن- مادر، نگاهی متفاوت به مسأله زن، تهران، نشر مس، 1381ش.
• «مهم‌ترین نقش و مسئولیت مادر در خانواده چیست»، وب‌سایت: yariway، تاریخ مطلب: 2 مارس 2022م.
• نوری، اعظم، «نقش مادري در آموزه‌هاي قرآني»، پژوهشنامه زنان و خانواده، دوره 2، شماره 2، 1393ش.