طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران

طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران؛ پایان قانونی و شرعی زندگی مشترک میان زن و شوهر مهاجر افغانستانی در ایران.

طلاق در میان مهاجرین افغانستان در ایران، سیر صعودی دارد؛ این در حالی است که طلاق در جامعۀ سنتی افغانستان یک امر غیرعادی محسوب می‌شود. هرچند قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران به محاکم خانوادگی، اجازۀ رسیدگی به دعوای طلاق مهاجرین را داده است، اما طلاق مهاجرین تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله نداشتن سند اقامتی و ملاحظات مذهبی برای مهاجرین اهل سنت، با چالش‌هایی رو‌به‌رو است.

مفهوم‌شناسی

طلاق مهاجرین افغانستانی در ایران، به‌دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی، به‌طور کلی تابع قوانین حقوقی و شرعی جامعۀ میزبان است؛ اما داشتن یا نداشتن مدارک اقامتی و عرف و آداب و رسوم اجتماعی جامعۀ مهاجر نیز در روند دادرسی آن دخالت دارد. به‌همین دلیل، این طلاق نیز با منحل‌کردن قانونی و شرعی ازدواج دائمی باشرایط خاص از جانب مرد یا نمایندۀ قانونی او و یا از جانب زن در صورت تکمیل شرایط، واقع می‌شود.

آمار طلاق در میان مهاجرین

به‌دلیل نبود مرجع مشخص برای ثبت، آمار دقیق از طلاق مهاجرین افغانستانی مقیم جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد؛ اما براساس گزارش‌ها در سال‌های اخیر آمار طلاق میان مهاجرین سیر صعودی داشته که هشتاد درصد آن مربوط به نسل دوم مهاجرین است که در عالم مهاجرت بزرگ شده‌اند واز شرایط محیطی اثر پذیرفته‌اند.

عوامل طلاق

عوامل سنتی پایداری کانون خانواده در جابه‌جایی به ‌یک جامعۀ متفاوت، کارایی خود را از دست می‌دهد و تفاوت فرهنگی با جامعۀ میزبان و الگوبرداری از فرهنگ متفاوت، چالش‌هایی مانند طلاق را در پی دارد. عوامل دیگری چون خشونت‌های خانوادگی، نداشتن درک متقابل، توقعات زیاد، رقابت‌های ناسالم در جامعه، مصروفیت بیش از حد در فضای مجازی، رها شدن خانواده توسط مردان، تفاوت موقعیت‌های علمی و اجتماعی، ناآگاهی زوجین از مهارت‌های زندگی، تجددخواهی دختران جوان، بیکاری و مشکلات اقتصادی و اعتیاد به مواد مخدر نیز باعث می‌شود زن و شوهر مهاجر تصمیم به خاتمه دادن به زندگی مشترک بگیرند.

مرجع رسیدگی به‌ امور طلاق مهاجرین

طلاق میان‌گروهی

الف) دادگاه خانواده؛ قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به دادگاه اجازه داده است که به دعوای طلاق مهاجرین مطابق قانون کشور متبوع آنها با شرایط زیر رسیدگی کند:

1. قانون کشور متبوع مخالف اخلاق و نظم عمومی نباشد؛
2. زن و شوهر باید دعوای طلاق را با استناد به قانون کشور متبوع در دادگاه طرح کنند و قانون را به دادگاه ارائه کنند؛
3. در صورت مغایرت با اخلاق و نظم عمومی یا عدم ارائه قانون، دادگاه مطابق قانون جمهوری اسلامی ایران به دعوا رسیدگی می‌کند. در این حالت دادگاه مکلف است که رعایت حال افراد غیر شیعه را داشته باشد.
4. پرداخت هزینۀ رسیدگی دادگاه؛
5. بعد از صدور حکم طلاق، باید در وزارت کشور ثبت شود.

ب) روحانی؛ تعداد زیادی از مهاجرین به‌ویژه اهل‌سنت بر اساس ملاحظات مذهبی برای اجرای طلاق شرعی به افراد روحانی مراجعه می‌کنند؛

ج) دفاتر مراجع تقلید؛ تعداد زیادی از مهاجرین شیعه به‌منظور اجرای طلاق شرعی به دفاتر مراجع تقلید مراجعه می‌کنند.

د) سفارت و کنسولگری‌های افغانستان؛ در هر سه حالت فوق، مهاجرین می‌توانند برای ثبت و دریافت دفترچۀ طلاق به سفارت و کنسولگری‌های افغانستان مراجعه کنند.

طلاق برون‌گروهی

در صورتی که زن افغانستانی با مرد ایرانی ازدواج کرده باشد در این صورت زن تبعۀ ایران محسوب می‌شود و طلاق آنها نیز مطابق قانون ایران است. همچنین اگر زن ایرانی از مرد افغانستانی طلاق بگیرد نیز قانون جمهوری اسلامی ایران بر آن حاکم است.

پیامد‌های طلاق

الف) پیامدهای طلاق برای روجین؛ زن و شوهری که از هم‌ جدا می‌شوند، برای مدت طولانی احساس تنهایی دارند به‌خصوص زنی که در عالم مهاجرت سرپرستی فرزندان هم به‌دوش او مانده باشد. احساس گناه، افسردگی، روآوری به مواد مخدر و افت اعتماد به‌نفس از دیگر آسیب‌های طلاق است. زن مهاجر با توجه به وضعیت‌ اشتغال در جامعۀ میزبان و عدم استقلال مالی زنان در فرهنگ جامعۀ افغانستانی، با مشکل تأمین مخارج زندگی، مدرسه و مسکن مواجه می‌شود. دیدگاه منفی جامعه به زن مطلقه و مزاحمت‌ها، مشکل شدن ازدواج مجدد برای زن و آسیب دیدن روابط اجتماعی، پیامدهای ویژۀ طلاق برای زنان مهاجر است.

ب) پیامدهای طلاق برای فرزندان؛ طلاق والدین، موجب احساس ناامنی، سرخوردگی و گوشه‌گیری، کمبود عاطفه و گرایش به دوستان ناباب، ارتکاب بزه، اعتیاد، افت تحصیلی و ترک آموزش فرزندان می‌شود؛ در خصوص جامعۀ مهاجران این پیامدها به‌دلیل نداشتن حمایت‌های سازمانی، تشدید می‌شود.

ج) پیامدهای طلاق برای جامعۀ میزبان؛ افزایش بزه به‌ویژه بزه‌های ضداخلاقی، معتادین به‌مواد مخدر، بیماری‌های روانی، کودکان کار و تکدی‌گری، پیامدهایی است که طلاق مهاجرین می‌تواند برای جامعۀ میزبان داشته باشد.

د) پیامدهای مثبت؛ به‌رغم آن که در جامعۀ افغانستانی طلاق یک پدیدۀ منفی تلقی می‌شود، اما در مواردی مانند اعتیاد و خشونت‌های خانوادگی، طلاق موجب کاهش سوءاستفاده از کودکان و خشونت در فضای خانواده می‌شود.

منابع

• «آسیب‌های طلاق برمردان، زنان و کودکان»، وب‌سایت مؤسسۀ روان‌شناسی دکتر فرزاد طباطبائی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
• «اثرات مثبت طلاق برای کودکان»، وب‌سایت کودکان، تاریخ درج مطلب: 11 ژانویۀ 2023م.
• «افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نرخ طلاق»، وب‌سایت شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1390ش.
• «بررسی عوامل افزایش آمار طلاق میان مهاجران افغانستانی در شرایط کرونایی»،خبرگزاری شفقنا، تاریخ بازدید: 1 شهریور 1402ش.
• حقیقتیان، منصور و دیگران، «سنخ‌شناسی طلاق و پیامدهای اجتماعی آن (مطالعۀ موردی زنان مطلقۀ تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی استان چهار محال و بختیاری»، فصلنامۀ جامعهشناسی کابردی، سال بیستونهم، شمارۀ دوم، تابستان 1397ش.
• «رشد تصاعدی آمار طلاق در بین مهاجران افغانستانی»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 8 خرداد 1395ش.
• «طلاق اتباع افغان در ایران»، وب‌سایت مؤسسۀ حقوقی دادفران مهرپاو، تاریخ درج مطلب: 14 اردیبهشت 1398ش.
• «طلاق اتباع خارجی در ایران»، وبسایت مشاورۀ حقوقی دنیا، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1402ش.
• «طلاق چیست؟ تعریف دقیق طلاق و بررسی کامل انواع طلاق در ایران»، وب‌سایت مشهور، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1399ش.
• «طلاق زن ایرانی از مرد افغانی»، وب‌سایت عدل‌جو، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1401ش.
• «طلاق از طرف زن»، وب‌سایت گروه وکلای دادگستری را‌جویان عدالت، تاریخ بازید: 5 مرداد 1402ش.
• «طلاق و تأثیرات آن در زندگی شخصی و اطرافیانش»، وب‌سایت مجلۀ سلامتی، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
• قاسمی، امین‌الله، «آسیب‌شناسی و تبعات منفی طلاق و فروپاشی خانواده در جامعه»، فصل‌نامۀ علمی ره‌یافت‌های نوین در مطالعات اسلامی، دورۀ سوم، شمارۀ ششم، بهار 1400ش.
• «مقررات ازدواج مرد ایرانی با زن خارجی»، وب‌سایت دادگران حامی، تاریخ درج مطلب: 20 ادیبهشت 1399ش.