حق طلاق زن

حق طلاق زن؛ دادن حق جدایی به زن از طرف مرد به صورت شرط ضمن عقد یا وکالتی.

حق طلاق زن نوعی حق قانونی و شرعی است که طلاق را از اختیار مرد خارج کرده و به زن واگذار می‌کند. این امر سبب می‌شود زن در شرایطی که توانایی ادامه زندگی با شوهر را ندارد به آسانی از او جدا شود. این حق، به‌عنوان راهی برای رهایی زن از آسیب‌ها و مشکلات زندگی مشترک تعریف شده است؛ اما به‌دلیل روحیات حساس زن ممکن است منجر به یک تصمیم‌گیری احساسی شود و بنیان خانواده را به خطر اندازد.

مفهوم‌شناسی

طلاق به‌معنای رها‌شدن زن از قید نکاح است. حق طلاق نیز حق قانونی و شرعی فرد برای انحلال نکاح دائمی شده است. زن ابتداءً از حق طلاق برخوردار نیست؛ اما بر اساس قوانین فقهی، مرد می‌تواند این حق را به زن واگذار کند؛ حقی که زن، این‌گونه به‌دست می‌آورد در بیان عامه به حق طلاق معروف است.

شرایط و نحوۀ واگذاری حق طلاق به زن

واگذاری حق طلاق از سوی مرد به زن، به سه صورت انجام می‌شود:

1. شرط ضمن عقد: این که حق طلاق زن به‌صورت شرط ضمن عقد در سند نکاحیه ثبت شود یا این که شرایطی را در عقدنامه خود قید کند که در صورت بروز آن‌ها، حق طلاق به زن داده شود. بر اساس ماده 1119 قانون مدنی، تحقق شرط در دادگاه به اثبات می‌رسد.
2. وکالت حق طلاق: شوهر می‌تواند اجازه طلاق را در قالب سند رسمی به همسرش واگذار کند. این امر با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی میسر است. همچنین شوهر می‌تواند وکالت طلاق را به هر کس دیگری مانند پدر یا دوست خود نیز واگذار کند. در وکالت حق طلاق، زن بدون نیاز به مراجعه به دادگاه و حتی بدون حضور مرد، می‌تواند خود را مطلقه سازد.

در حالتی که حق طلاق زن، ضمن عقد نکاح (سند ازدواج) شرط شده باشد، غیر قابل عزل از جانب مرد است؛ اما در وکالت حق طلاق، مرد می‌تواند شروطی مانند بلا‌عزل، قابل عزل و یا مدت‌دار را در وکالت طلاق قید کند.

1. حق طلاق به زن توسط دادگاه با اثبات شرایط عسر و حرج: زن می‌تواند با اثبات شرایط زیر، به حکم دادگاه، حق طلاق را از مرد بگیرد:

• عدم پرداخت نفقه یا سایر حقوق واجب توسط شوهر به‌مدت 6 ماه؛
• سوء رفتار و یا سوء معاشرت شوهر به صورت غیر‌قابل ‌تحمل برای زن؛
• ابتلاء شوهر به بیماری‌های صعب‌العلاج به‌نحوی که دوام زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد؛
• جنون شوهر؛
• اشتغال مرد به شغل ناسازگار با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه؛
• ابتلاء شوهر به هر گونه اعتیاد که زندگی را برای زن دشوار کند؛
• ترک‌کردن ناگهانی زندگی مشترک بدون عذر موجه توسط شوهر به‌مدت شش ماه متوالی؛
• عقیم‌بودن مرد یا وجود عوارض جسمی مانع فرزند‌آوری؛
• مفقود‌الاثر شدن مرد اگر تا شش ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود؛
• ازدواج مرد با زن دیگر بدون رضایت زوجه یا رعایت نکردن عدالت بین همسران.

مدارک لازم برای گرفتن حق طلاق

مدارک لازم برای دریافت حق طلاق توسط زن شامل ارائه شناسنامه زوجین، کارت ملی زوجین و عقدنامه آنها است که در روند انتقال حق طلاق ضروری است.

حق طلاق زن در احکام اسلامی

در فقه اسلامی حق طلاق با مرد است؛ اما در برخی شرایط مرد می‌تواند به همسر خود به‌صورت مطلق (بدون قید و شرط) یا در موارد خاص (مانند مسافرت طولانی یا خرجی‌ندادن)، وکالت در طلاق بدهد. این امر به صورت تعهد محضری یا به‌عنوان شرط ضمن عقد نکاح صورت می‌گیرد. همچنین در برخی موارد زن با بخشیدن مهریه یا پرداخت مالی به شوهر خود در قالب طلاق خُلع و مُبارات از شوهر خود درخواست می‌کند تا او را طلاق دهد. برخی از فقها با استناد به برخی روایات مربوط به قاعدۀ نفی عسر و حرج و قاعده نفی ضرر، در موارد گم‌شدن یا غیبت شوهر، حبس شوهر و ناتوانی او از دادن نفقه به همسر خود، معتقدند حاکم می‌تواند زن را در صورت مطالبه طلاق و خودداری مرد، طلاق دهد.

سیر تحول حق طلاق در قوانین ایران

1. در سال ‌1313ش، قانون مدنی در ماده 1133 به‌طور مطلق اختیار طلاق را به مرد سپرد. البته در ماده 1130 قانون مدنی مواردى را که زن می‌‏تواند از محکمه تقاضاى طلاق نماید را نیز مشخص کرده و در ماده 1119 از طریق شرط وکالت در طلاق، امکان وقوع طلاق توسط زنان را پیش‌بینى کرده است.
2. در سال 1346‌ش، قانون حمایت خانواده در ماده 11، زن و مرد را مکلف می‌‏کند که در صورت درخواست طلاق، به دادگاه مراجعه کرده و تقاضاى گواهى عدم امکان سازش کنند.
3. اصلاحیه سال ‌1353ش قانون حمایت خانواده، حق تقاضاى طلاق را به‌طور یکسان به زن و مرد داد و تقاضاى گواهى عدم سازش را منوط به توافق زوجین، استنکاف شوهر از پرداخت نفقه و عدم امکان الزام او به پرداخت و عدم تمکین دانست.

حق طلاق زن در جمهوری اسلامی ایران

پس از پیروزى انقلاب اسلامى و گرایش قانون‌گذار به پیروى از فقه و مبانى حقوق اسلامى، برخى از مواد قانونی در رابطه با مسائل مربوط به خانواده تغییر کرد. در مهر ‌1358ش، لایحه قانونى دادگاه‌هاى مدنى خاص به تصویب رسید و صلاحیت رسیدگى به دعاوى مربوط به نکاح، طلاق، فسخ نکاح، مهریه و نفقه به آن‌ها سپرده شد. در تبصره 2 ماده 3، حق طلاق در اختیار مرد قرار گرفت، منوط به اینکه اگر مرد متقاضى طلاق باشد لازم است درخواست خود را از دادگاه تقاضا کرده و دادگاه موضوع را به داورى حکمین ارجاع ‏دهد، به‌طوری که در صورت عدم‌ سازش بین زوجین، دادگاه به زوج اجازه طلاق خواهد داد؛ به‌منظور ایجاد تساوی حقوق در این زمینه، استثناء و شروطی نیز ایجاد شده است. بر اساس قوانین جمهوری اسلامی مرد می‌تواند وکالت در طلاق را در اختیار زن قرار دهد. همچنین در شرایط ویژه‌ای که اثبات شود زن در عسر و حرج است، بدون نیاز به تأیید شوهر، دادگاه حق طلاق را به زن واگذار می‌کند.

اهمیت حق طلاق برای زن

کارشناسان معتقدند آنچه در دادن حق طلاق به زن دارای اهمیت بوده، حدود اختیارات است. گاهی مرد با شروطی مانند بخشیدن مهریه زن، حق طلاق را به او واگذار می‌کند. لازم است زن آگاهی لازم نسبت به مسائلی مانند حضانت فرزندان، ساعات ملاقات، نفقه و جهیزیه نیز داشته باشد و آنها را با صراحت و وضوح تعیین کند.

مزایای گرفتن حق طلاق برای زن

از مهم‌ترین مزایای حق طلاق زن، عدم نیاز به حضور شوهر در انجام طلاق است. در این شرایط زن در تمام مراحل از طریق وکیل دادگستری می‌تواند با طلاق توافقی از شوهر خود جدا شود. از دیگر مزایای حق طلاق زن این است که در شرایطی که زن توانایی ادامۀ زندگی با شوهر خود را نداشته باشد، بدون اثبات ادلۀ خود اقدام به طلاق توافقی‌کرده و دادگاه رأی را به نفع او صادر می‌کند. در صورتی که با عدم وجود حق طلاق زن، وی لازم است مسیر پیچیده‌ای را برای اثبات مصادیق عسر و حرج در پیش گیرد. اثبات هر کدام از شروط عسر و حرج علاوه بر دشوار‌بودن، زمان زیادی را نیز می‌طلبد و ممکن است فرآیند دادگاه را برای مدت طولانی به تعویق انداخته و سبب آزار و اذیت زن شود. همچنین زن با در اختیار‌داشتن حق طلاق می‌تواند علاوه بر کوتاه‌شدن روند جدایی از همسر، هزینۀ کمتری را متحمل شود به‌طوری که هیچ یک از حقوق مالی زن از جمله مهریه و نفقه او نیز دستخوش تغییر نشود.

معایب گرفتن حق طلاق توسط زن

برخی کارشناسان معتقدند اگرچه حق طلاق برای زن نوعی امتیاز برای رهایی از شرایط طاقت‌فرسا و غیر‌قابل تحمل زندگی است؛ اما با توجه به روحیه حساس زن‌ها و احساسی تصمیم‌گرفتن آنها در برخی شرایط، داشتن این حق سبب می‌شود در مواردی به‌راحتی بنیان خانواده از بین برود. بسیاری از زن‌ها در صورت‌داشتن حق طلاق، میزان سازش کمتری در زندگی دارند و همین امر سبب می‌شود با بروز مشکلات نه‌چندان بزرگ از حق طلاق خود استفاده ‌کنند.

منابع

• جعفرپور، جمشید، «حق طلاق»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 5، 1378ش.
• «حق طلاق چیست؟ (وکالت حق طلاق به زن)»، وب‌سایت گروه وکلای پارسای، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• «حق طلاق چیست؟ شرایط و مراحل دادن وکالت طلاق به زن»، وب‌سایت داداپ، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• «حق طلاق»، وب‌سایت دادنیک، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• «حق طلاق»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• عابدی، محمد و امینی، اعظم، «حق طلاق زنان: حکم شرعی، ضرورت حقوق بشری»، حقوق بشر، شماره 1، 1400ش.
• «قانون جدید حق طلاق»، وب‌سایت دادسو، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• «مشکلات دادن حق طلاق به زن چیست؟»، وب‌سایت گروه وکلای پارسای، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• «معایب دادن حق طلاق به زن»، وب‌سایت دادسو، تاریخ بازدید: 3 اردیبهشت 1402ش.
• یزدی، سید محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۴ق.