واسطه گری ازدواج
واسطه‌گری ازدواج؛ رسم پادرمیانی دیگران با هدف تسهیل امر ازدواج.
واسطه‌گری در امر ازدواج یکی از سازوکارهای سنتی و پسندیدۀ ایرانیان برای سر گرفتن ازدواج آسان یا ازدواج بهنگام و پایدار در میان جوانان بوده و امروزه نیز یکی از روش‌های همسریابی در جامعۀ ایرانی شمرده می‌شود. در قرآن نیز تک‌تک افراد جامعه در قبال ازدواج دختران و پسران مسئول دانسته شده‌اند.
مفهوم‌شناسی
وساطت به‌معنای میانجی‌گری و شفاعت بوده[۱] و منظور از وساطت در ازدواج، پادرمیانی کردن و در میان دو نفر قرار گرفتن با هدف سامان دادن ازدواج آنان است.[۲]
اجزای واسطه‌گری
وساطت در ازدواج، دارای سه رکن است:
میانجی: فرد یا مؤسسه‌ای (سازمان مردم‌نهاد یا دولتی)[۳] است که فرآیند وساطت را اجرا می‌کنند. میانجی می‌تواند پدر، مادر، خواهر و برادرِ فرد خواهان ازدواج[۴] یا افرادی از خویشاوندان یا دوستانی که وجهۀ اجتماعی خوبی دارند، نیز باشد.[۵]
داوطلب ازدواج: افراد مجردی که تمایل به ازدواج دارند و به دنبال واسطه‌ای برای معرفی هستند.
موضوع وساطت: هر گونه حرف یا عملی که از طرف واسطه با هدف ازدواج دو نفر صورت می‌گیرد.[۶]
سنت واسطه‌گری در فرهنگ ایرانیان
وساطت در ازدواج به‌عنوان رفتاری فرهنگی و در جهت ایجاد همدلی اجتماعی[۷] از گذشته‌های دور در میان ایرانیان مرسوم بوده و بزرگترهای فامیل یا افراد مورد اعتماد آنها با کسب رضایت خانوادۀ پسر، در بین خویشاوندان خود دختری را که هم‌تراز (کفو) پسر برای ازدواج باشد، معرفی می‌کنند.[۸]
اهمیت واسطه‌گری در ازدواج
در فرهنگ ایرانیان، وساطت در ازدواج مهم‌ترین بخش در آغاز زندگی مشترک، یعنی انتخاب همسر است. امروزه با کم‌رنگ شدن نقش واسطه‌های مطمئن در ازدواج، جوانان به شیوه‌های غیرقابل اعتماد و آسیب‌زای انتخاب همسر مانند سایت‌های غیرمجاز همسریابی، دوستی‌های قبل از ازدواج و آشنایی‌های غیراخلاقی در فضای مجازی روی می‌آورند که معمولا این نوع آشنایی‌ها، ازدواج پایدار را به دنبال ندارد. در این میان بسیاری از دختران و پسرانی که از شرایط لازم برای ازدواج برخوردار هستند و البته از روابط غیرشرعی نیز پرهیز می‌کنند، به‌دلیل عدم معرفی، نمی‌توانند ازدواج کنند.[۹]
واسطه‌گری ازدواج در آموزه‌های اسلام
قرآن
قرآن واسطه‌گری در ازدواج را وظیفه‌ای اجتماعی دانسته است. فقهای مسلمان این گونه از وظایف را در «تکالیف توصلی» دسته‌بندی می‌کنند یعنی انجام آن با هر نیتی که باشد؛ ادای تکلیف است و نیازی به قصد قربت ندارد. آیۀ 32 سورۀ نور[یادداشت ۱] شکل‌گیری ازدواج را با ورود و کمک واسطه‌گران و اطرافیان امکان‌پذیر دانسته و همۀ اطرافیان را در برابر افرادی که معیارهای لازم را برای ازدواج دارند ولی موفق به آن نشده‌اند، مسئول دانسته است. همچنین آیۀ 27 سورۀ قصص[یادداشت ۲]، واسطه‌گری حضرت شعیب برای ازدواج دخترش با حضرت موسی را بیان کرده است. این آیه، واسطه‌گری ازدواج را جزءِ تکالیف والدین در قبال حقوق فرزندان بیان کرده است.[۱۰]
روایات
در کلام اهل‌بیت بارها به اهمیت اجتماعی واسطه‌گری ازدواج اشاره شده و اجر و پاداش بسیاری برای این کار، وعده داده شده است:
- پیامبر اکرم، پاداش یک سال عبادت و روزه‌داری را ویژۀ کسی دانسته که سخن یا گامی برای وساطت در ازدواج دیگران انجام دهد.[۱۱] خداوند این انسان نیکوکار را با اولیای الهی، همنشین می‌کند[۱۲] و عزت می‌بخشد.[۱۳]
- امام علی بهترین شفاعت‌گری در دنیا را وساطت در ازدواج می‌داند.[۱۴]
- امام صادق واسطه‌گران ازدواج را مشمول لطف پروردگار[۱۵] و یکی از چهار گروه مورد عنایت خدا در روز قیامت دانسته است.[۱۶]
- امام کاظم نیز واسطه‌گر ازدواج را سایه‌نشین عرش الهی معرفی کرده است.[۱۷]
پیامدهای ترک وساطت
بی‌تفاوتی به تزویج جوانان، زمینه‌های فساد آنان در اجتماع را فراهم می‌کند. این بی‌توجهی، پیامدهای دنیوی و اخروی بسیاری دارد؛[۱۸] از منظر پیامبر اکرم، کسی که برای ازدواج پسر یا دختر خود گامی برندارد و فرزند دچار گناه شود، گناه او بر عهدۀ پدر خواهد بود.[۱۹]
ویژگی‌های میانجی ازدواج
به‌دلیل اهمیت وساطت در ازدواج، فرد میانجی و معرف باید از ویژگی‌های زیر برخوردار باشد:
- سلامت عقلی، جهت تشخیص همسانی میان مرد و زن؛
- حسن نیت، جهت پرهیز از هر نوع خودنمایی؛
- صداقت، برای جلب اعتماد و ایجاد محبوبیت؛[۲۰]
- امانت‌داری، جهت حفظ اسرار خانواده‌ها و افراد؛ اهمیت این موضوع در مورد ازدواج افرادی که مسائلی از قبیل سوء پیشینه، سابقۀ طلاق یا اعتیاد، بیماری‌های روحی، بیماری‌های جسمی خاص و نقص ظاهری در اعضا دارند، نمود بیشتری می‌یابد. هرگونه کوتاهی و بی‌دقتی در انتخاب گزینه‌های ازدواج برای دختر و پسر از طرف واسطه‌گر نوعی خیانت در این امر محسوب می‌شود. شخص واسطه‌گر در انتقال اطلاعات طرفین هم باید امین باشد و اطلاعات را بدون تحریف، منتقل کند و اسرار خصوصی افراد را در اختیار هر کسی قرار ندهد.[۲۱]
- بردباری، برای تاب‌آوری در برابر تجربۀ شکست، سختی ایجاد ارتباط و شنیدن سخنان، قضاوت‌ها و سوءظن‌ها؛
- مسئولیت‌پذیری، برای تقویت وجدانِ کاری و عمل به تعهدها؛[۲۲]
- خیرخواهی، در بیان نقاط قوت و ضعف‌ها و ایرادها؛[۲۳]
- خوش‌رویی و خوش‌گویی؛
- داشتن منزلت اجتماعی، جهت اعتمادسازی عمومی.[۲۴]
آموزش‌های واسطه‌گری
از جمله آموزش‌های مورد نیاز واسطه‌گری؛ مهارت برقراری ارتباط و تعامل مؤثر، کفویت‌شناسی و ابعاد آن، معیارها و اصول ازدواج آسان و موفق، مهارت کشف آمادگی و بلوغ فرد برای ازدواج، آسیب‌شناسی ازدواج، مهارت خودشناسی در واسطه‌گری، الگوهای لازم جهت آشنا کردن طرفین، سواد رسانه، فقه و حقوق ازدواج و طلاق، مبارزه با شروط، معیارها و رسوم نامعقول، اخلاق واسطه‌گری، اصول کار جمعی و شبکه‌سازی در آسان کردن امر ازدواج، آداب خواستگاری، راهکارهای رفع مشکلات بعد از ازدواج و آشنایی با فلسفۀ زندگی برای ترغیب جوانان به ازدواج است.[۲۵]
یادداشت‌ها
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ وساطت.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیات و روایات»، 1398ش، ص76.
- ↑ مهربانی‌فر و دیگران، «سنت واسطه‌گری ازدواج؛ از مسئله‌شناسی تا توانمندسازی آموزشی»، 1400ش، ص16.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیات و روایات»، 1398ش، ص85.
- ↑ عظیم‌پور و پاپی‌نژاد، «راهکارهای مقبله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، 1398ش، ص80.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیات و روایات»، 1398ش، ص76.
- ↑ جوادی، «بررسی جامعه‌شناختی الگوهای وساطت در ازدواج»، 1385ش، ص79.
- ↑ «کم‌رنگ شدن رسم واسطه‌گری ازدواج در جامعه/ فضای مجازی جایگزین معتمدین امر ازدواج»، خبرگزاری دانا.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیات و روایات»، 1398ش، ص77.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیت و روایات»، 1398ش، ص79.
- ↑ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، 1382ش، ص340.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج17، ص210.
- ↑ متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، 1405ق، ج15، ص850.
- ↑ طبرسی، مکارم‌الاخلاق، 1392ق، ص196.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، 1407ق، ج7، ص404.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، 1409ق، ج20، ص46.
- ↑ صدوق، الخصال، 1362ش، ص141.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیت و روایات»، 1398ش، ص85..
- ↑ متقی هندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، 1405ق، ج16، ص442.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، 1399ش، ص61.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، 1399ش، ص62-64.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، 1399ش، ص65.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، 1399ش، ص66.
- ↑ عیسوند و سبحانی‌نیا، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، 1399ش، ص67-68.
- ↑ مهربانی‌فر و دیگران، «سنت واسطه‌گری ازدواج؛ از مسئله‌شناسی تا توانمندسازی آموزشی»، 1400ش، ص23-27.
منابع
- قرآن
- جوادی، محمداسلم، «بررسی جامعه‌شناختی الگوهای وساطت در ازدواج»، ماهنامۀ معرفت، شمارۀ 4، پیاپی 103، تیر 1385ش.
- حر عاملی، محمد، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسۀ آل‌البیت، 1409ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 آبان 1401ش.
- صدوق، محمد، الخصال، قم، جامعۀ مدرسین، 1362ش.
- صدوق، محمد، ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، قم، نسیم کوثر، 1382ش.
- طبرسی، فضل، مکارم الاخلاق، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1392ق.
- طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
- عظیم‌پور، عظیم و پاپی‌نژاد، فاطمه، «راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، نشریۀ مطالعات راهبردی زنان، دورۀ 21، شمارۀ 84، شهریور 1398ش.
- عیسوند، یونس و سبحانی‌نیا، محمدتقی، «اهمیت و فضیلت وساطت در ازدواج از منظر آیت و روایات»، نشریۀ معرفت، شمارۀ 1، پیاپی 256، فروردین 1398ش.
- عیسوند، یونس و سبحانی‌نیا، محمدتقی، «شخصیت‌شناسی واسطه‌گران ازدواج در گسترۀ آیات و روایات»، ماهنامۀ معرفت، سال 29، شمارۀ سوم، پیاپی 270، خرداد 1399ش.
- «کم‌رنگ شدن رسم واسطه‌گری ازدواج در جامعه/ فضای مجازی جایگزین معتمدین امر ازدواج»، خبرگزاری دانا، تاریخ انتشار: 23 دی 1396ش.
- متقی هندی، حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مؤسسة الرساله، 1405ق.
- مهربانی‌فر، حسین و دیگران، «سنت واسطه‌گری ازدواج؛ از مسئله‌شناسی تا توانمندسازی آموزشی»، فصلنامۀ مطالعات زن و خانواده، دورۀ نهم، شمارۀ 2، پیاپی 21، تابستان 1400ش.