سید حیدر نجفی شمشیری
سیدحیدر نجفی شمشیری، فقیه و رهبر قیام مردمی در شمال افغانستان در دورۀ کلکانی. سید محمدحیدر نجفی شمشیری، از عالمان شمال افغانستان بود که در دورۀ حبیب‌الله کلکانی (مشهور به بچۀ سَقَو) به رهبری او شیعیان شمال افغانستان علیه ظلم و ستم حاکمان وقت قیام کرده و مناطق زیادی از جمله شهر مزارشریف (مرکز ولایات شمال) را تصرف کردند.
تولد و نوجوانی
سید محمدحیدر در سال 1250ش در قریۀ سرپل واقع در بلخاب متولد شد. پدر او سیدقاسم شاعر، پدربزرگ مادری سیداسماعیل بلخی، از مشهورترین شاعران بلخاب به‌شمار میرود. سید محمدحیدر در زادگاه خود با خواندن و نوشتن آشنا شد و سپس ادبیات و منطق را از عالمان بلخاب آموخت.[۱]
جوانی و تحصیلات
شمشیری در 1270ش برای ادامۀ تحصیل علوم دینی از طریق بخارا (در کشور ازبکستان امروزی) راهی مشهد شد. شمشیری بعد از یک‌سال اقامت در مشهد عازم نجف در کشور عراق شد و مدت 21 سال در حوزۀ دینی آن شهر به تحصیل پرداخت. او در در نجف از اساتیدی همچون سیدعلی شاهرودی، سیدعلی طباطبایی، محمد‌حسین یزدی فیروز‌آبادی، سیدمهدی صدر، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، سیداسماعیل صدر، شیخ محمد‌حسین کمپانی، میرزا‌حسین نائینی و سید ضیاء‌الدین عراقی بهره گرفت و به درجۀ اجتهاد دست یافت.[۲]
بازگشت به کشور
شمشیری در 1291ش به خواست مردم افغانستان و تشویق علمای نجف، با اخذ وکالتنامۀ برخی از مراجع وقت از جمله سید محمدکاظم طباطبایی، سید ابوالحسن اصفهانی، محمدتقی راجی، میرزا‌حسین ناییی و سیدمهدی صدر به افغانستان بازگشت و در بلخاب مستقر شد.[۳]
ویژگی‌های شخصیتی
سیدمحمدحیدر نجفی از شجاعت و جرأت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. او برای مبارزه با حاکمان ظالم و کجروی‌های مذهبی در منطقه و نیز برای مبارزه با خوانین و کسانی که به احکام دینی عمل نمی‌کردند، همیشه شمشیری در کمر داشت و به‌همین دلیل به شمشیری معروف شد.[۴]
فعالیت‌ها
بازگشت آیتالله شمشیری به کشور مصادف با حاکمیت حبیب‌الله خان فرزند امیر عبدالرحمان عامل تاراج و کشتار شیعیان هزاره‌جات بود. گرچه در زمان حبیب‌الله آرامش به مناطق هزاره‌جات برگشته بود، اما آثار جنایات عبدالرحمان در منطقه مشهود بود. بسیاری از آوارگان به خانه‌های خود بازنگشته بودند. بسیاری از مناطق هزاره‌نشین در اختیار کوچی‌های پشتون قرار گرفته بود. هزاران نفر از مردم شیعه به‌عنوان برده در بازارهای داخلی و خارجی فروخته شده بودند. عناد و تعصب مذهبی در اوج بود و مردم شیعه به سختی زندگی می‌کردند. در چنین شرایطی شمشیری بعد از بازگشت به کشور تلاش‌های خود را به امور زیر معطوف کرد:
تبلیغ
با توجه به ممنوعیت پیروی از مذهب شیعه در دوره عبدالرحمان و رواج تقیه در بین مردم که بر اثر آن بخشی از مردم شیعه مذهب خود را فراموش کرده و اعمال مذهبی خود را به شیوۀ مذهب حنفی انجام می‌دادند، آیتالله شمشیری وظیفۀ اولیۀ خود را در آن دوره تبلیغ و ترویج مذهب تشیع می‌دانست.[۵]
تدریس
بسیاری از عالمان و طلاب شیعه در دورۀ عبدالرحمان از بین رفته بودند و شمشیری تربیت طلاب علوم دینی را برای بیان معارف اهل‌بیت در بین مردم، از وظایف خود می‌دانست و شاگردان زیادی پرورش داد.[۶]
مناظره
شمشیری با علاقه و تسلط زیادی که به منابع شیعه و اهل‌سنت داشت از مناظره به‌عنوان یک شیوۀ تبلیغی استفاده کرده و در مناطق مختلف با علما و روحانیون حنفی مناظره و آن‌ها رامغلوب می‌کرد.[۷]
تأسیس مدرسۀ علوم دینی
شمشیری مدرسۀ علوم دینی حیدریه را در 1307ش در قریه تلعاشقان بلخاب تأسیس کرد. این مدرسه تا امروز مورد استفادۀ طلاب قرار دارد.[۸]
رهبری قیام شمال
با آغاز اصلاحات شاه امان‌الله خان، مخالفت‌ها و شورش‌هایی در برخی مناطق کشور آغاز شد و در نهایت، پادشاه از کشور فرار کرد و در جدی/دی 1307ش حبیب‌الله کلکانی به قدرت رسید. از طرف دیگر نادرخان با حمایت انگلیس وارد کشور شد و مردم را به مبارزه با حکومت کلکانی دعوت کرد. در دورۀ حبیب‌الله کلکانی (1307-1308ش) هرج و مرج و بی‌قانونی در کشور حاکم شد. عده‌ای از فرصت استفاده کرده به تهدید جان و مال و غارت اموال مردم دست زدند. جمعی دیگر به بهانۀ طرفداری شیعیان از امان‌الله خان، به عقده‌گشایی مذهبی و تجاوز به مناطق شیعیان روی آوردند. مردم شیعۀ شمال کشور که از دست غارت‌گران به تنگ آمده بودند، به علما رجوع کردند. در آن شرایط آیتالله سیدمحمدحیدر نجفی، شمشیر به دست گرفت و فتوای مقابله با تجاوزگران را صادر کرد. پیرو آن فتوا، سپاهی از مردم بلخاب به فرماندهی صفدرخان باجگاهی آماده مقابله با دشمن شد. ساکنان برخی از قریه‌های سانچارک، مردم یکه‌ولنگ و لعل هم از مردم بلخاب حمایت کردند. سپاه صفدرخان با تصرف سانچارک، سرپل، شبرغان و مزارشریف با هدف تصرف ولایت بغلان به‌سمت تاشقرغان حرکت کرد، اما در مسیر راه گرفتار کمین دشمن شد و با شهادت فرمانده سپاه و جمعی از افراد، بقیۀ افراد نیز پراکنده شدند.[۹]
درگذشت
سید محمدحیدر نجفی شمشیری در سال 1316ش در بلخاب فوت کرد و بدن او در روستای میرسید مراد در کنار مزار اجدادش به خاک سپرده شد.[۱۰]
پانویس
- ↑ حسینی، تاریخچۀ خاندان بلخی، 1397ش، ص128؛ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص343.
- ↑ احمدی‌نژاد، سیمای بلخاب، 1395ش، ص128؛ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص344.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ج2، ص57؛ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص344.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص349؛ حسینی قاسمی، شمشیر اسلام (نگاهی به زندگانی، شخصیت و قیام آیت¬الله سیدحیدر حسینی بلخی)، 1377 ش، ص48.
- ↑ ضیایی، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، 1396ش. ص215.
- ↑ حسینی، بررسی برنامۀ درسی حوزه‌های علمیه شیعه افغانستان در دوران معاصر، 1395ش، ص130.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص345 و 348.
- ↑ حسن‌زاده، آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعیان در افغانستان، 1390ش. ص154.
- ↑ رحمانی ولوی، تاریخ علمای بلخ، 1383ش. ج 1، ص347.
- ↑ رهیاب (بلخی)، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، 1401ش، ج2، ص57؛ حسینی قاسمی، شمشیر اسلام (نگاهی به زندگانی، شخصیت و قیام آیت¬الله سید حیدر حسینی بلخی)، 1377 ش، ص35.
منابع
- احمدی‌نژاد، سیدحسن، سیمای بلخاب، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1395ش.
- حسن‌زاده، غ. علی، آشنایی با حوزه‌های علمیه شیعیان در افغانستان، قم، دارالتفسیر، 1390ش.
- حسینی، سیدمحمد، تاریخچه خاندان بلخی، 1397ش.
- حسینی قاسمی، سیدمحمد، شمشیر اسلام (نگاهی به زندگانی، شخصیت و قیام آیتالله سید حیدر حسینی بلخی)، قم، مؤلف، 1377ش.
- حسینی، سیدآقاحسن، بررسی برنامۀ درسی حوزه‌های علمیه شیعه افغانستان در دوران معاصر، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1395ش.
- رحمانی ولوی، مهدی، تاریخ علمای بلخ، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1383ش.
- رهیاب (بلخی)، حسین، بلخاب (تاریخ، فرهنگ و اجتماع)، قم، صبح امید دانش، 1401ش.
- ضیایی، محمد‌رضا، تاریخ حوزه‌های علمیه شیعه در افغانستان، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1396ش.