محمود فرشچیان

محمود فرشچیان؛ نقاش و هنرمند پرآوازه معاصر ایرانی.

محمود فرشچیان هنرمند ایرانی است که آوازه بین‌المللی دارد. او به خلق آثار هنری با مضامین شیعی شهرت دارد. آثار وی در نمایشگاه‌های زیادی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان مانند پاریس، نیویورک و شیکاگو برپا شده و مورد استقبال قرار گرفته است. مهم‌ترین آثار او تابلوی عصر عاشورا، شام غریبان و تابلوی ضامن آهو است. همچنین طراحی‌های ضریح‌ امام حسین و امام رضا با قلم این هنرمند توانا، به‌صورت افتخاری انجام شده است.

کودکی و نوجوانی

محمود فرشچیان در 4 بهمن 1308ش در اصفهان به دنیا آمد. پدر او غلامرضا فرشچیان تاجر بزرگ فرش بود و نام خانوادگی آن‌ها هم به‌دلیل همین شغل، «فرشچیان» بود. پدر محمود وقتی به علاقه فرزندش به طراحی و نقاشی پی برد، او را به کارگاه نقاشی حاج میرزا آقا امامی اصفهانی (1260-1334ش) که در هنر نگارگری و ساخت معرق مشهور بود، فرستاد. وی سپس در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان نزد استاد عیسی بهادری (شاگرد کمال‌الملک) آموزش دید. بعد از این دوره در سال 1329ش به اروپا سفر کرد و در آن‌جا در مورد آثار نقاشان برجستۀ غرب در موزه‌ها به مطالعه و تحقیق پرداخت.

خانواده

استاد محمود فرشچیان در سال 1334ش با نیادخت قوامی ازدواج کرد. او صاحب سه فرزند شد. علی‌مراد، فرزند بزرگ‌تر او پزشک و دخترش لیلا، روانشناس است. دختر دیگر او، فاطمه عضو سازمان مجاهدین خلق بود و در سال 1367ش به همراه همسرش در عملیات مرصاد کشته شد. فرشچیان در حال حاضر در آمریکا ساکن است و سفرهای فصلی به ایران دارد.

خاستگاه فکری

محمود فرشچیان در خانواده‌ای مذهبی پرورش یافت و علاقه به پیامبر و ائمه در وجود او نهادینه شد. مادر وی ارادت شدیدی به امام حسین داشت به‌گونه‌ای که با شنیدن نام امام حسین اشک از گونه‌هایش سرازیر می‌شد و همین امر در خلق تابلوی عصر عاشورا بسیار مؤثر بود. همچنین ارادت او به امام هشتم نیز در آثار او مشهود است. به اعتقاد او ماندگارترین آثار، آثاری هستند که با مذهب رابطه دارند.

استاد محمود فرشچیان معتقد است هرچه دارد متعلق به ملت و مردم ایران است و عشق به زادگاه، مذهب و اعتقاداتش، او را در زندگی یاری کرده است.

سبک هنری

محمود فرشچیان با حفظ اصالت سنتی هنر نقاشی، با نوآوری و خلاقیت در آثار خود بر قابلیت نقاشی ایرانی افزوده است. وی با خطوط روان و ترکیب‌بندی‌های ظریف و مدور، تلفیق عناصر سنتی و مدرن، رنگ‌های تابناک و مواج آثاری افسانه‌ای را از آیات قرآن، ادبیات فارسی، کتب مقدس مسیحیان و یهودیان به تصویر کشیده است. فرشچیان با درآمیختن هنر نگارگری ایرانی و فنون نقاشی کلاسیک به سبک اروپایی، توانست سبک جدیدی را در نقاشی ایرانی پدید آوَرَد.

موزه استاد فرشچیان

بنابر تصمیم سازمان میراث فرهنگی کشور در سال 1380ش، موزۀ استاد محمود فرشچیان در مجموعۀ فرهنگی تاریخی سعدآباد با وسعتی حدود 600 مترمربع افتتاح شد. با تأسیس این موزه این فرصت برای ایرانیان و هنردوستان فراهم شد تا بتوانند از آثار این هنرمند بزرگ بازدید به عمل آورند. در این موزه حدود هفتاد اثر به نمایش گذاشته شده است.

دانشگاه محمود فرشچیان

دانشگاه محمود فرشچیان در 30 مهر 1397ش با عنوان «دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان» زیر نظر مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی افتتاح شد. هدف این دانشگاه تبدیل‌شدن به قطب علمی-آموزشی هنرهای سنتی و اصیل ایرانی-اسلامی جهان اسلام است.

فعالیت‌ها

الف. کاری

محمود فرشچیان پس از بازگشت به ایران در سال 1340ش در اداره کل هنرهای زیبا در تهران مشغول به کار شد و در سال 1353ش مدیریت اداره هنرهای ملی را برعهده گرفت و به استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران نیز برگزیده شد. در این بین با کار و تلاش فراوان و خلق مینیاتورهای عرفانی، مذهبی و ادبی آوازۀ آثارش در ایران و در سطح بین‌المللی پیچید. او در سال 1359ش درخواست بازنشستگی کرد و مورد موافقت قرار گرفت و بعد از آن به فعالیت‌های هنری آزاد پرداخت.

ب. هنری

عمده‌ترین فعالیت‌های هنری فرشچیان عبارت‌اند از:

• طراحي ضريح امام رضا و امام حسین؛
• طراحي ضريح شهداي كربلا؛
• طراحي سرداب مرقد امام رضا؛
• طراحي ضريح سرداب غيبت در سامرا؛
• بنيان‌گذاري مركز مذهبي و فرهنگي «نور و دانش» در شهر راترفرود نيوجرسي آمريكا.

آثار

الف. هنری

1. تعداد آثار خلق شده

تعداد دقیق آثار فرشچیان معلوم نیست، اما در حال حاضر پنج جلد از آثار منتخب او منتشر شده که آخرین جلد، 150 اثر دارد. در کتابی که آثار مینیاتوری وی در آن ثبت شده 120 اثر وجود دارد. حدود هفتاد اثر او در موزه سعدآباد به نمایش گذاشته شده است و 15 تابلو از آثار وی به موزه آستان قدس رضوی اهدا شده است. برخی آثار وی عبارتند از: شمس و مولانا (۱۳۸۶ش)، ققنوس (1377ش)، ابراهیم در گلستان، آفاق (1374ش)، حضرت ابراهیم (1373ش)، موی سپید (1371ش)، به‌سوی نور (1369ش)، تزکیه (1368ش)، رایحه شادمانی (1367ش)، حمایت (1367ش)، در کمین‌گاه (1366ش)، شهید (1358ش)، گِل آدم بسرشتند (1327ش)، شام غریبان (1394ش).

2. آثار اهدا شده به موزه امام رضا

معراج (سال اهدا: 1393ش)، پرچم‌دار حق (1390ش)، ضامن آهو (1358ش- 1389ش)، کوثر (1389ش)، امتحان سخت (1389ش)، یک هدیه عشق (1382ش)، توسل(1380ش)، اولین پیام (1379ش)، نیایش (1376ش-1377ش)، یارب (1374ش)، پناه (یتیم‌نوازی امام علی) (1356ش-1371ش)، خمسه آل‌طیبه (1369ش)، عصر عاشورا (1355ش-1369ش)، پنجمین روز آفرینش (1352ش-1369ش).

3. معروف‌ترین آثار

تابلو عصر عاشورا؛ این تابلو معروف‌ترین اثری است که فرشچیان با آن شناخته می‌شود و در سال 1355ش خلق شد. موضوع آن، بازگشت اسب بی‌سوار امام حسین به‌سوی خیمه‌ها در عصر عاشورا است و تصاویر موجود در آن غم و اندوه واقعه را به‌خوبی به مخاطب القا می‌کند. فرشچیان این تابلو را در سال 1369ش به موزه آستان قدس رضوی اهدا کرد.

شمس و مولانا؛ این تابلو در سال 1386ش رونمایی شد و به گفتۀ استاد در این تابلو از شعر «از دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست» الهام گرفته شده و ترکیب رنگ‌های به‌کار رفته در آن کشش و جذبه مولوی به شمس را به‌خوبی نشان می‌دهد. تابلو ضامن آهو؛ قبل از کشیدن این تابلو مدتی دست راست استاد فرشچیان حالت فلجی پیدا کرده بود و پزشکان هم به او توصیه کرده بودند که دیگر نقاشی نکشد. او هم به‌شدت از این قضیه ناراحت بود و در همین حین از امام رضا طلب شفا کرده و نذر می‌کند که بعد از بهبودی، تابلوی ماجرای شفاعت و ضمانت آهو را به تصویر بکشد. این تابلو در موزه استاد فرشچیان نگه‌داری می‌شود و از پرمخاطب‌ترین آثار وی محسوب می‌شود. تابلو یتیم‌نوازی امام علی؛ این تابلو در سال 1356ش خلق شد و در سال 1371ش به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. این تابلو با نام اصلی «پناه» به یتیم‌نوازی و مهربانی امام علی پرداخته است. تابلو پنجمین روز آفرینش؛ این تابلو در سال 1352ش به تصویر کشیده شد و در سال 1369ش به موزه آستان قدس رضوی اهدا شد. این تابلو بر اساس آیات قرآن با کشیدن تصاویر پرندگان واقعی و خیالی و ماهیان شناور در آب، به مراحل شش‌گانه آفرینش جهان اشاره دارد.

ب.کتاب‌ها

استاد فرشچیان برگزیدۀ آثارش را با مشارکت در نقاشی، تذهیب و طراحی آثار اسلامی و ادبی به چاپ رسانده است مانند:

• رباعیات خیام- نقاشی (۱۳۹۳ش)؛
• غزلیات حافظ- تذهیب (۱۳۹۳ش)؛
• فال حافظ- نقاشی (۱۳۹۲ش)؛
• دیوان حافظ- نقاشی (۱۳۹۲ش)؛
• منتخبی از غزلیات شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی- تذهیب (۱۳۹۲ش)؛
• سخنان امام علی: گزیده نهج‌البلاغه- تذهیب؛
• رباعی‌های خیام- طراحی (۱۳۹۱ش)؛
• فرمان‌نامه امام علی به مالک اشتر- تذهیب (۱۳۹۱ش)؛
• زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی- مقدمه (۱۳۹۰ش)؛
• گزینه زیباترین سخنان خواجه عبدالله انصاری- نقاشی (۱۳۸۸ش)؛
• داستان‌های شاهنامه فارسی- نقاشی (۱۳۸۸ش)؛
• دعای ندبه- نقاشی (۱۳۸۷ش)؛
• حدیث نگار- نقاشی (۱۳۸۶ش)؛
• حیات محبوب- نقاشی (۱۳۸۶ش)؛
• دیوان شعر باباطاهر عریان- خطاطی (۱۳۷۹ش).

شاگردان

استاد محمود فرشچیان، در طول زندگی خود شاگردان زیادی در زمینه هنر نقاشی پرورش داد. از جمله شاگردان وی، اردشیر مجرد تاکستانی، حسین کاشیان، محمدباقر آقامیری و مجید مهرگان هستند که در این هنر به شهرت دست یافتند.

نمایشگاه‌ها

آثار استاد فرشچیان در نمایشگاه‌هایی در ایران و در سطح بین‌المللی به‌صورت دائم و موقت برپا شده است که عبارتند از:

الف. دائم

موزه ملی ایران، موزه هنرهای معاصر ایران، موزه ملکه الیزابت، موزه ملکه جولیانا، موزه پرنس آقاخان، موزه لیدن جانسون در آمریکا، موزه ژنرال ارنستو ژیسل در ایتالیا، موزه شاهزاده اکی هی تو در ژاپن، موزه ژیسپ ساراگات در ایتالیا، موزه لعل بهادر شاستری در هند، موزه سناتور ویلیام فول برایت، موزه پروفسور آرتور پوپ، موزه پروفسور حسین صادقی در سوییس، موزه غسان شاکر، موزه هنر استانبول در ترکیه، موزه لاهور در پاکستان، موزه شرکت مادیسون در واشنگتن دی‌سی، موزه باب‌گوچی در نیویورک، کلکسیون بورو در نیوجرسی، کلکسیون پینز در نیوجرسی، گالری فاکس ورث نیویورک، موزه هنرهای معاصر تهران، گالری مینیاتور هنرهای زیبا، موزه علم و صنعت شیکاگو، مؤسسه خاورمیانه واشنگتن دی‌سی، انجمن ایران و امریکا در تهران، شورای ملی هنر در کراچی، مؤسسه فرهنگی هنری راولپندی، گالری کوروش در پاریس، موزه هنرهای زیبا در الجزایر، دانشگاه تهران، تالار فرهنگ در تهران، گالری هنرهای زیبای اروپا در وین، گالری هنر مولر در مونیخ، پلازای باربرینی در رم، گالری موسیقی در میلان، موزه کاخ گلستان در تهران، موزه کاخ چهل‌ستون در اصفهان.

ب. موقت

آثار استاد فرشچیان در طی سالیان متمادی در نمایشگاه‌های گروهی و انفرادی در شهرهای مختلف دنیا مانند الجزیره، فلورانس، مونیخ، سالت لیک سیتی، پکن، کراچی، نیویورک، شانگ‌های، شیکاگو، کی‌اف، پاریس، تهران، استانبول، لاهور، راولپندی، وین، اصفهان، میلان، رم و واشنگتن دی‌سی به نمایش در آمده است.

دیدگاه‌ها درباره استاد فرشچیان

مجید مهرگان که از شاگردان استاد فرشچیان است و دارندۀ مدال درجه یک هنر از مؤسسه اکو و مدال درجه یک هنری در رشته نگارگری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، ویژگی‌های برجستۀ استاد را شناخت و احاطه کامل او بر نقوش تزئینی ایرانی و همچنین پایبندی او به اعتقاداتش برمی‌شمرد.

فدریکو مایور، مدیرکل یونسکو فرشچیان را به شناخت عمیق از هنر ایرانی و وفادار به آن می‌شناسد و معتقد است او با الهام گرفتن از سرچشمۀ هنر ایرانی، بر غنای آن افزوده است. استوارت کری ولش، پژوهشگر بزرگ هنر اسلامی و هندی با ستودن آثار فرشچیان معتقد است اگر این هنرمند خلاق ایران قرن بیستم، استاد گمنامی در دوره صفوی می‌بود، نگارندگان تاریخ هنر او را استاد پرندگان می‌نامیدند.

افتخارها و جوایز

• مدال طلای هنر نظامی- ایران(۱۳۳۱ش)؛
• مدال طلای جشنواره بین‌المللی هنر- بلژیک (۱۳۳۷ش)؛
• جایزه اول وزارت فرهنگ و هنر- ایران (۱۳۵۲ش)؛
• مدال طلای آکادمی هنر و کار- ایتالیا (۱۳۶۰ش)؛
• دیپلم لیاقت دانشگاه هنر- ایتالیا (۱۳۶۱ش)؛
• دیپلم آکادمیک اروپا- آکادمی اروپا- ایتالیا (۱۳۶۲ش)؛
• تندیس طلایی اروپایی هنر- ایتالیا (۱۳۶۳ش)؛
• نشان هنر نخل طلایی- ایتالیا (۱۳۶۳ش)؛
• تندیس طلایی اسکار- ایتالیا (۱۳۶۴ش)؛
• نشان درجه یک هنر (۱۳۷۲ش)؛
• ذکر نام فرشچیان در فهرست روشنفکران قرن ۲۱ (۱۳۷۹ش)؛
• چهره ماندگار هنر ایران در اولین دوره (۱۳۸۰ش).

تصویرسازی

فیلم مستندی با نام «عشق‌پرداز» به کارگردانی حمید کاویانی و نقش‌آفرینی عزت‌الله انتظامی، پرویز پورحسینی و زیبا بروفه در نکوداشت استاد فرشچیان ساخته شد. همچنین در مقابل ساختمان موزه استاد فرشچیان در کاخ سعدآباد، تندیسی از او نصب شده است. کتاب‌های «نگار جاویدان» و در «کارگه خیال» نوشتۀ امیر رضایی نبرد در مورد زندگی و آثار استاد فرشچیان به چاپ رسیده است.

منابع

• آذرنیوش، زهرا، «زندگی‌نامه محمود فرشچیان، استاد نگارگری معاصر ایران»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1401ش.
• «پیشینه»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی-ایرانی استاد محمود فرشچیان، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «درباره استاد فرشچیان»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی-ایرانی استاد محمود فرشچیان، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «زندگی‌نامه استاد محمود فرشچیان»، وب‌سایت جادوی باور، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «زندگی‌نامه محمود فرشچیان + عکس و آثار»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1399ش.
• «کتاب در کارگه خیال»، وب‌سایت ایران کتاب، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «محمود فرشچیان»، وب‌سایت دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «محمود فرشچیان»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «مروری بر زندگی استادی چیره‌دست، محمود فرشچیان»، وب‌سایت جماران نیوز، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1400ش.
• «مروري كوتاه بر زندگي‌نامه استاد محمود فرشچيان»، وب‌سایت هنر فرشچیان، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.
• «معروف‌ترین تابلوهای محمود فرشچیان کدامند؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 4 بهمن 1392ش.
• «ملاقات با دُردانه نگارگري ايران/ با استاد فرشچيان از عصر عاشورا تا ضريح امام حسين»، وب‌سایت فرهنگستان هنر، تاریخ درج مطلب: 27 آبان 1391ش.
• «موزه استاد فرشچیان»، وب‌سایت مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، تاریخ درج مطلب: 16 دی 1388ش.
• «نگار جاویدان (زندگی و آثار استاد فرشچیان) رحلی با قاب»، وب‌سایت کتاب‌سرای میردشتی، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1402ش.