آموزش کودکان در اسلام
آموزش کودکان در اسلام؛ دانش‌آموزی و مهارت‌آموزی کودکان از منظر آموزه‌های اسلام.
در آموزه‌های اسلام، فراگیری دانش موجب فضیلت و کرامت انسان دانسته شده و در قرآن به کسانی که جویای دانش هستند وعده درجات عظیم داده شده است.[۱] در فرهنگ اسلامی، جایگاه عالِم برتر از شهید، معرفی شده[۲] و امام علی درستی و کمال دین را در گرو فراگیری دانش و عمل به آن دانسته است.[۳] در همین چارچوب، آموزه‌های اسلام، دوران کودکی و نوجوانی را بهترین دوره دانش‌آموزی معرفی کرده[۴] که نتیجۀ آن عزت و سروری در بزرگ‌سالی است.[۵] امروزه نقش چشمگیر آموزش در شکل‌گیری شخصیت افراد، در دانش روان‌شناسی نیز تأیید شده است.[۶]
اهمیت آموزش کودکان
در روایات اسلامی، آموزش به کودکان از مهم‌ترین وظایف والدین خصوصاً پدر دانسته شده و لزوم برخی از آموزش‌ها به‌عنوان حق کودکان مطرح شده و برخی از آنها نیز به‌صورت ارشادی توصیه شده است. در روایتی از امام حسن عسکری چنین آمده است که خداوند در قیامت، پاداشی شگفت‌انگیز به انسان‌هایی می‌دهد که در آموزش فرزندان خود، کوشا بوده‌اند.[۷]
دوره‌های سِنّی آموزش
فرآیند آموزش کودکان در آموزه‌های اسلامی به سه دوره مختلف تقسیم شده که در هر کدام، آموزش‌های خاصی به کودک داده می‌شود. در برخی روایات، برای هر کدام از این دوره‌ها یک بازه زمانی هفت‌ساله تعریف شده است.[۸]
آموزش خواندن و نوشتن
حضرت محمد، یکی از حقوق فرزند بر پدر را آموزش خواندن و نوشتن دانسته است.[۹] امام علی نیز به ترغیب فرزندان برای طلب علم، سفارش کرده است.[۱۰] همچنین امام حسن مجتبی، کودکان امروز را بزرگان جامعه فردا نامیده که برای نقش‌آفرینی درست در جامعۀ فردا می‌بایست دانش بیاموزند.[۱۱]
آموزش مهارت‌های زندگی
در کنار فراگیری دانش، آموزه‌های اسلام بر آموختن مهارت‌های لازم در زندگی روزمره نیز تأکید بسیاری کرده است. از مهم‌ترین مهارت‌های مورد توجه در روایات، مهارت تیراندازی و شنا کردن است که آموزش آنها به فرزندان، سفارش شده است.[۱۲] پیشوایان مسلمان در گزینش و اولوبت‌دهی به فراگیری مهارت‌ها، به نقش آنها در تأمین مصالح فردی و اجتماعی، توجه داشته‌اند[۱۳] و اموری را در اولویت قرار می‌دادند که کودکان در بزرگ‌سالی به آنها احتیاج خواهند داشت.[۱۴]
آموزش قرآن
رسول خدا در کنار تیراندازی و شنا، فراگیری و آشنایی با تعالیم قرآن را از حقوق فرزند بر پدر دانسته است.[۱۵]
آداب خوردن
سیرۀ اهل‌بیت سرشار از توصیه‌های مرتبط با آداب خوردن و آشامیدن است که نسبت به آموزش آن در خانواده نیز سفارش شده است. حضرت محمد با توجه به نقش پدر در آموزش آداب خوردن در خانواده، سفارش کرده است که هرگاه اعضای خانواده بر گِرد سفره، جمع می‌شوند پدر در ابتدای طعام، خدا را یاد کند تا آنان نیز خدا را یاد کنند، و در پایان نیز خدای را سپاس گویند.[۱۶] امام علی نیز به‌منظور آموزش آداب خوردن، به فرزندش سفارش کرده است که پیش از گرسنگی، غذا مخور؛ غذا را خوب بجو و پیش از سیری، دست از غذا بکش.[۱۷] او همچنین به فرزندانش سفارش می‌کرد هنگامی که مسواک کردند آب ننوشند مگر این‌که سه بار آب را در دهان بگردانند و بیرون بريزند.[۱۸]
پانویس
- ↑ سوره مجادله، آیه 11.
- ↑ «آموزش علوم به کودک» ویکی فقه.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج۱، ص۳۰، (باب فرض العلم) ح۴.
- ↑ شریف‌الرضی، نهج البلاغه، 1379ش، ص۲۶۸، بخشی از نامه۳۱.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، 1393ش، ج۲۰، ص۲۷۶، کلمه قصار ۹۸.
- ↑ هاشمی، «زمینه تربیت فرزند قبل از تولد»، پایگاه اینترنتی راسخون، تاریخ بازدید: 19 اردیبهشت 1401ش.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج۴، ص۲۴۶، باب۶ من ابواب قراءة القرآن، ح۱.
- ↑ کلینی، الکافی، 1407ق، ج۶، ص۴۷، (باب تادیب الولد)، ح۳.
- ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، 1409ق، ج15، ص200.
- ↑ متقی هندی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، 1419ق، ج16، ص548.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، 1403ق، ج2، ص152.
- ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، 1409ق، ج15، ص194.
- ↑ متقی هندی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، 1419ق، ج16، ص443.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغة، [بی‌تا]، ج۲۰، ص۳۳۳، الحکم المنسوبة الی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) شماره ۸۱۷.
- ↑ متقی هندی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، 1419ق، ج16، ص444.
- ↑ حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، 1409ق، ج16، ص484.
- ↑ ورام، مجموعه ورام آداب و اخلاق در اسلام، 1369ش، ص73.
- ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، 1370ش، ص 153.
منابع
- قرآن کریم
- «آموزش علوم به کودک» ویکی فقه، تاریخ بازدید: 22 اردیبهشت 1401.
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغة، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشي‌النجفي(ره)، 1393ش.
- حر عاملى، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البيت(ع)، 1409ق.
- شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، مشهور، 1379ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
- متقی هندی، علی بن حسام‌الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
- محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل‌البيت عليهم‌السلام لإحياء التراث، بیروت، 1408ق.
- ورام، مسعود بن عیسی، ترجمه محمدرضا عطایی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1369ش.
- هاشمی، علی، «زمینه تربیت فرزند قبل از تولد»، پایگاه اینترنتی راسخون، تاریخ درج مطلب: 14 شهریور 1390.