کشتی گیله‌مردی

جمعی در حال تماشای کشتی گیله‌مردی

کُشتی گیله‌مردی؛ ورزشی بومی و کهن در گیلان و شمال ایران.

کشتی گیله‌مردی از جمله ورزش‌های محلی و سنتی است که از گذشته در بسیاری از مناطق گیلان و بخش‌های از مازندران برگزار می‌گردد و آن را گاهی «رزم گیلما» می‌نامند.

پیشینه

سابقه‌ی کشتی گیله‌مردی تا سده چهارم هجری، قابل رهگیری است. در گذشته، کُشتی گیله‌مردی را «مُوشتی کُشتی» (کُشتی همراه با ضربات مُشت) می‌نامیدند. این ورزش سنتی در سال 1390ش در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسید.

لباس مخصوص

لباس مخصوص این ورزش سنتی، شلوار «لاسپار» نام دارد. واژه لاسپار از کلمه «لاس» گرفته شده که نام حیوانی پستاندار در شالیزارهای شمال ایران است. شلوار لاسپار از پارچه‌ای زبر و ضخیم تهیه می‌شود که روی پارچه با نخ‌هایی از ابریشم خام، قلاب‌دوزی شده است. این شلوار از زانو تا قوزک پا را پوشانده و کاملا به بدن می‌چسبد. در عین حال آن را با بندی به عقب پا می‌بندند.

آداب و رسوم

کُشتی گیله‌مردی با ارزش‌های دینی پیوند عمیق دارد و با رسومی مانند نیایش‌خوانی در آغاز کشتی، رو به سوی قبله ماندن، تعظیم امام رضا، بوسه زدن به خاک و دست نهادن بر آن، همراه است. در تمام طول مسابقه، موسیقی حماسی و محلی با استفاده از «قره‌نی»، نواخته می‌شود تا ضمن تشویق پهلوانان، بر شکوه و رونق مراسم بیفزاید.

زمان و مکان

در گذشته این ورزش آیینی در فصل تابستان و برداشت محصول، در مراسم عروسی، اعیاد، جشن‌های خرمن، شیلان‌کشی‌ها، و مجالس پذیرایی از پادشاهان، امیران، خان‌ها و سفیران برپا می‌شد. مکان کُشتی نیز معمولا در محوطه‌های باز و وسیع، نظیر میدان‌های محلات و روستاها بود.

چگونگی اجرای کُشتی

کشتی‌گیران در آغاز مراسم به صورت گروهی وارد میدان می‌شوند. معمولا هر گروهی یک بزرگ‌تر دارد که آیین نیایش را برگزار می‌کند. او ابتدا به سمت جنوب (قبله) می‌پرد، تا آمادگی جسمانی خود را نشان دهد. پس از آن به سمت شرق (مرقد امام هشتم) می‌پرد و ادای احترام می‌کند. بقیه افراد آن گروه نیز این حرکات را تکرار می‌کنند. معمولا این آیین را همه کشتی‌گیران میدان، حتی سرپهلوانان انجام می‌دهند. سپس یک نفر که مسوول نظم مراسم است، با در دست داشتن چوبی (راکه) در وسط میدان می‌ایستد و تمامی بازیکنان در صف، دست یکدیگر را می‌گیرند و ادای احترام می‌کنند؛ به این صورت که خم می‌شوند و انگشت شست را روی انگشتان پا می‌گذارند و در حالی که بلند می‌شوند، همان دست را روی پیشانی می‌نهند و بر می‌دارند. هر بازیکن پس از ادای احترام، به انتهای صف می‌رود. سپس دوباره هر یک از بازیکنان به طرف جلو حرکت می‌کنند و می‌پرند که به این عمل ( واز) می‌گویند. پس از این تشریفات، هریک به جای خویش باز می‌گردند و منتظر نبرد می‌مانند.

برای آغاز کُشتی، یکی از بازیکنان به میدان می‌آید و قدم می‌زند تا حریف او هم وارد میدان شود. دو حریف در حالی که دست یکدیگر را گرفته، چند قدم بر می‌دارند و روبروی هم قرار می‌گیرند. آنگاه یکی از دو روش را به‌کار می‌برند: یا آنقدر یکدیگر را می‌زنند تا موفق به گرفتن دست یکدیگر شوند؛ یا به آرامی دست یکدیگر را می‌گیرند و تلاش می¬کنند تا کمر، پا یا جایی از بدن یکدیگر را بگیرند و حریف را به زمین بزنند. کُشتی‌گیران آنقدر به تلاش خود ادامه می‌دهند تا یک نفر پیروز میدان شود. فرد برنده بلافاصله بعد از پیروزی، پیشانی شخص بازنده را می‌بوسد و به طرف تماشاچیان جَست می‌زند و تماشاچیان با رغبت به او انعام می‌دهند.

فنون کُشتی

کشتی گیله‌مردی فنون ویژه‌ای دارد که معروفترین آن‌ها عبارت است از:

1. دست به چَکَره (گرفتن پاهای حریف)
2. چَک زدن (زدن با نوک انگشت به سبیل یا لب و دهان حریف)
3. واوز مُشت (مُشت زدن یکی از حریفان به دیگری)
4. دَس هَکش (کشیدن دست)
5. جیر. آ. سئون (به زیر حریف زذن)
6. پیش . آ. کش (به جلو کشیدن)
7. پا بور گیتن (پاشنه پای حریف را گرفتن)
8. چیک زئن (پشت پا زدن)
9. جی ویشتَن (جفت کردن پاهای حریف)
10. دست هلنگ (هُل دادن، از جای خود فرار دادن).

منابع

• اصلاح عربانی، ابراهیم، کتاب گیلان، تهران، پژوهشگران ایران، بی¬تا.
• پاینده لنگرودی، محمود، فرهنگ گیل و دیلم، تهران، امیر کبیر، 1366ش.
• سیمای میراث فرهنگی گیلان، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1380ش.
• برونی، امیرهوشنگ، «آداب و آیین مراسم گیله‌مردی در فرهنگ گیلان»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، ش22-23، پاییز و زمستان 1389ش.
• ربیعی، آزاده، «کُشتی گیله‌مردی ورزش کهن در گیلان»، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، ش36، بهار 1393ش.
• رحمتی، محمدمهدی و عباس‌زاده، مرتضی، «توانمندی‌های ورزش روستایی، توسعه محلی و مشارکت اجتماعی»، فصلنامه توسعه محلی، ش1، بهار و تابستان 1394ش.
• خالق‌پرست، عطا، «کشتی گیله‌مردی ورزشی بومی و محبوب در گیلان» خبرگزاری صدا و سیما، 13 خرداد 1400ش.