یکه‌ولنگ

یکه‌ولنگ؛ از ولسوالی‌‌های ولایت بامیان در افغانستان.

یکه‌‌‌‌ولنگ، به‌‌دلیل موقعیت جغرافیایی، توریستی، زراعتی، فرهنگی و تاریخی از مناطق مهم در افغانستان است. «بند امیر» و برج تاریخی «چهل برج» از جاهای دیدنی این شهرستان است. مردمان یکه‌‌ولنگ در پیکار با طبیعت، تجارت، زراعت و مالداری کسب رزق ‌‌کرده و آداب، رسوم، باورها، گویش زبانی و دانش‌‌های ‌‌عامیانه و ویژۀ خود را دارند.

نام‌‌گذاری

برخی از پژوهشگران، نام این منطقه را «یکه‌‌ولنگ» و عده‌‌ای دیگر آن را «یکاولنگ» می‌‌دانند. واژۀ «یکه‌‌ولنگ» را دارای اصالتی ترکی و برساخته از دو کلمۀ «یکه» و «لنگ» دانسته‌اند که «یکه» به‌‌معنای ممتاز و «لنگ» به‌‌معنای چمن است. این واژه، در مجموع به‌‌معنای «چمن ممتاز» است.

موقعیت جغرافیایی

«یکه‌‌ولنگ» از شمال با دامنه‌های شمالی کوه‌های بلند بند پیتاب و از جنوب با ولسوالی پنجاب، از غرب با ولسوالی لعل و سرجنگل ولایت غور، از شمال‌شرق با ولسوالی بلخاب، از شمال‌غرب با ولسوالی بهسود ولایت میدان وردک و از جنوب‌شرق با منطقۀ کرمان همسایگی دارد. یکه‌‌ولنگ، از شرق با مرکز بامیان و منطقۀ شهیدان محصور شده است.

جمعیت‌‌شناسی

مردم یکه‌‌ولنگ از قوم هزاره و سادات بوده و شیعۀ دوازده امامی هستند. مردم این خطه به مناسک دینی، پای‌‌بند بوده و در دفاع از اعتقادات، باورها و ارزش‌‌های خود سرسخت هستند. زبان مردم این ولسوالی پارسی دری است و با گویش خاص هزارگی سخن می‌‌گویند.‌‌ جمعیت «یکه‌‌ولنگ» را 140،000 نفر، تخمین زده‌اند.

اقتصاد

اقتصاد مردم یکه‌‌ولنگ مبتنی بر زراعت، مالداری، باغداری و تجارت است.

فعالیت‌های تجاری مردم این خطه به چند دسته تقسیم می‌‌شود:

1. دکان‌داری؛

2. موترداری (مسافر‌‌کشی)؛

3. سوداگری آزاد؛

شغل و پیشۀ اصلی این مردم زراعت و کشاورزی است. به‌‌صورت عموم، زراعت در یکه‌‌ولنگ به دو شکل صورت می‌‌گیرد: آبی و للمی(دیمی). کشت آبی نیز در دو فصل بهار و خزان انجام می‌‌شود. مردم بیشترین محصول را از زمین‌‌های هموار و آبی به‌‌دست می‌‌آورند اما با توجه به کوهستانی بودن و کمبود زمین، درآمد مردم از طریق کشاورزی پایین است. کشت گندم، جو و حبوبات مانند مشنگ (گاودانه)، کلول (خلر یا جلبان)، باقلی (باقلا) و شخال (حبوبی با دانه‌‌های گرد و ریز) در این منطقه، مرسوم هستند. علاوه بر آن، گندم و جو، شلغم، کچالو، زردک، خربزه، تربوز (هندوانه)، بادنجان، پیاز، خیار، کدو، و انواع ترکاری‌‌ها (سبزیجات) از مهم‌ترین محصولات زراعتی یکه‌‌ولنگ هستند.

انواع درخت‌‌های میوه‌‌‌‌دار، باغ‌‌ها و جنگل‌‌ها نیز در این منطقه وجود دارند که به‌خوبی رشد و نمو کرده و حاصل می‌‌دهند. سیب، زردآلو، ناک، شفتالو و جوز از مهم‌ترین میوه‌‌های یکه‌‌ولنگ است.

مردم این ولسوالی به پرورش گوسفند، بز، گاو، خر و اسب نیز می‌‌پردازند. همچنین، مرغداری و در این اواخر زنبورداری نیز در این منطقه مرسوم شده است. در یکه‌‌ولنگ همانند بسیاری از مناطق افغانستان، در امور اقتصادی، همکاری بین زن و مرد وجود دارد که بیشتر به‌شکل یک‌‌جایی و تقسیم کار، این مهم انجام گرفته و مردها در بیرون از خانه و زنان بیشتر در حیاط و داخل خانه اشتغال دارند.

فرهنگ و هنر

آداب‌‌و‌‌رسوم اجتماعی: مردم یکه‌‌ولنگ آداب، رسوم، نمادها، ارزش‌‌ها و مراسم مذهبی و فرهنگی گوناگونی دارند. از جمله، مراسم عروسی (طوی) که در مناطق مختلف یکه‌‌ولنگ، دو شب و یک روز را در بر می‌‌گیرد.

مراسم مذهبی: زیارت، عزاداری و سوگواری، برگزاری شب‌‌های‌‌قدر و مراسم اربعین از مهم‌ترین مراسم‌‌های مذهبی یکه‌‌ولنگ هستند. همچنین، زیارت اماکن مقدسه در بین مردم یکه‌‌ولنگ اهمیت ویژه‌‌ای دارد. عزاداری‌‌های مذهبی جایگاه ویژه‌‌ا‌‌ی در بین مردم این منطقه دارد که مهمترین آنها برگزاری مراسم عزاداری دهۀ اول ماه محرم است.

جشن نوروز و اعیاد مذهبی: عید نوروز، عید روزه (عید فطر) و عید غدیر از جمله مراسم‌‌های خوشیِ مردم یکه‌‌ولنگ به حساب می‌‌آیند. در عید نوروز مردم یکه‌‌ولنگ یک حیوانی را به‌‌عنوان نذری نوروزی کشته و سال نو را با دعا و نذر آغاز می‌‌کنند. عید غدیر در بعضی نقاط با حضور روحانیون و مراسم سخنرانی، برگزار می‌‌شود.

صنایع محلی: مهم‌‌ترین صنایع محلی مردم یکه‌‌ولنگ، ساختن اشیا و لوازم زینتی و غیرزینتی، از طریق نجاری، آهنگری، زرگری و سفالگری است. قالین‌‌بافی، گلیم‌‌بافی، نمد، برگ، شال و گلدوزی از جمله صنایع دستی مردم این منطقه است.

مشاهیر: از جملۀ مشاهیر یکه‌‌ولنگ می‌‌توان به شیخ موسی سیاه‌‌دره، سیدمحمدحسن معروف به رئیس و مقدس زارین اشاره کرد. بابه علی‌‌یار و قربانعلی عرفانی نیز از چهره‌‌های سیاسی و اثرگذار در یکه‌‌ولنگ هستند.

موسیقی: مردم یکه‌‌ولنگ در مراسم‌‌های شادی، جشن، عروسی و اوقات فراغت به موسیقی گوش داده و موسیقی محلی در یکه‌‌ولنگ از اهمیت زیادی برخودار است. از جملۀ ابزارآلات موسیقی مورد استفادۀ مردم یکه‌‌ولنگ می‌‌توان به دَمبوره (که با دو تار نواخته می‌‌شد)، غیجک (ابزار کمانی-شکل و دارای دو تار)، نی و دایره (داریه) اشاره کرد. دمبوره و غیجک به‌‌واسطۀ مردان و دایره توسط زنان نواخته می‌‌شود.

رقص: از جمله رقص‌‌های مرسوم در یکه‌‌ولنگ، اتن و پشپو است.

فلکور و ادبیات شفاهی: منابع شفاهی و دانش عامیانۀ مردم یکه‌‌ولنگ عبارتند از ضرب‌‌المثل، قصه، افسانه و داستان‌‌ها، اشعار دوبیتی و چهاربیتی. قصه‌‌هایی که در بین مردم رایج هستند، بیشتر در مورد حوادث زندگی روزمره و مشکلات و فرصت‌‌های آنها است. بیشتر افسانه‌‌های رایج در یکه‌‌ولنگ نیز دربارۀ پادشاهان، جنگ‌‌ها و لشکرکشی‌‌های آنها است. ضرب‌‌المثل‌‌های عامیانه که در بر دارندۀ معانی و مطالب آموزنده هستند جایگاه خاصی در میان مردم یکه‌‌ولنگ دارد؛ مانند «کی ره زور داد که ظلم نکرد». اشعار دوبیتی و چهاربیتی که بیشتر حالت احساسی و عاطفی دارند در مراسم عروسی، اعیاد و جشن‌ها خوانده می‌‌شوند.

آموزش

ولسوالی یکه‌‌ولنگ، 61 باب مکتب دارد که 30 باب آن لیسه، 27 باب متوسطه و 4 باب ابتدایی است. در این مدارس، در حدود 10945 شاگرد پسر و 8165 شاگرد دختر، توسط 282 معلم ذکور، 89 معلم زن رسمی و 105 معلم قراردادی مرد و 89 معلم قراردادی زن آموزش داده می-شوند.

مدارس دینی موجود در ساحه یکه‌‌ولنگ عبارتند از: 1. مدرسه محمدیه زارین 2. مدرسه احمدیه دره‌‌علی 3. مدرسه صادقیه در مرکز«نیک» 4. امام جفعر صادق چهل‌‌برج 5. مدرسه امام صادق در سیادره 6. مهدیه علمیه دره چاشت 7. مدرسه محمدیه سوختگی 8. مدرسه ولی‌‌عصر در سرکنگ.

پوشش گیاهی: در یکه‌‌ولنگ انواع گیاهان طبی وجود دارد. از این گیاهان، در طب سنتی و محلی استفاده می‌شود؛ مانند بسراق بوته، بیخ بلدرغان، ایله رنگ، کوزه تونی، بودینه، بزباش، کاسنی، گنده-بغل، سیاکوکو، خاک‌‌شیر و اسپند.

تقسیمات کشوری

یکه‌‌ولنگ در گذشته یک ولسوالی بود اما در سال 1395ش به دو ولسوالی جداگانه تقسیم شد که از آن به ولسوالی یکه‌‌‌‌ولنگ نمبر یک و یکه‌‌ولنگ نمبر دو یاد می‌شود. مرکز ولسوالی یکه‌‌ولنگ نمبر دو در دره چاشت و مرکز ولسوالی یکه‌‌ولنگ نمبر یک در نیک قرار دارد. هر دو ولسوالی بیش از 440 قریه دارند.

جاذبه‌‌های گردشگری

1. بند امیر: در بیست کلیومتری مرکز ولسوالی یکه‌‌ولنگ؛

2. قلعۀ قدیمی و تاریخی چهل برج: در منطقۀ قوم آبه؛

3. شهر بربر: در فاصلۀ دو کیلومتری شرق بازار «نیک»؛

4. زیارتگاه‌‌ها: زیارتگاه‌‌های زیادی در یکه‌‌ولنگ وجود دارند که مشهورترین آنها عبارتند از: زیارت ده‌سرخ، زیارتگاه سیدسعدالله ولی دره‌‌سولیج، شاه قلندر و بند امیر.

زیرساخت

ولسوالی یکه‌‌ولنگ به‌‌دلیل موقعیت خوب جغرافیایی خود دارای یک شاهراه عمومی است که در طرف شرق متصل به بامیان –کابل و بامیان –مزارشریف بوده و از سمت غرب به ولایت غور و دایکندی اتصال دارد. این شاهراه، در توسعۀ اقتصادی منطقه اثرگذار بوده است.

جادۀ یکه‌ولنگ به مرکز بامیان، با کمک مالی بانک آسیایی توسعه یافته و جادۀ مرکز بامیان به کابل نیز راه‌اندازی شده است. در یکه‌ولنگ یک شفاخانه، سه مرکز صحی اساسی، چهار مرکز صحی فرعی، یک مرکز تداوی (درمانی) توبرکلوز و یک مرکز صحی سیار وجود دارد.

منابع

• اندیشه، بابه علی‌‌‌یار، وب‌‌‌سایت اندیشه‌‌‌ها، تاریخ درج مطلب: 28 دی، 1388ش.
• امینی، قربانعلی عرفانی، وب‌‌‌سایت ویکی شیعه، تاریخ درج مطلب: 4 شهریور، 1401ش.
• جعفری، حسینی، «آثار باستانی و فرهنگی ولسوالی یکه‌‌‌ولنگ»، وب‌‌‌سایت گردشگری بامیان، تاریخ درج مطلب: 24 مهر، 1394ش.
• جعفری، حسینی، «معلومات مختصر در مورد یکه‌‌‌ولنگ»، وب‌‌‌سایت گردشگری بامیان، تاریخ درج مطلب: 12 بهمن، 1394.
• دانش، محمدعلی، «معلومات درباره ولسوالی‌های بامیان»، وب‌لاگ ‌‌‌اسکای، تاریخ بازدید: 4 بهمن 1401ش.
• رضایی، فاطمه، «افتتاح ولسوالی حصه دوم یکه ولنگ در بامیان»، وب‌سایت خبرگزاری تساوی، تاریخ درج مطلب: 5 عقرب 1395.
• سحر شریعتی، حفیظ، فرهنگ شفاهی مردم بامیان، کابل، امیری، 1395ش.
• عرفانی، قربانعلی، تحولات سیاسی - اجتماعی ولایت بامیان، مؤسسه اطلاعات، 1368ش.
• موسوی، سیدعسکر، هزاره‌‌‌های افغانستان، به‌‌‌ترجمة اسدالله شفاهی، تهران، مؤسسة فرهنگی هنری نقش سیمرغ، 1379ش.
• محمدی شاری، شوکت علی، بامیان؛ پایتخت شکوه اساطیری، کابل، امیری، 1395ش.
• وزارت اقتصاد، پروفایل ولایت بامیان، چشم‌‌‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی، کابل، وزرات اقتصاد، 1398ش.