واصف باختری

واصف باختری؛ نویسنده، شاعر، ادیب و اندیشمند بلندآوازهٔ افغانستان.

واصف باختری، از شعرای نامی فارسی‌زبان افغانستان و پژوهشگر دقیق ادبیات افغانستان است. تسلط به زبان‌های دیگر پای او را به ادبیات جهان باز کرد و آثار زیادی از او در قالب کتاب و مقالات متعدد بر جای مانده است.

تولد و کودکی

واصف باختری در 24 حوت (اسفند) 1321ش، در مزارشریف زاده شد. او دوران کودکی و نوجوانی را در مزارشریف و کابل سپری و در پنج‌سالگی در اثر مراقبت‌های پدر، حفظ قرآن کریم را آغاز کرد. واصف در ده‌سالگی، اولین قصیدهٔ خود را سرود و به چاپ رساند.

جوانی و تحصیلات

واصف باختری در 1341ش، از لیسهٔ باختر مزارشریف دیپلم گرفت. او در 1345ش، به اخذ لیسانس زبان و ادبیات از دانشگاه کابل موفق شد و در همان سال در بخش ریاست تألیف و ترجمه در دانشکدهٔ دری کار خود را شروع کرد. باختری در 1353ش، برای گذراندن تحصیلات عالی عازم آمریکا شد و در 1355ش، مدرک فوق‌لیسانس را از دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ فلسفه و دکترا را در رشتهٔ تعلیم و تربیت به دست آورد و دوباره به افغانستان برگشت و تا 1357ش، کار قبلی خود را در بخش تألیف و ترجمه ادامه داد.

اهمیت و جایگاه

باختری در تحول و گسترش شعر، به‌ویژ شعر نو، در افغانستان اثرگذار بوده و شعر سپید و نیمایی با واصف باختری در افغانستان به کمال رسیده است. تصویرسازی و محتوای خلاقانهٔ شعر او محصول فکر نوآورانه و احساسات شاعرانهٔ او است به‌گونه‌ای که او را در زمرهٔ شاعران صاحب‌سبک قرار داده است. باختری از زبان کنایه و طنز در پردازش موضوعات اجتماعی بهره گرفته است.

زندان و آزادی

واصف باختری در 1357ش به‌دنبال کودتای مارکسیستی و اشغال افغانستان توسط مزدوران شوروی، به زندان افتاد و یک‌سال بعد آزاد شد. باختری پس از رهایی به‌عنوان ویراستار کار خود را تا 1361ش، ادامه داد.

فعالیت‌های ادبی و فرهنگی

باختری از 1361ش تا 1374ش، در اتحادیهٔ نویسندگان افغانستان به‌عنوان سردبیر و مدیرمسئول مجلهٔ ژوندون و منشی دارالانشاء اتحادیه مشغول بود و همزمان کار تدریس را نیز به‌عهده داشت. این شاعر نامی، سال‌ها عضویت هیئت رهبری کانون حکیم ناصرخسرو و عضویت شورای مرکزی انجمن فرهنگی خوشحال‌خان و همچنین عضویت گروه دبیران بنیاد فرهنگ افغانستان، نیز عضویت هیئت‌رئیسهٔ اتحادیهٔ ژورنالیستان افغانستان را در کارنامهٔ خود دارد. در دوران ریاست او شش اجلاس حکیم ناصرخسرو و هفت عرس مولانا محمد جلال‌الدین بلخی، برگزار شده است.

شعر

باختری از کودکی با آثار شاعران بزرگ مانند شاهنامهٔ فردوسی، دیوان ناصرخسرو بلخی، قصاید عنصری، فرخی سیستانی، خاقانی و از معاصران اخوان ثالث، شاملو و نیما یوشج مأنوس بود و به باور پژوهشگران بر گسترهٔ ادب و زبان فارسی اثرگذار بوده است.

مهاجرت

واصف باختری در 1375ش، به پاکستان مهاجر شد و تا 1380ش در آن‌جا زندگی کرد. او در 1380ش به‌آمریکا رفت و در ایالت کالیفرنیا مسکن گزید.

واصف باختری از منظر کارشناسان

1. محمدکاظم کاظمی، باختری را نیمای افغانستان می‌داند و معتقد است او شعر نیمایی را در افغانستان تثبیت کرده است. به نظر کاظمی، باختری از جهت اطلاعات وسیع در زمینهٔ ادبیات کهن، آگاهی از ادبیات جهان و از حیث اشعاری که سروده است و تربیت شاعران دیگر، دارای اهمیت است. او مهاجرت باختری را به پاکستان و سپس به آمریکا به جهت دوری از محیط و مخاطبان فارسی، یک ضایعه می‌داند.
2. علی‌رضا قزوه، باختری را دارای کارنامهٔ درخشان در غزل فارسی در طول چهار دهه می‌داند و معتقد است نام باختری در ادبیات فارسی همیشه با تحسین همراه است.
3. کمیل قزلباش، نویسنده و شاعر پاکستانی، باختری را شاعری با سبک بیدل، اما با فضای جدید می‌داند و به جهت چند بعدی بودن اشعار واصف، خستگی مخاطب را به دنبال ندارد.
4. به باور رضا اسماعیلی، واصف ادیب فاضل، پژوهشگر دقیق، شاعر کامل، ستارهٔ پرفروغ آسمان ادبیات افغانستان است که تکریم او، پاسداشت کرامت انسانی و آموزه‌های مفاهیم دینی و اسلامی است. او با اشاره به آثار مکتوب باختری، واصف را نماد آزادی‌خواهی، وطن‌دوستی، اصالت و استقلال‌طلبی می‌داند.
5. غلام‌رضا کافی استاد دانشگاه شیراز، باختری را شاعر نئوکلاسیک می‌داند که محتوای اشعار او به‌دلیل موضوعات پایداری و مقاومت، متمایز از شاعران نئوکلاسیک است.

درگذشت

واصف باختری در سن 81 سالگی، پس از یک دوره طولانی بیماری، در 29 سرطان (تیر) 1402ش در ایالات متحده آمریکا درگذشت.

آثار

از باختری بیش از بیست عنوان کتاب با موضوعات مختلف ادبی مانند شعر، ترجمهٔ اشعار از زبان‌های دیگر، مقالات ادبی، فلسفی، اوزان کلاسیک، نیمایی و آزاد بر جای مانده است. عناوین آثار شعری او عبارت است از: «و آفتاب نمی‌میرد»، «از میعاد تا هرگز»، «از این آیینه بشکسته تاریخ»، «تا شهر پنج‌ضلعی آزادی»، «دیباچه‌ای در فرجام»، «در استوای فصل شکستن»، «مویه‌های اسفندیار گمشده»، «دروازه‌های بسته تقویم».

ترجمه

واصف باختری به زبان‌های انگلیسی، عربی، هندی و روسی، تسلط داشت و اشعاری زیادی را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است و در عین حال تعدادی از اشعار خود او به زبان‌های آلمانی، روسی، انگلیسی و چک، برگردان شده است.

نمونهٔ شعر واصف باختری

مباد بشکند ای رودها غرور شما		که اين صحيفه شد آغاز با سطور شما
شبان تيرۀ لب‌تشنگان باديه را		شکوه صبح دمان می‌دهد حضور شما
هزار دشت شقايق، هزار چشمه نوش		بشارتیست ز آينده‌های دور شما
چه شادمانه به کابوس مرگ می‌خنديد		دو روی سکهٔ هستی‌ست سوگ‌وسور شما
شکيب زخمی مرغابيان ساحل را		توان بال عقابان دهد عبور شما
مباد خسته شود دست‌های جاری‌تان		مباد تنگ شود سينهٔ صبور شما
مباد سايهٔ ابليس سار و سوسه‌ها		شبی گذر کند از کوچهٔ شعور شما
مباد تيرهٔ مردابيان تبيره زند		مباد بشکند ای رودها غرور شما

منابع

• «دو غزل از استاد واصف باختری»، وب‌سایت فراسو، تاریخ درج مطلب: 15 ژوئن 2016م.
• «زندگی‌نامه»، وب‌سایت واصف باختری، تاریخ بازدید: 20 مرداد 1402ش.
• «شب واصف باختری»، وب‌سایت مجلهٔ فرهنگی و هنری بخارا، تاریخ درج مطلب: 21 مرداد 1402ش.
• طغیانی، اسحاق و دیگران، «اندیشهٔ انتقادی و بیان آیرونیک در بیان‌نامهٔ وارثان زمین»، فصلنامهٔ نقد ادبی، شماره 36، زمستان 1395ش.
• نادری، پرتو، «رو‌به‌رو با واصف باختری»، وب‌سایت پرتو نادری، تاریخ درج مطلب: زمستان 1378ش.
• «واصف باختری چه کرد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1402ش.
• «واصف باختری، شاعر، نویسنده و محقق مشهور کشور به عمر 81سالگی درگذشت»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 21 جولای 2023م.