اشتغال زنان مهاجر افغانستانی در ایران

اشتغال زنان مهاجر افغانستانی در ایران؛ کار و فعالیت‌های اقتصادی زنان مهاجر افغانستانی در بازار کار ایران.

اشتغال زنان مهاجر افغانستان در ایران، چالش‌هایی بیش از اشتغال مردان مهاجر دارد. دو متغیر جنسیت و مهاجرت، فرصت فعالیت در بخش‌های رسمی را از زنان مهاجر ولو با سطح بالای تحصیل و مهارت، می‌گیرد و آنان را مجبور می‌کند به فعالیت‌های غیر رسمی روی آورند و با مشکلات زیادی در این عرصه مواجهه می‌شوند. البته تاثیر متغیر جنسیت بر نوعیت اشتغال زنان تاحد زیادی از سبک زندگی جامعه مبدأ نیز متاثر است که سبب بروز برخی از مشکلات در عرصۀ کار زنان مهاجر شده است.

تاریخچه

مهاجرت زنان افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران همسان مردان آنان از اواخر قرن نوزدهم میلادی، به‌دلیل ناامنی، جنگ، وضعیت خفقان سیاسی و اجتماعی، ایجاد محدودیت‌ها بر زنان، فقر و بی‌کاری صورت گرفته است. با توجه به نوسان سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در قبال مهاجرین افغانستانی و محدودیت‌های شغلی برای مردان، زندگی زنان مهاجر با چالش‌های بسیاری روبرو است. امروزه 36% از خانواده‌ها تازه‌وارد مهاجرین افغانستانی به جمهوری اسلامی ایران را زنان سرپرستی می‌کنند اما اجازۀ فعالیت اقتصادی رسمی مطابق قواعد کار جمهوری اسلام در بازارهای رسمی را ندارند.

عوامل روی‌آوری زنان مهاجر به کار

• عوامل شخصی و خانوادگی؛ طبق گزارش‌های موجود تأمین نیازهای شخصی، فقر، بی‌کاری، درآمد پایین، اعتیاد، از دست دادن یا بازگرداندن اجباری مرد خانواده، از جمله عواملی است که زنان مهاجر افغانستانی را مجبور به پیدا کردن شغل می‌کند.
• عوامل اجتماعی؛ دست‌مزد پایین، نبود نظارت بر وضعیت کاری، نبود خدمات رفاهی از جمله بیمه و مزایای شغلی، انعطاف زنان در برابر شرایط کارفرمایان و نگاه فرودستانه به‌ زنان در جامعه، از جمله عواملی است که تقاضا برای کار زنان مهاجر را در جامعۀ میزبان بیشتر می‌کند.

حوزه‌های اشتغال زنان مهاجر افغانستانی

تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مهاجر افغانستانی به‌دلیل نداشتن جواز کار، در مشاغل غیر رسمی چون نظافت منزل، دست‌فروشی، خیاطی، بافندگی، پاک‌کردن میوه و سبزیجات و بسته‌بندی آنها، کوره‌های آجرپزی، کشاورزی، باغ‌داری و کارهای مزدی ‌خانگی چون سنگتراشی، گل‌دوزی، کیفدوزی، کناردوزی چادر، پسته‌شکنی، پاک‌کردن حبوبات، مونتاژ و بسته‌بندی بعضی اقلام برقی، جعبه‌های تزئینی، عروسک، بند کیف، بند کردن کفش، دکمه‌زدن و بسته‌بندی مواد غذایی، فعالیت کنند. تعداد اندکی از زنان تحصیل‌کردۀ مهاجر در نهادهای حوزۀ مهاجرت، کودکان و زنان آسیب‌پذیر، پژوهشگری، معلمی و گاهی مدیریت آن مراکز، فعالیت‌های هنری، درمان‌گاه‌ها و مطب‌های خصوصی و نهادهای خیریه مشغول هستند.

ویژگی‌های مشاغل زنان مهاجر افغانستانی

شغل‌هایی که زنان مهاجر افغانستانی به‌دست می‌آورند، معمولا با توافق شفاهی کارگر و کارفرما آغاز می‌شود و دارای بیمه، بازنشستگی، دورۀ آموزشی و سقف زمانی معین نیست. در این دسته از مشاغل، افراد کم‌توان خانواده نیز مشارکت می‌کنند و ارتباط با کارفرما، در این مشاغل، تعریف نشده است. بسیاری از این مشاغل نیز فصلی هستند. زنان مهاجر، چنین مشاغلی را از طریق واسطه‌ها، نهادهای خیریه، آگهی‌ها، سرکارگرها (کارهای کشاورزی و باغداری) و یا دوستان شاغل در آن کار پیدا می‌کنند.

نقش دلالی در اشتغال زنان

1. واسطه‌ها؛ بیشتر در کارهای خانگی نقش دارند. واسطه‌ها ممکن است ایرانی باشد یا افغانستانی‌هایی که ارتباط با جامعۀ میزبان برقرار کرده و کار را به مقیاس کلان از کارفرما با قیمت بالاتر می‌گیرند و با قیمت کمتر به زنان می‌سپارند.
2. سرکارگر؛ در کارهای کشاورزی و باغداری، شخصی که سابقه آشنایی بیشتری با کارفرما دارد، عنوان سرکارگر را می‌گیرد. کارفرما تعداد نیرو را مشخص می‌کند و سرکارگر در مقابل امتیازی به نام پول‌چایی، نیرو را تهیه می‌کند و روزانه سرپرستی آنان را بر عهده دارد و دست‌مزد را از کارفرما گرفته میان کارگران تقسیم می‌کند.

شرایط شغلی زنان مهاجر افغانستانی

در کارهای کشاورزی و باغداری دست‌مزد به‌صورت روزانه پرداخت می‌شود. در گزارش‌های مربوط به سال 1400ش، دستمزد روزانه کارگران زن برای 10 ساعت فعالیت، مبلغ 120 هزار تومان همراه با دو وعده غذا (صبحانه و نهار) اعلام شده است. گاهی همین مبلغ برای 8 ساعت کار همراه با یک وعده صبحانه پرداخت شده است. در پایان روز مقداری از محصول نیز به کارگران داده می‌شود. دستمزد کارهای خانگی بر اساس واحد کالا و بدون هزینۀ غذا محاسبه می‌شود و زمان کاری مشخصی ندارد. ساعت کاری برخی فعالیت‌ها مانند خیاطی بیرون از منزل، 12 ساعت بدون هزینۀ غذا و رفت و برگشت است. تهیه ابزار کار به‌طور معمول بر عهدۀ کارفرما است، اما در کارهای کشاورزی و باغداری در برخی موارد کارفرما آن را تهیه نمی‌کند.

فرصت‌ها

اشتغال زنان مهاجر افغانستان، تامین نیازهای مالی خانواده‌های بدون سرپرست مرد، سربار نبودن بر دیگر اعضای خانواده، کاهش فقر، کمک در اقتصاد خانواده، تأمین هزینه‌های زندگی، و در مواردی کاهش خشونت‌های خانوادگی ناشی از فقر و مشکلات مالی را به‌دنبال داشته است.

چالش‌ها

حضور غیرقانونی تعدای از زنان در ایران، نداشتن مجوز کار در کارهای مجاز و نیازمند به مجوز و عدم دسترسی به بازار رسمی کار جمهوری اسلامی ایران، احساس حقارت در مواجهه با ایرانیان، اعمال تبعیض از سوی برخی کارفرمایان، کارمزد اندک، ناپایداری شغل، کمبود خدمات رفاهی در مقایسه با جامعه ایران، دست‌‌رسی نداشتن به خدمات اجتماعی، ناآگاهی از حقوق و امتیازات مرتبط با کار در بازار کار رسمی جمهوری اسلامی ایران، خشونت‌های جنسی در محیط کاری به‌واسطۀ کارفرما یا همکاران مرد، رقابت بر سر تصاحب کار و دریافت نکردن دست‌مزد به بهانه‌های مختلف، روبرو هستند. بوجود آمدن مشکلات خانوادگی از یک‌‌سو و رعایت نشدن حقوق کارگر از سوی دیگر چالشی است که از در آمیختگی نامناسب محیط کار و خانه ایجاد شده است. این درهم‌آمیزی سبب شده است که این زنان از حق مرخصی و تعطیلی برخوردار نباشند و به‌نحوی همواره در استخدام کارفرما است که محیط خانه و خانواده را به کارگاه تبدیل می‌نماید. این امر سلامت روانی، روابط خانوادگی و نقش زنانگی را در داخل نظام خانواده مختل کرده است.

منابع

• علاءالدینی، پویا و رحیمی، مریم، «زنان مهاجر افغانستان در تهران: تجربه‌های زیسته و دست‌رسی به امکانات»، مجلۀ پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 12، شمارۀ پیاپی 23، بهار و تابستان 1401ش.
• کاظمی، سیمین، «وضعیت اشتغال زنان مهاجر افغانستانی شاغل در کار دست‌مزدی خانگی»، نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال چهاردهم، شمارۀ 28، پایز و زمستان 1398ش.
• «گزارشی از وضعیت زنان کشاورز افغانستانی در حاشیۀ تهران»، وب‌سایت میدان ، تاریخ درج مطلب: 26 تیر 1400ش.
• موسوی، فاطمه، «من زنم و حق کار دارم؛ روایتی نامعلوم از مجوز کار زنان مهاجر در ایران، وبسایت دیاران، 7 خرداد 1402ش.
• هاشمی، ستاره، «در کارگاهِ خانه؛ زنان افغانستانی در ایران و کار مزدی خانگی»، وبسایت میدان، تاریخ درج مطلب: 19 مرداد 1398ش.