چپن

چپن افغانستانی

چپن، لباس سنتی و محلی در افغانستان.

چَپَن، لباسی سنتی در افغانستان است که از جمله صنایع دستی زنان در تمامی ولایات این کشور محسوب می‌شود. برخی، چپن را به‌دلیل خاستگاه اصلی آن، یکی از میراث‌های فرهنگی ساکنان شمال این کشور، به‌ویژه قوم اُزبَک می‌شناسند. چپن، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ افغانستان دارد و به‌عنوان لباس ارزشمند ملی، به افراد محترم و مهمان‌های خارجی هدیه داده می‌شود.

مفهوم‌شناسی

چپن که در افغانستان به خِرقه، بالاپوش و جِیلَک نیز معروف است، به لباس بلندی گفته می‌شود که مانند ردا و عبا، روی لباس‌های دیگر، بر شانه می‌اندازند و آستین بلند آن را نمی‌پوشند. جنس این لباس، بیشتر از پنبه و پارچه‌های مختلف است.

تاریخچه

شواهد نشان می‌دهد که چپن، از دوران کوشانی‌ها در افغانستان رایج بوده است. در دوران پارت‌ها این لباس بسیار گشاد بوده و با دکمه‌ای در وسط به هم وصل و با کمربندی در ناحیۀ کمر بسته می‌شده است. تصاویر و سکه‌های کوشانی نشان می‌دهد که مردان آن زمان همه چپن و پیراهنی می‌پوشیده‌اند که تا سر زانو می‌رسیده است. به باور بعضی از مردم، چپن که در گذشته به‌نام خرقه خوانده می‌شده، بیشتر لباس پیامبران و رهبران قومی و مورد احترام مردم بوده است.

گسترۀ جغرافیایی

پوشیدن چپن در سراسر افغانستان مرسوم است؛ اما در مناطق شمال افغانستان بیشتر رواج دارد و میراث فرهنگی و هویت اجتماعی آنها، به‌خصوص، قوم ازبک محسوب می‌شود.

انواع

چپن انواع مختلفی داشته و برای هر فصلی از سال، چپن متناسب با آب‌و‌هوای آن فصل تولید می‌شود.

طرح و رنگ

چپن در طرح و رنگ‌های مختلفی ساخته می‌شود که دو نوع ساده و پنبه‌ای آن معروف هستند.

نقش زنان

این لباس، به‌طور عموم، از صنایع دستی زنان افغانستان به شمار می‌رود.

اهمیت اجتماعی

چپن، مورد احترام مردم افغانستان بوده و امروزه به‌عنوان لباس ملی خوانده می‌شود. در قدیم این لباس، مخصوص بزرگان، ریش‌سفیدان و افراد محترم بود که به‌نوعی جایگاه اجتماعی آنها را نشان می‌داد؛ اما در حال حاضر، برخی از جوانان نیز در محافل رسمی آن را می‌پوشند.

هدیۀ ملی

به‌دلیل جایگاه ارزشمند چپن در فرهنگ مردم افغانستان، این لباس به‌عنوان هدیۀ ملی محسوب میشود که در جشن‌ها و مناسبت‌های مختلف، به مقامات دولتی، شخصیت‌ها و افراد مهم داخلی و مهمان‌های خارجی هدیه می‌دهند.

تجارت

تجارت چپن در دوران نظام جمهوری، بیش از پیش رونق پیدا کرد که علاوه بر بازار داخلی، به کشورهای ایران، ترکیه و آلمان نیز صادر می‌شد.

بازتاب‌

شهرت جهانی

چپن افغانستان، توسط حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، به شهرتی جهانی رسید. او در طول 13 سال ریاست جمهوری خود، در محافل رسمی داخلی و خارجی، همواره با این لباس ویژۀ افغانستانی ظاهر می‌شد. چپن سبز کرزی، الهام‌بخش طراحان لباس در داخل و خارج افغانستان قرار گرفت.

موزۀ بریتانیا

موزۀ بریتانیا که نمادهای معروف ملت‌ها و نشان‌ هویت‌های فرهنگی جهان را نگهداری می‌کند، چپن حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان را نیز به‌عنوان میراث فرهنگی افغانستان، در میان نماد سایر کشورها، جای داده است.

وضعیت امروزی

جایگاه اجتماعی چپن در میان مردم تغییر نکرده است، اما به‌دلیل فقر، بیکاری و افزایش واردات لباس‌های ارزان قیمت خارجی، تجارت این صنعت دستی زنان، رونق سابق را ندارد.

منابع

• «چپن؛ مظهری ملی که به دست زنان تولید می‌شود»، خبرگزاری جمهوری، تاریخ درج مطلب: 21 دی 1392ش.
• «عبای حامد کرزی به موزۀ بریتانیا اهدا می‌شود»، وب‌سایت فرهنگ نیوز، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1394ش.
• «کمرنگ شدن بازار صنعت قدیمی چپن در تخار»، خبرگزاری آوا، تاریخ در ج مطلب: 1 آذر 1401ش.
• «لباس‌های محلی؛ هويت فرهنگی جامعه افغانستان»، وب‌سایت آی فیلم2، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• قاموس کبیر افغانستان، وب‌سایت قاموس کبیر افغانستان، تاریخ بازدید: 23 آذر 1401ش.
• نجلا مایار، «پوشش لباس خانم‌ها در طول تاریخ و هم از کوچی‌ها» وبلاگ زندگی کوچی‌ها، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1396ش.