ایمان زن
ایمان زن؛ تقرب به خدا بر پایۀ سرشت عاطفی و پاک زنان.
زنان، با عشق و احساس فطریِ خود، نمود کامل‌تری از خداوند نسبت به مردان هستند؛ آنان در فعالیت‌های روزمرۀ زندگی، با بهره‌مندی لازم از این دو خصیصه می‌توانند به مراتب بالایی از ایمان برسند. وجود روایاتی که نقص ایمان را به زنان نسبت داده، همچنین رفتار برخی مردان در جوامع اسلامی موجب شده برخی ادعا کنند که زن در اسلام از کمال انسانی برخوردار نیست. برخی روایات، نقص ایمان زنان را به ترک نماز و روزه در ایام حیض نسبت داده‌اند، اما منظور از این نقص، ترک برخی تکالیف به‌دلیل ضعف آرامش در این دوران است.
مفهوم ایمان
برای ایمان، مفاهیم گوناگونی بیان شده است:
- باور قلبی و اطمینان فکری برگرفته از تفکر و استدلال و سایر ابزار؛
- انجام اعمال مطابق با عقیدۀ قلبی؛
- انجام اعمال و مسئولیت‌هایی محول شده به انسان از ناحیۀ شرع.[۱]
مراتب ایمان
مراتب ایمان بر محور معرفت به چهار مرتبه تقسیم می‌شود: ایمان لفظی، ایمان تقلیدی، ایمان برهانی و ایمان کشفی. ایمان کشفی، دارای دو مرتبۀ «عین‌الیقین» و «حق‌الیقین» بوده و ویژۀ انبیاء و اولیاء است.[۲]
رابطۀ عاطفه و ایمان زن
زن را کانون مهر و عاطفه دانسته‌اند. خداوند زن را همراه با لطافت و ظرافت آفریده[۳] و مظهر اسماء جمال خود ساخته است، در میان صفات جمالیۀ خداوند، مهربانی و رحمت بر دیگر صفات غالب است، پروردگار با ودیعه گذاشتن این صفت خود در وجود زن، او را جلوۀ کامل‌تری از خود نسبت به مرد قرار داده است.[۴] اگر زن احساس و عواطف خود را از هر نوع تعلقی به غیر پروردگارش حفظ کند، می‌تواند از وادی عقل عبور کرده و پا در طریق عشق و عرفان نهد،[۵] معرفت‌شناسی و ایمان زن از راه قلب، ذکر و مناجات با سهولت بیشتری مُیسّر است. عرفان زن را دارای اشراق، بصیرت و تجارب عمیق‌تری نسبت به مردان عارف دانسته‌اند. باورمندی زنان و اعتقاد راسخ آنان بر پایۀ پاکی و لطافت[۶] و همراه با سلامت معنوی است. ایمان زنان، سلامت معنوی جامعه را نیز در پی خواهد داشت.[۷] زنان در رسیدن به ادراک شهودی می‌توانند موفق‌تر از مردان باشند[۸] و در صورت طی طریق، خود را به غایت ایمان یعنی ایمان کشفی و شهودی برسانند و از مقربان درگاه الهی شوند،[۹] این نوع از ایمان در روح و جان آدمی رسوخ دارد[۱۰] و عشق سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه برای نیل به آن است.[۱۱] زنان در تزکیۀ نفس نیز قوی‌تر از مردان عمل می‌کنند چرا که اشک و گریه از عاطفه و رقت قلب می‌جوشد.[۱۲] آنان در کنار فعالیت‌های روزمرۀ زندگی و از طریق اشراق و سیر انفسی خود را به خدا نزدیک می‌کنند.[۱۳] زن با فرزندآوری و فرزندپروری، مراتب ایمان خود را تکمیل می‌کند؛[۱۴] امام خمینی، تربیت فرزند را هم‌سان کار پیامبران (انسان‌سازی) دانسته است.[۱۵]
شبهۀ نقص ایمان زن
امروزه به بهانۀ دفاع از حقوق زن، برخی با اشاره به تعدادی از احادیث و به‌ویژه خطبۀ امام علی در نهج‌البلاغه می‌کوشند تا ایمان زن را تنزل دهند و اسلام را ضد زن، نشان دهند.[۱۶] امام علی در خطبۀ هشتادم نهج‌البلاغه[یادداشت ۱] به نقص ایمان زنان اشاره کرده و آن را ناظر به معذوریت از نماز و روزه در دورۀ حیض دانسته است.[۱۷] از این منظر، نقص به معنای تفاوت نبوده و به‌معنای ضعف است.[۱۸] برخی نیز مفهوم نقص ایمان در گفتار امام علی را نقص کَمّی دانسته‌اند.[۱۹]
بررسی خطبه
شارحان با توجه به سیاق خطبه، نظر امام علی در مورد ایمان را انجام اعمال و مسئولیت‌های محول شده از ناحیۀ شرع دانسته‌اند.[۲۰] برخی نیز ایمان را در معنای لغوی آن، یعنی آرامش در نظر گرفته‌اند.[۲۱] ابتدا چنین به‌نظر می‌آید که زنان از نظر ایمان دچار کمبود هستند؛ اما با توجه به ادامۀ خطبه که مربوط به حیض زنان است، گفته شده که مراد، ضعف آرامش زنان در ایام حیض و به دنبال آن منع نماز و روزه بر آنان بوده است[۲۲] و در مفهومی دیگر، کم شدن مسئولیت‌های زن و انجام ندادن عباداتی چون نماز و روزه در زمان حیض است. این مسئله نمی‌تواند به مقام و شخصیت زن خللی وارد کند و یا از عقیده و معرفت او بکاهد؛[۲۳] ترک نماز و روزه برای زنان در دوران حیض امر واجب الهی است و به‌جهت رحمت خداوند مقدر شده است و هر چیزی که از طرف خدا باشد، مورد نکوهش نیست.[۲۴] ترک برخی اعمال در این دوران علاوه بر نقص نبودن، مساوی عبادت و اطاعت الهی است.[۲۵]
دوران حیض
آیۀ 222 سورۀ بقره،[یادداشت ۲]حیض زنان را «أذی» توصیف کرده است؛ یعنی مایۀ رنج و آزار[۲۶] و عارضه‌ای که مطابق طبع آن نباشد. البته قرآن حیض را مرض مطلق ندانسته زیرا نشان از سلامتی جسم و قدرت باروری زنان است. زنان در دوران حیض از لحاظ جسمی و روحی دچار ضعف آرامش هستند و این موضوع از نظر پزشکی و روانشناسی به اثبات رسیده است؛ به گفتۀ آنان در این دوران زنان دچار افسردگی، بی‌حالی و ضعف اعصاب می‌شوند و این نوسانات خُلقی و تغییرات رفتاری باعث کاهش بازدهی و تغییر نحوۀ فعالیت روزانۀ زنان می‌شود. در این دوران زنان نیاز به استراحت و دوری از فشار روانی دارند؛ مجموع این عوامل و مطابقت احکام شرع با حالات جسمی و روحی انسان، سبب تخفیف تکالیف الهی بر آنان شده است.[۲۷]
ایمان زنان از نظر کمی و کیفی
زنان پس از طی دوران حیض، قضای روزه‌ها را می‌توانند به‌جا آورند و نمازهای واجب غیر از نمازهای روزانه مانند نماز آیات را نیز قضا کنند. همچنین زن حائض می‌تواند با وضو گرفتن، رو به قبله روی سجاده نشستن و ذکر گفتن به ثواب و بهرۀ نمازگزاران، دست یابد.[۲۸] از سوی دیگر، سن تکلیف زنان حدوداً شش سال زودتر از مردان است و در این مدت دختران به تکالیف الهی خود مشغول هستند؛ در حالی که پسران هنوز مکلف نشده‌اند؛[۲۹] برخی این مسئله را نشانۀ آمادگی بیشتر زنان برای دریافت تکالیف الهی نسبت به مردان دانسته‌اند.[۳۰] زنان در دوران بارداری، شیردهی و یائسگی نیز حائض نیستند و به اعمال الهی خود می‌پردازند و از نظر کمّی هم در حد مردان قرار می‌گیرند[۳۱] و نیز اگر مسئلۀ کیفی و حضور قلب در نماز مطرح باشد، این موضوع اختصاص به همه دارد و مربوط به جنس خاصی نیست؛ چه بسیار زنان پارسایی که از مردان حضور قلب بیشتری دارند.[۳۲] در طول تاریخ، وجود زنان باایمان و معتقد که سرآمد مردان و الگویی برای زن و مرد باشند، بسیار است؛[۳۳] آسیه، مریم، یوکابد، ساره، خدیجه و حضرت فاطمه نمونه‌های زنان باایمان هستند.[۳۴]
یادداشت‌ها
پانویس
- ↑ اسمعیلی آهندانی، «زن در آیینۀ نهج‌البلاغه»، 1394ش، ص4.
- ↑ علوی، «تحلیل معرفت‌محورانۀ مراتب ایمان در فلسفۀ ملاصدرا»، 1393ش، ص7.
- ↑ «آیا زن موجودی لطیف است؟ یا انسانی ضعیف؟»، وب‌سایت اسلام کوئست.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینۀ جلال و جمال، 1386ش، ص102.
- ↑ بختیار، «جایگاه معنوی زن در عرفان اسلامی»، 1398ش، ص50.
- ↑ زینبی و جلالی پنداری، «زنان و سیروسلوک عرفانی»، 1388ش، ص29.
- ↑ سلگی و نبوی، «بررسی اثرات سلامت معنوی زن بر خانواده»، 1396ش، ص396.
- ↑ رضایی، «آشنایان ره عشق، عرفان زن از نگاه امام خمینی»، 1390ش، ص1.
- ↑ علوی، «تحلیل معرفت‌محورانۀ مراتب ایمان در فلسفۀ ملاصدرا»، 1393ش، ص23.
- ↑ حاجی اسماعیلی و دیگران، «مفهومشناسی ایمان و پیوند آن با تجربه دینی در اندیشۀ مولوی در مثنوی»، 1392ش، ص59.
- ↑ حاجی اسماعیلی و دیگران، «مفهومشناسی ایمان و پیوند آن با تجربه دینی در اندیشۀ مولوی در مثنوی»، 1392ش، ص55.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینۀ جلال و جمال، 1386ش، ص92.
- ↑ زینبی و جلالی پنداری، «زنان و سیروسلوک عرفانی»، 1388ش، ص43.
- ↑ زینبی و جلالی پنداری، «زنان و سیروسلوک عرفانی»، 1388ش، ص31.
- ↑ رضایی، «آشنایان ره عشق، عرفان زن از نگاه امام خمینی»، 1390ش، ص1.
- ↑ اسمعیلی آهندانی، «زن در آیینۀ نهج‌البلاغه»، 1394ش، ص1.
- ↑ اسمعیلی آهندانی، «زن در آیینۀ نهج‌البلاغه»، 1394ش، ص3.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص60.
- ↑ بیرانوند، «سیمای زن در نهج‌البلاغه»، 1394ش، ص8.
- ↑ اسمعیلی آهندانی، «زن در آیینۀ نهج‌البلاغه»، 1394ش، ص4.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص64.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص63.
- ↑ موسوی، «شبهۀ نقصان ایمان زن»، 1382ش، ص2.
- ↑ علایی رحمانی، «تحلیلی بر خطبۀ هشتاد نهج‌البلاغه»، 1383ش، ص116-117.
- ↑ موسوی، «شبهۀ نقصان ایمان زن»، 1382ش، ص2.
- ↑ «آیۀ 222 سورۀ بقره»، ویکی اهل‌البیت.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص64-67.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص62-63.
- ↑ علایی رحمانی، «تحلیلی بر خطبۀ هشتاد نهج‌البلاغه»، 1383ش، ص117.
- ↑ موسوی، «شبهۀ نقصان ایمان زن»، 1382ش، ص3.
- ↑ علایی رحمانی، «تحلیلی بر خطبۀ هشتاد نهج‌البلاغه»، 1383ش، ص117.
- ↑ طباطبایی امین و افسردیر، «معناشناسی ایمان در احادیث»، 1392ش، ص63.
- ↑ موسوی، «شبهۀ نقصان ایمان زن»، 1382ش، ص3.
- ↑ شریعتی و افشاریان، «زنان مقدس قرآنی، بدیلی شناخت‌شناسانه در برابر زن مسخ شدۀ غربی»، 1396ش، ص16.
منابع
- «آیا زن موجودی لطیف است؟ یا انسانی ضعیف؟»، وب‌سایت اسلام کوئست، تاریخ بازدید: 6 آبان 1401ش.
- «آیۀ 222 سورۀ بقره»، ویکی اهل‌البیت، تاریخ بازدید: 9 مهر 1401ش.
- بختیار، مریم، «جایگاه معنوی زن در عرفان اسلامی»، نشریۀ زن و فرهنگ، سال یازدهم، شمارۀ 41، پاییز 1398ش.
- اسمعیلی آهندانی، رقیه، «زن در آیینۀ نهج‌البلاغه»، کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در علوم تربیتی و روانشناسی و آسیب‌های اجتماعی ایران، 1394ش.
- بیرانوند، نسرین و دیگران، «سیمای زن در نهج‌البلاغه»، همایش ملی هزارۀ سوم و علوم انسانی، 1394ش.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آینۀ جلال و جمال، قم، ناشر چاپی: اسراء، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه، چاپ چهاردهم، 1386ش.
- حاجی اسماعیلی، محمدرضا و دیگران، «مفهوم شناسی ایمان و پیوند آن با تجربه دینی در اندیشه مولوی در مثنوی»، نشریۀ پژوهش‌های ادب عرفانی، دورۀ 7، شمارۀ 1، 1392ش.
- رضایی، مائده، «آشنایان ره عشق، عرفان زن از نگاه امام خمینی»، فصلنامۀ شمیم نرجس، پیاپی 16، بهار 1390ش.
- زینبی، مهری، جلالی پندری، یدالله، «زنان و سیروسلوک عرفانی»، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی، سال سوم، شمارۀ دوم، پیاپی 10، تابستان 1388ش.
- شریعتی، سید صدرالدین و افشاریان، ندا، «زنان مقدس قرآنی، بدیلی شناخت‌شناسانه در برابر زن مسخ شدۀ غربی»، نشریۀ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، دورۀ 8، شمارۀ 29، بهار 1396ش.
- طباطبایی امین، طاهره‌سادات و افسردیر، حسین، «معناشناسی ایمان در احادیث»، فصلنامۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، 1392ش.
- علایی رحمانی، فاطمه، «تحلیلی بر خطبۀ هشتاد نهج‌البلاغه»، نشریۀ النهج، شمارۀ 9، 1383ش.
- علوی، سید محمدکاظم، «تحلیل معرفت‌محورانۀ مراتب ایمان در فلسفۀ ملاصدرا»، 1393ش.
- موسوی، مهدیه، «شبهۀ نقصان ایمان زن»، نشریۀ شمیم یاس، 1382ش.