آلنوش طریان

آلنوش طریان؛ مادر دانش ستاره‌شناسی مدرن در ایران.

«آلِنوش طِریان» یا «آلِنوش تِریان» 18 آبان ۱۲۹۹ش (۱۹۲۰م) در خانواده‌ای ارمنی در تهران متولد شد. پدر و مادرش هر دو از هنرمندان تئاتر ارمنیان تهران بودند. پدرش آرتو طریان، دانش‌آموختۀ بازیگری و نمایش از مسکو و پایه‌گذار دومین مرکز آموزشی هنرهای دراماتیک و تئاتر در ایران بود و مادرش تحصیل‌کردۀ رشتۀ ادبیات و هنر سخنوری در کشور سوئیس و نخستین زن ایرانی ارمنی بود که شعرهای فارسی را دکلمه می‌کرد. آلنوش پدر و مادر خود را افرادی روشن‌فکر و مدرن می‌دانست که هیچ مانع تحصیل او نشدند و همواره مشوق و پشتیبان او بودند. او در دوران جوانی خود به مردی علاقه‌مند شد؛ اما مرگ آن مرد موجب شد که تا آخر عمر مجرد بماند؛ او هرگز ازدواج نکرد و فرزندی نداشت.

تحصیلات و تدریس

آلنوش در شش‌سالگی وارد مدرسۀ ارمنیان تهران شد سپس برای تکمیل تحصیلات دورۀ متوسطه، به مدت دو سال در مدرسۀ انوشیروان دادگر به تحصیل پرداخت. او در سال 1326ش، مدرک لیسانس خود را در رشتۀ فیزیک از دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران گرفت و پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی، مدتی به‌عنوان مسئول آزمایشگاه‌های فیزیک مشغول به کار بود. طریان پس از تلاش بی‌نتیجه برای متقاعد کردن استادش دکتر حسابی (1281-1371ش) برای گرفتن بورسیه و تحصیل در خارج از کشور در تابستان 1328ش، با توصیه و تشویق پدر و با هزینۀ شخصی برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ فیزیک اتمسفر در دانشگاه پاریس، عازم فرانسه شد و با شناختی که از پروفسور دارموا، از اساتید مطرح فرانسه و دانشگاه سوربن داشت، اجازۀ شرکت در کلاس های او را کسب کرد. او در طول دوران تحصیل در پاریس مدتی با ایرن کوری، دختر ماری کوری، در یک آزمایشگاه کار می‌کردند و این مسئله را یکی از بزرگ‌ترین افتخارات خود می‌دانست. او پس از اخذ دکترا از دانشگاه سوربن فرانسه، در سال 1956م (1335ش) برای خدمت به کشور، پیشنهاد کرسی استادی دانشگاه سوربن را رها کرد و به ایران بازگشت و با سمت دانشیار رشتۀ ترمودینامیک مشغول به کار شد. در سال ۱۳۳۸ش دولت فدرال آلمان غربی بورس مطالعۀ رصدخانۀ فیزیک خورشیدی را در اختیار دانشگاه تهران قرار داد که وی برای این بورس انتخاب شد و از فروردین سال 1340ش، به مدت چهار ماه به آلمان رفت و پس از انجام مطالعات به ایران بازگشت. او سه سال بعد در نهم خرداد ۱۳۴۳ش، به مقام استادی ارتقا پیدا کرد. دکتر طریان سرانجام در سال 1358ش و بعد از سی سال تدریس، خود را بازنشسته کرد.

رابطۀ صمیمی با دانشجویان

دکتر طریان همواره رابطۀ صمیمی و نزدیکی با دانشجویان خود داشت و معتقد بود معلم باید مهربان باشد و مهربانی را به دانشجویان خود یاد دهد چرا که دانشجویان آیندۀ کشور هستند.

افتخارات و خدمات علمی

• پایه‌گذاری نخستین رصدخانۀ فیزیک خورشیدی؛
• پایه‌گذاری نخستین تلسکوپ خورشیدی؛
• ارائۀ درس‌های فیزیک خورشیدی و اخترفیزیک برای نخستین بار در ایران؛
• اولین فیزیکدان زن در ایران، با کسب مقام استادی؛
• اولین استاد زن دانشگاه تهران؛
• مفتخر به القابی چون «بانوی اخترفیزیک ایران» و «مادر علم ستاره‌شناسی مدرن».

جوایز

• دریافت لوح تقدیر از رئیس‌جمهور وقت در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۸۵ش؛
• دریافت نشان «مسروپ ماشتوتس» از طرف رهبر مذهبی ارمنیان جهان، حوزۀ سیلیسیه.

سازمان‌ها و نهادهایی، از جمله انجمن نجوم آماتوری ایران، انجمن نجوم آسمان وارنا، انجمن نجوم ثاقب گیلان، انجمن فرهنگی بیستون و مرکز علوم ستاره‌شناسی ایران نیز از او تقدیر کرده‌اند.

ساخت مستند طریان

در سال ۱۳۸۲ش مستندی به نام «سوی خورشید» ساخته شد که مستندی از زندگی آلنوش طریان بود؛ این فیلم قسمت‌هایی از برنامۀ فرزانگان ایران بود که به سفارش شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی تهیه شد.

وقف مسکن شخصی

علاقۀ وافر دکتر طریان به علم و دانش سبب شد تا وصیت‌نامه‌ای تنظیم کند و منزل مسکونی خود را بعد از مرگ به ارامنۀ جلفا و دانشجویانی که محل اسکان مناسبی ندارند، ببخشد.

درگذشت

آلنوش سال‌های پایانی عمر خود را در خانۀ سالمندان توحید ‌گذراند و سرانجام در روز شنبه ۱۴ اسفند 1389ش در سن ۹۰ سالگی در همان سرا درگذشت. مراسم ترحیم آلنوش طریان، در کلیسای مریم مقدس تهران برگزار و در گورستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد.

منابع

• «آلنوش طریان»، دانشگاه تهران، تاریخ بازدید: 27 تیر 1401ش.
• «آلنوش طریان»، سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1397ش.
• «آلنوش طریان»، ویکی گفتاورد، تاریخ بازدید:22 تیر 1401ش.
• «آلنوش طریان؛ ستاره‌ای درخشان در آسمان نجوم ایران، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1400ش.
• «آلنوش طریان؛ مادر نجوم ایران»، سازمان فضایی ایران، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1400ش.
• «امروز 18 آبان؛ زادروز «آلنوش طریان»، بانوی نجوم ایران، پایگاه خبری تحلیلی روتیتر، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1397ش.
• «امروز 18 آبان زادروز «آلنوش طریان»، بانوی نجوم ایران»، سایت قطره، تاریخ درج مطلب: 18 آبان 1397ش.
• «اولین بانوی فیزیکدان ایرانی درگذشت/ غروب مادر ستاره‌شناسی ایران»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1389ش.
• «زندگینامۀ آلنوش طریان (1299-1389)»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: چهارشنبه 19 آبان 1389ش.
• «مادر نجوم ایران، آلنوش طریان»، خبربان، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1397ش.
• درمیان، استینه جان، «دکتر آلنوش طریان، مادر ستاره‌شناسی ایران»، فصلنامه فرهنگی پیمان، تاریخ بازدید: 22 تیر 1401ش.