بازی
بازی؛ هر کاری که مایه سرگرمی و لذت باشد
بازی، به‌معنی کاری تفریحی،[۱] و یا فعالیت جسمی یا ذهنی است که تنها به‌منظور سرگرمی و لذت انجام می‌شود.[۲] در تعریف علمی، بازی فقط یک فعالیت کودکانه نیست و به هر فعالیت اختیاری که با هدف لذت صورت‌گرفته و دارای قواعدی باشد، بازی گفته می‌شود. بازی‌ها، در نقاط مختلف جهان، معمولا توسط وسایلی انجام می‌شوند که به «اسباب‌بازی» معروف هستند.
ماهیت بازی
یک بازی، معمولا شامل مجموعه‌ای از بازیکنان، حرکت‌ها، قواعد و راهبردهایی است که نتیجه‌ای معین برای هر یک از راهبردهای آن وجود دارد. هر بازیکن، در جریان بازی، تلاش می‌کند تا با به‌کارگیری اصول صحیح، خود را به بُرد نزدیک کند. جین مک گانیگال، طراح بازی، معتقد است ک هر بازی دارای 4 مؤلفه است: 1. هدف؛ 2. قوانین؛ 3. سیستم بازخورد و 4. حضور داوطلبانه بازیکنان.[۳]
پیشینه بازی
اشیاء باقی‌مانده از دوران باستان، که طی حفاری‌های سال‌های اخیر کشف شده‌اند، نشان از وجود ابزار و وسایلی کوچک برای بازی کودکان و بزرگسالان دارند. برای مثال، پیکره‌های کوچک از انسان، حیوان و پرندگان که در مناطق کاشان، گیلان و آذربایجان کشف شده‌اند، از قدمت طولانی بازی در ایران خبر می‌دهند. برخی از این اسباب‌بازی‌ها، پیشینه‌ای در حدود 4 تا 6 هزار سال قبل از میلاد دارند. کهن‌ترین پیکره سنگی دست‌ساز بشر، که به‌عنوان یک اسباب‌بازی کوچو قلمداد می‌شود نیز در ایران، در منطقه شوش، یافت شده است.[۴]
منابع کهن تاریخی، از جمله منابع یونانی نیز به انواع بازی‌های کهن ایرانی اشاره کرده‌اند. برای مثال، هرودت، تاریخ‌نگار یونانی، به بازی‌های کورش هخامنشی مانند «شاه بازی» اشاره کرده است.[۵] در ایران باستان، بیش‌تر بازی‌ها، در راستای یادگیری فنون رزمی و جنگاوری، آموزش شکار، کاربرد سلاح و نیز محافظت شخصی بوده است.[۶] از دیگر بازی‌های کهن و رایج میان مردم ایران، می‌توان به «شطرنج» و «نرد» اشاره کرد که بازی مختص بزرگسالان بوده است.[۷] در دوران پس از اسلام نیز، ایرانیان، بسیاری از بازی‌ها و سرگرمی‌های باستانی خود را حفظ کردند.
آموزه‌های آیینی دین زردشتی، مردم را به بازی و فعالیت‌های سرگرم‌کننده تشویق کرده است. فقهای مسلمان نیز اگرچه با تأکید بر برخی از آیات و روایات، مردم را از پرداختن به هرگونه لهو و لعب بازداشته و آن‌ها را مانعی در راستای رستگاری بشر می‌شمردند، اما درباره استفاده از اسباب‌بازی‌ها، گروهی، بر تحریم این ابزارها[۸] و گروهی دیگر بر جواز استفاده از آن‌ها، تأکید داشتند.[۹]
بخشی از متون پزشکی و اخلاقی کهن، دوران پس از اسلام نیز بر تأثیر بازی در سلامت جسم و روح کودک اشاره کرده و همواره به والدین توصیه کرده‌اند تا بخش زیادی از بازی‌ها را به فرزندان خود آموزش دهند.[۱۰] کشتی، سوارکاری، چوگان، تیراندازی، مسابقه دو و شنا، از جمله بازی‌هایی هستند که در این متون، بر آن‌ها تأکید شده است.
بازی‌های نمایشی، بندبازی و معرکه‌گیری تردستان، از جمله بازی‌های رایج در دوره صفویان در ایران بوده است. چوگان، شطرنج و نرد، تخم‌مرغ بازی، خیمه‌شب بازی و شعبده‌بازی نیز در همان دوران مرسوم و محبوب بود.[۱۱] در آثار برجای‌مانده از این دوران، روشن است که تعدادی از عالمان بر اهمیت و ضرورت بازی و داشتن تفریح و سرگرمی مانند هنر، کار و صنعت تأکید داشته‌اند.[۱۲]
پس از آن، در دوره قاجاریان، بازی‌هایی همچون الک‌دولک، دوزبازی، تیله انگشتی، قاپ‌بازی و امثال آن در روزهای جشن مرسوم بود.[۱۳] واردات اسباب‌بازی‌های فرنگی به ایران نیز در همین دوران شروع شد و علاوه‌بر آن، اسباب‌بازی‌های داخلی همچون فرفره، مترسک، حیواناتی ساخته شده از گل، عروسک و بادبادک برای کودکان در ایران ساخته می‌شد.
امروزه، به‌دلیل گسترش فرهنگ شهرنشینی و نیز تغییرات بسیار در سبک زندگی مردم، پیشرفت فناوری و صنعتی شدن جوامع، منجر به منسوخ شدن بازی‌های سنتی در جوامع شهری و روستایی شده‌اند. تلویزیون، سینما، بازی‌های رایانه‌ای و اسباب‌بازی‌های الکترونیکی و دیجیتالی، در تمام نقاط جهان، جایگزینی مدرن برای بازی‌های سنتی شده‌اند.
طبقه‌بندی بازی‌ها
برخی از پژوهشگران، بازی‌ها را براساس رده سنی بازیکنان، جنس، کارکرد آیینی_نمایشی یا هوشی_مهارتی، تقسیم کرده‌اند. گروهی دیگر از پژوهشگران، به گردآوری بازی‌های سنتی در نقاط مختلف ایران پرداخته‌اند.[۱۴] برای مثال، محمد پروین گنابادی در کتاب بازی‌های محلی، به گردآوری بازی‌های مختلف ایرانی پرداخته و انجوی شیرازی نیز در کتابی با نام «بازی‌های نمایشی» به بررسی انواع بازی‌های نمایشی زنانه در ایران پرداخته که شامل عناصر فرهنگ مادی، معنوی، اخلاقی و باورهای مردم ایران است.[۱۵] گروهی دیگر انواع رایج بازی‌های مختلف را در گروه‌های زیر تقسیم کرده‌اند:
- بازی‌های مهارتی؛
- بازی‌های ورزشی؛
- بازی‌های فکری (فعالیت ذهنی هدف‌دار)؛
- بازی‌های راهبردی (انتخاب استراتژی مناسب برای برنده شدن)؛
- بازی‌های ویدئویی؛
- بازی‌های حدسی؛
- بازی‌های بچه‌گانه؛
- بازی‌های بزمی؛
- بازی‌های رومیزی؛
- بازی‌های اینترنتی.
بازی در ادبیات فارسی
بازی، از جمله واژگان پُرکاربرد در نظم و نثر ایرانیان، از گذشته تا امروز، بوده است. برای مثال حافظ از این واژه، بارها بهره گرفته است:[۱۶]
| تا چه بازی رخ نماید بیدقی خواهیم راند | عرصه شطرنج رندان را مجال شاه نیست |
فردوسی نیز از واژه بازی در اشعار خود، بارها استفاده کرده است:[۱۷]
| نخستین فطرت پسین شمار | تویی خویشتن را به بازی مدار |
مولانا نیز از بازی‌های دنیا، بسیار سخن گفته است:[۱۸]
| باشد ز بازی‌های خوش بی‌ذوق رود فرزین شود | در سایه فرخ رخی بیدق برفت و شاه شد |
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.
- ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژه بازی، سایت واژه‌یاب.
- ↑ «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن.
- ↑ مجیدزاده، تاریخ و تمدن ایلام، ۱۳۷۰ش، ص89؛
آمیه، تاریخ عیلام، ۱۳۴۹ش، شکل107. - ↑ Herodotus, The History, 1947, P44-45.
- ↑ Mazaheri, La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, 1951, P173.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج1، ۱۴۱۱ق، ص89 و 90-91؛
کارنامۀ اردشیر بابکان، ۱۳۶۹ش، ص9؛
آملی، نفائس الفنون، ج3، ۱۳۷۷ق، ص561-563؛
راوندی، راحة الصدور، ۱۳۳۳ش، ص415. - ↑ ابواسحاق شیرازی، المهذب، ج2، ۱۴۱۴ق، ص۳۲۶-۳۲۷؛
ابن‌قدامه، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [، ص172؛
ابن‌رشد، البیان و التحصیل، ج17، ۱۴۰۴ق، ص578؛
کلینی، الفروع من الکافی، ج6، ۱۴۰۱ق، ص437؛
مجلسی، بحار الانوار، ج76، ۱۴۰۳ق، ص۲۳۳. - ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ج2، ۱۳۸۹ق، ص235؛
شهید ثانی، الروضة البهیة، ج4، ]بی‌تا[، ص337؛
بحرانی، الحدائق الناضرة، ج22، ۱۳۶۳ش، ص353. - ↑ اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین، ۱۳۴۴ش، ص۷۷۹؛
عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، ۱۳۵۲ش، ص۱۳۳-۱۳۵؛
غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ج3، ۱۳۵۱ش، ص73. - ↑ شاردن، سیاحت‌نامه، ج4، ۱۳۳۶ش، ص178.
- ↑ میرفندرسکی، رسالۀ صناعیه، ۱۳۱۷ش، ص۱۲-۱۳.
- ↑ شهری، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، ج4، ۱۳۶۸ش، ص680-684 و 703.
- ↑ کیا، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، ۱۳۴۱ش، ص۴۵.
- ↑ محجوب، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، ۱۳۵۳ش، ص۳۷-۳۹ و ۴۶.
- ↑ حافظ، غزلیات، غزل شماره 71، بیت 3، سایت گنجور.
- ↑ فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش 4، بیت 7، سایت گنجور.
- ↑ مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 525، سایت گنجور.
منابع
- آملی، محمد، نفائس الفنون، به‌تحقیق ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ق.
- آمیه، پیر، تاریخ عیلام، ترجمۀ شیرین بیانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۹ش.
- ابن‌رشد، محمد، البیان و التحصیل، به‌تحقیق محمد عرایشی و احمد حبابی، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، ]بی‌تا [.
- ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، المهذب، بیروت، ]بی‌نا[، ۱۴۱۴ق.
- اخوینی بخاری، ربیع، هدایة المتعلمین، به‌تحقیق جلال متینی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۴ش.
- «بازی چیست؟»، وب‌سایت گیم فیکشن، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، قم، جماعه المدرسین، ۱۳۶۳ش.
- حافظ، غزلیات، غزل شماره 71، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- راوندی، محمد، راحة الصدور، به‌تحقیق محمد اقبال لاهوری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۳ش.
- شاردن، ژان، سیاحت‌نامه، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۳۶ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة، بیروت، دارالمعارف للمطبوعات، ]بی‌تا[.
- شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، تهران، رسا، ۱۳۶۸ش.
- عنصرالمعالی کیکاووس، قابوس‌نامه، به‌تحقیق غلامحسین یوسفی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲ش.
- غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۵۱ش.
- کارنامۀ اردشیر بابکان، به‌تحقیق محمد جواد مشکور، تهران، مرکز، ۱۳۶۹ش.
- کلینی، محمد، الفروع من الکافی، به‌تحقیق علی‌اکبر غفاری، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۱ق.
- کیا، صادق، «بازی‌ها و بازیچه‌های ایرانی»، هنرهای زیبای کشور، تهران، شماره 2، ۱۳۴۱ش.
- فردوسی، شاهنامه، آغاز کتاب، بخش 4، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مجیدزاده، یوسف، تاریخ و تمدن ایلام، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۰ش.
- محجوب، محمدجعفر، «قصه‌های ایرانی و بازی‌های نمایشی»، نگین، تهران، س 10، شماره 112، ۱۳۵۳ش.
- محقق حلی، جعفر، شرائع الاسلام، نجف، ]بی‌نا[، ۱۳۸۹ق.
- مسعودی، علی، مروج الذهب، به‌تحقیق عبدالامیر علی مهنا، بیروت، دارالهجره، ۱۴۱۱ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- مولانا، دیوان شمس، غزلیات، غزل شماره 525، سایت گنجور، تاریخ بازدید: 14 بهمن 1400ش.
- میرفندرسکی، ابوالقاسم، رسالۀ صناعیه، به‌تحقیق علی‌اکبر شهابی، تهران، ]بی‌نا[، ۱۳۱۷ش.
- Herodotus, The History, tr. G. Rawlinson, ed. M. Komroff, New York, 1947.
- Mazaheri, A., La vie quotidienne des Musulmans, au moyen âge, Paris, 1951.