نیمه شعبان
نیمه شعبان؛ از مناسبت‌های دینی مورد توجه مسلمانان و به‌ویژه شیعیان.
در آموزه‌های دینی مسلمانان، به انجام مناسک و دعاهای ویژه‌ای در شب پانزدهم ماه شعبان سفارش شده است. روز نیمۀ شعبان نیز در باور شیعیان، روز میلاد دوازدهمین امام شیعه است که ولیّ عصر و امام زمان نامیده می‌شود.
نام‌گذاری
پانزدهم ماه شعبان در فرهنگ مسلمانان فارسی‌زبان، «نیمۀ شعبان» نامیده شده است. شب نیمۀ شعبان را در کشورهای ایران، هند، پاکستان و افغانستان، «شب برات» نیز می‌گویند؛ زیرا بر این باور هستند که در آن شب، برات آزادی از آتش به اهل طاعت و بندگی عطا می‌شود.[۱] همچنین برخی معتقدند که خداوند در این شب، حاجت بندگان را برآورده کرده و برای هر یک برات‌‌نامه‌ای می‌نویسد.[۲] شب برات را در ترکیه، «برات کاندیلی»[۳] و در شرق عربستان «ناصفة شعبان» می‌گویند. در فرهنگ مسلمانان، شب نیمه شعبان، «لیلة المبارکه» و «لیلة الرحمة» دانسته شده[۴] و در منطقۀ آسیای جنوبی، آن را شب رهایی می‌دانند.[۵] به‌مناسبت نیمۀ شعبان در بسیاری از کشورهای مسلمان، آيين‌ها و مناسک ویژه‌ای برگزار می‌شود.[۶]
فضیلت شب نیمۀ شعبان
شب نیمه شعبان در فرهنگ مسلمانان و به‌ویژه شیعیان، دارای اهمیت و فضیلت فراوانی است؛ برخی روایات، این شب را برترین شب‌ها پس از شب قدر، شب بخشش گناهان، نزول رحمت و تقسیم روزی معرفی کرده‌اند.[۷]
میلاد امام زمان
شیعیان با تکیه بر تعدادی از روایات، نیمه ماه شعبان سال 255ق را زادروز امام دوازدهم شیعیان می‌دانند.[۸] برخی دانشمندان اهل‌سنت نیز به ولادت امام زمان در نیمه شعبان، باور دارند.[۹] در روایاتی از پیشوایان مذهب شیعه، ولادت امام زمان به‌عنوان دلیل اهمیت نیمۀ شعبان، معرفی شده است.[۱۰]
جشن نیمه شعبان
یکی از آیین‌های شیعیان، برگزاری جشن، چراغانی‌های گسترده، مولودی‌خوانی، قربانی کردن و اطعام فقرا به‌مناسبت ولادت امام زمان، در شب و روز نیمۀ شعبان است. برگزاری این جشن در ایران نسبت به سایر کشورها، پررنگ‌تر است.[۱۱] مسجد جمکران از مکان‌های اصلی جشن نیمۀ شعبان در ایران به‌شمار می‌رود. نیمۀ شعبان، در ایران تعطیل رسمی بوده و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است. شیعیان عراق نیز در این روز ضمن برگزاری جشن، به زیارت امام حسین می‌روند. پیاده‌روی به‌سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم است.[۱۲]
مناسک نیمۀ شعبان
در آموزه‌های شیعی به اعمال و مناسکی مانند غسل در شب نیمه شعبان،[۱۳] شب‌زنده‌داری (احیا)،[۱۴] نماز، استغفار،[۱۵] خواندن دعای کمیل،[۱۶] زیارت امام حسین،[۱۷] خواندن دعای خاص امام زمان، نماز جعفر طیار[۱۸] و گرفتن روزه در روز نیمه شعبان،[۱۹] سفارش شده است.
دیدگاه اهل سنت
اهل سنت به‌ویژه طریقت‌های صوفیه، به فضیلت نیمه شعبان معتقد بوده و به شب‌زنده‌داری و انجام امور عبادی نظیر خواندن قرآن، برپایی نمازهای مستحبی، دعا و روزه‌داری در روز نیمه شعبان اهتمام می‌ورزند.[۲۰] خواندن صد رکعت نماز (صلوة الخیر) از جمله اعمال عبادی مشترک میان اهل تشیع و تسنن است. مراسم شب برات در برخی از مناطق اسلامی مانند شبه قاره هند با زیارت قبور، دادن غذا و صدقه به نیازمندان همراه است. [۲۱]
نیمه شعبان در ادبیات فارسی
نیمه شعبان در فرهنگ و ادب فارسی، شب برات نامیده شده است. ابوریحان بیرونی در کتاب «التفهیم» از شب پانزدهم ماه شعبان به شب برات و بزرگ تعبیر کرده و عبادت و نیکی در آن شب را سبب نجات از دوزخ دانسته است.[۲۲]
محمد غیاث‌الدین رامپوری (دانشمند و شاعر مشهور هندوستان در قرن ۱۳ق) نیز در غیاث اللغات- یکی از فرهنگ‌های فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات نامیده که در آن فرشتگان به‌فرمان خدا روزی انسان را تقسیم می‌کنند.[۲۳]
حافظ شیرازی در کنار کلمة برات از تعبیر شب قدر برای نیمه شعبان استفاده کرده است که بهاءالدین خرمشاهی معتقد است منظور حافظ از «برات» در این بیت، شب نیمه شعبان است:[۲۴]
| چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی | آن شب قدر که این تازه براتم دادند |
مولوی نیز از تعبیر شب قدر و برات برای نیمه شعبان استفاده کرده است:[۲۵]
| شب «قدر» است او، دریاب او را | امان یابی چو برخوانی براتش |
ميرزا سيدمهدی قدسی مشهور به سیدالواعظین، برادر اديب‌الممالک فراهانی (۱۲۳۹-۱۲۹۶ش) می‌گويد:[۲۶]
| اي امام زمان و مظهر ذات | مر خدا را جمال تو مرآت | |
| شب ميلاد توست آن شب قدر | که خدا نام آن گذاشت برات | |
| تو مگر خضر راه ما باشی | ورنه ره گم کنيم در ظلمات |
پانویس
- ↑ سلیمیان، فرهنگنامه مهدویت، 1383ش، ص271؛ واسطی حنفی، تاج‌العروس، 1414ق، ج13، ص601؛ رامپوری، غیاث اللغات، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۳-۵۰۴.
- ↑ کاشانی، تفسیر کبیر منهج‌الصادقین، 1336ش، ج8، ص266.
- ↑ شیخ‌زاده، «باشکوه‌ترین جشن تولد برای کامل‌ترین انسان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ کاشانی، تفسیر کبیر، 1336ش، ج8، ص266.
- ↑ شیخ‌زاده، «باشکوه‌ترین جشن تولد برای کامل‌ترین انسان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
- ↑ «نیمه شعبان جشن بزرگ مسلمانان»، وب‌سایت مثبت سبز.
- ↑ سید بن طاووس، اقبال‌الاعمال، 1376ش، ج3، ص212 و 315؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۵؛ ج98، ص413.
- ↑ شیخ طوسی، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، 1395ش، ج2، ص 424؛ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج2، ص339.
- ↑ رضوانی، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، 1384ش، ص174-175.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، 1413ق، ج2، ص339؛ طبرسی، تاج‌الموالد، 1422ق، ص 109.
- ↑ «تصاویری از چراغانی‌های سطح شهر به مناسبت نیمة شعبان» باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «نیمه شعبان»، ویکی شیعه.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج1، ص117؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح‌المتعبد، 1411ق، ج2، ص648.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج94، ص86.
- ↑ شیخ صدوق، امالی، 1376ش، ص27.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح‌المتهجد و سلاح‌المتعبد، 1411ق، ج2، ص844.
- ↑ شیخ طوسی، امالی، 1414ق، ص48؛ شیخ طوسی، تهذیب‌الاحکام، 1407ق، ج6، ص49.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح‌المتهجد و سلاح‌المتعبد، 1411ق، ج2، ص842.
- ↑ بیهقی، شعب الایمان، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص379.
- ↑ «سال‌روز تولد امام دوازدهم شیعیان، مبارک باد»، وب‌سایت دانشکده الهیات و معارف اهل‌بیت دانشگاه اصفهان.
- ↑ «سال‌روز تولد امام دوازدهم شیعیان، مبارک باد»، وب‌سایت دانشکده الهیات و معارف اهل‌بیت دانشگاه اصفهان.
- ↑ ابوریحان بیرونی، التّفهیم، 1316ش، ص 252.
- ↑ رامپوری، غیاث‌اللغات، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۳–۵۰۴.
- ↑ حافظ، غرلیات، وب‌سایت گنجور.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، وب‌سایت گوهرین.
- ↑ ترکی، «شب نیمه شعبان شب برات»، وب‌سایت راسخون.
منابع
- ابوریحان بیرونی، محمد، التّفهیم لاوئل صناعة التنجیم، به‌تحقیق جلال همایی، 1316-1318ش.
- بیهقی، احمد، شعب‌الایمان، به‌تحقیق ابوهاجر محمد سعید بسیونی‌زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چ1، ۱۴۲۱ق.
- ترکی، عبدالحسین، «شب نیمه شعبان شب برات»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 5 آبان 1389ش.
- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 6 فروردین 1402ش.
- رامپوری، غیاث‌الدین محمد، غیاث اللغات، به‌تحقیق منصور ثروت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۳ش.
- رضوانی، علی‌اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، مسجد مقدس جمکران، چ2، 1384ش.
- «سال‌روز تولد امام دوازدهم شیعیان، مبارک باد»، وب‌سایت دانشکده الهیات و معارف اهل بیت دانشگاه اصفهان، تاریخ درج مطلب: 19 فروردین 1399ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الأعمال، به‌تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1376ش.
- سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، بنیاد فرهنگی مهدی موعود، 1383ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج‌الله علی‌العباد، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ‌زاده، منصور، «باشکوه‌ترین جشن تولد برای کامل‌ترین انسان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 6 فروردین 1402ش.
- شیخ صدوق، محمد، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، تهران، اسلامیه، 1395ش.
- شیخ صدوق، محمد، امالی، تهران، کتاب‌چی، 1376ش.
- شیخ طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ4، 1365ش.
- شیخ طوسی، الامالی، به‌تحقیق و تصحیح مؤسسةالبعثة، قم، درالثفافه، 1414ق.
- شیخ طوسی، مصباح‌المتهجد و سلاح‌المتعبد، بیروت، مؤسسۀ فقه شیعه، 1411ق.
- عبدالنبی‌قیّم، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چ5، 1385ش.
- کاشانی، فتح‌الله، تفسیر کبیر منهج‌الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتاب‌فروشی و چاپخانه محمدحسن علمی، 1336ش.
- معلوف، لوییس، المنجد، بیروت لبنان، مطبعه کاثولیکیه،1960م.
- مجاهدی، محمدعلی، پاداش نیکی‌ها و کیفر گناهان، قم، سرور، چ1، 1381ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، به‌تصحیح محمدباقر محمودی و دیگران، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، چ3، ۱۴۰۳ق.
- مدني شيرازي، كبير، سيدعلى خان بن احمد، الطراز الاول و الكناز لما عليه من لغة‌العرب المعول، مشهد، مؤسسة آل‌البيت، لإحياء التراث، 1384ش.
- مولوی، جلال‌الدین محمد، غزلیات شمس، وب‌سایت گوهرین، تاریخ بازدید: 6 فروردین 1402ش.
- «نیمه شعبان جشن بزرگ مسلمانان»، وب‌سایت مثبت سبز، تاریخ به‌روزرسانی مطلب: 6 بهمن 1398.
- «نیمه شعبان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 28 بهمن 1401ش.
- واسطی حنفی، محب‌الدین، تاج العروس، بیروت، دارالفکر، 1414ق.