ماخونیک

ماخونیک؛ روستایی تاریخی با معماری سنتی و زادگاه مردمان کوتاه قد در شهر سربیشه.

روستای ماخونیک در استان خراسان جنوبی و در نزدیکی مرز ایران و افغانستان، جزء هفت روستای عجیب جهان است. قدمت این روستا به صدها سال پیش برمی‌گردد. بیشتر ساکنان ماخونیک افراد قد‌کوتاه هستند و این دهکده به‌عنوان سرزمین لی‌لی‌پوتیان شناخته شده است. این روستا، متشکل از خانه‌های کوچک با سقفی کوتاه است. روستای ماخونیک دارای اقلیم بیابانی بوده و شغل اهالی، بیشتر کشاورزی و دامپروری است.

نام‌گذاری

برخی معتقدند برخورد سرد اهالی این روستا با مأموران حکومتی سبب شده که این روستا، ماخونیک نامیده شود. در برخی اسناد قدیمی، این روستا «مادخنیک» نام داشته که مرکب از دو واژه «ماد»؛ به‌معنای به ماه تبدیل شده و «خنیک» بوده که درمجموع به ‌معنای شهر ماخونیک است. این روستا به سرزمین و شهر آدم کوتوله‌ها نیز معروف شده است.

تاریخچه

برخی معتقدند ساکنان اولیه و اصلی روستای ماخونیک افراد دارای ملیت افغانستان بوده‌اند که 400 سال پیش به این منطقه مهاجرت کرده‌اند؛ ولی بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسان، دهکدۀ باستانی ماخونیک سرزمین تمدن آراتتا بوده که محل زندگی انسان‌های کوتوله ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده است. کشف یک کوتوله مومیایی ۲۵ سانتی‌متری در سال ۲۰۰۵ی در این منطقه این ادعا را تأیید کرده است.

جمعیت‌شناسی

اهالی روستای ماخونیک به زبان فارسی و لهجۀ خاص محلی صحبت می‌کنند. آنها مسلمان و سنی حنفی هستند.

جغرافیا

1. موقعیت جغرافیایی: روستای ماخونیک از توابع شهرستان سر‌بیشه است که در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این روستا در نزدیکی مرز افغانستان،

در 125 کیلومتری جنوب‌شرقی شهر بیرجند و 78 کیلومتری شهر سربیشه قرار دارد.

1. آب‌و‌هوا: روستای ماخونیک در ناحیه کوهستانی و دارای آب‌و‌هوای بیابانی است. این منطقه دارای زمستان‌های بسیار سردی است.
2. کوه‌ها: اطراف روستای ماخونیک را تپه‌های مرتفع با دره‌های متعدد فرسایش‌یافته احاطه کرده است.
3. پوشش‌گیاهی: این منطقه به‌دلیل خاک‌های سنگ‌ریزه‌دار و کم عمق آن تنک و پراکنده است. این نوع بستر خاک منطقه شرایط مناسبی برای رویش گیاهان خودروی بیابانی ندارد. همچنین در این روستا درختان انجیر، عناب و تا اندازه‌ای زرد‌آلو نیز وجود دارد.
4. منابع آبی: از جمله منابع آبی این روستا یک رشته قنات کوچک است که از آب آن برای آبیاری باغات و کشاورزی این منطقه استفاده می‌شود.

معماری

خانه‌های این روستا تا حدود صد سال درون شکاف‌های طبیعی و مصنوعی داخل کوه بوده است که به اصطلاح محلی (شیله) نام دارد. امروزه روستای ماخونیک در بالای تپه‌ای شکل گرفته که دارای خانه‌هایی با ارتفاع کم است. این خانه‌ها با فاصله‌های بسیار کمی در کنار یکدیگر ساخته شده‌اند. اکثر خانه‌های ماخونیک فقط یک اتاق دارد که مستقیم به کوچه‌های باریک و تنگ وصل می‌شود. خانه‌های کوچک این روستا فاقد حیاط، ایوان و حتی پنجره هستند. اتاق‌ خانه‌های روستایی کوچک بوده و بخشی از آن در زیر زمین حفر می‌شود. بیشتر این اتاق‌ها دارای معماری منظم و چهار‌گوش نیست، برخی از اتاق‌ها دارای شکل مستطیل، برخی دایره ناقص، برخی مثلثی و نیم‌دایره شکل هستند. دیوار‌های قطور و سقف کوتاه این خانه‌ها سبب شده که در سرمای زمستان درون خانه گرم باشد. مصالح به‌کار رفته در ساخت این خانه‌ها بیشتر از خشت و آجر تشکیل شده است. دو نوع خانه در ماخونیک وجود دارد، «خانه‌های کرشکی» که اغلب خانه‌های اهالی این روستا از این نوع است و «خانه‌های خاشه‌ای» که مختص افراد ثروتمند بوده و خانه تابستانی آنها به‌شمار می‌رود.

اقتصاد

اقتصاد اهالی روستای ماخونیک تا قبل از انقلاب اسلامی یک نوع اقتصاد مصرفی بوده؛ اما پس از انقلاب این روستا دارای امکانات رفاهی شده است. از جمله اقدامات اقتصادی در این روستا قالی‌بافی است که به اقتصاد اهالی این منطقه کمک کرده است. همچنین شغل اهالی این روستا اغلب کشاورزی و دامداری است. به‌دلیل اقلیم بیابانی این منطقه اهالی این روستا به‌منظور نگهداری دام به جای گاو و گوسفند به پرورش بز می‌پردازند. کشاورزان در این روستا اراضی خود را به کاشت «سیر»، «شلغم»، «چغندر»، «جو دیم» و یونجه اختصاص داده‌اند. همچنین به‌دلیل کمبود بارندگی در این منطقه کاشت گندم دیم و آبی صورت نمی‌گیرد.

فرهنگ و هنر

1. آداب‌و‌رسوم: اهالی روستای ماخونیک از نظر فرهنگی کمتر تحت تأثیر مظاهر تمدنی جدید قرار گرفته‌اند. انزوای اهالی این روستا در اواخر قرن 19 سبب شگفتی بسیاری از مسافرانی شده که به این روستا رفته‌اند. این رویکرد تا دهۀ 1370 نیز کاملا مشهود بود. از جمله رفتار‌های رایج میان اهالی این روستا انتقال شخص بیمار به شکافی شبیه به غار به‌منظور جلوگیری از انتقال بیماری و معالجه آن در این مکان است. همچنین اهالی این روستا ذاتاً انسان‌هایی صلح‌طلب هستند که حتی شکار هم نمی‌کردند. آنها به مال یکدیگر تجاوز نمی‌کنند. از جمله رسوم رایج در میان اهالی این روستا از گذشته تا کنون عدم مهاجرت به جاهای دیگر بوده است. به عقیدۀ آنها این امر به‌معنای طرد شدن است. مردم ماخونیک در گذشته خوردن گوشت و چای را گناه می‌دانستند. آن‌ها تلویزیون را شیطان خطاب می‌کردند و اجازه نمی‌دادند فرزندان با تماشای تلویزیون جادو شوند.
2. غذ‌اهای محلی: از جمله غذا‌های محلی این منطقه «پختک» است که با چغندر و شلغم پخته می‌شود. همچنین «کاچی»، «پنبه‌دانه برشته»، «قلورشیر»، «قلور ترش»، «سوزی»، «اشکنه زن کاهل»، «آب دوغ»، «گرماس»، «آب ماست»، «اشترغاز» و «تلخو» نیز از غذاهای مرسوم روستای ماخونیک است.

آموزش

این روستا دارای یک مؤسسه علوم دینی است.

جاذبه‌های گردشگری

1. مکان‌های دیدنی: روستای ماخونیک به سبب ویژگی‌های طبیعی، سبک معماری و آداب‌و‌رسوم منحصر‌به‌فرد می‌تواند به‌عنوان یک اکوموزه مطرح شود. این نوع موزه‌ها می‌تواند تلفیقی از جاذبه‌های «معماری کهن روستایی»، «اشیا و آثار هنری»، «غذاهای محلی»، «بازی‌ها» و «موسیقی محلی» روستایی باشد که نقش بسیار مهمی در نوع نگرش بازدید‌کنندگان نسبت به فرهنگ و زندگی روستایی ایجاد می‌کند. از جمله دیدنی‌های این روستا می‌توان به «سنگ‌سیاه یا سنگ‌نگاره»، «بنای برج و قلعه تاریخی»، «برج گل انجیر»، «منزل سرگردونی و نادر مرده» اشاره کرد. یک برج سنگی در قسمت بالای روستا وجود دارد که جهت دیده‌بانی و باخبر شدن از حمله احتمالی دشمن استفاده می‌شد.
2. مسیر دسترسی: برای سفر به روستای ماخونیک می‌بایست در استان خراسان جنوبی به شهر سربیشه رفت و سپس با طی‌کردن 78 کیلومتر مسافت به روستای ماخونیک رسید.

 

منابع

• پاپی‌یزدی، محمدحسین، «ماخونیک؛ عدالت اجتماعی فراموش شده هنر زیستن در شرایط بسیار سخت»، تحقیقات جغرافیایی، شماره 2، 1384ش.
• «روستای ماخونیک»، وب‌سایت سفر مارکت، تاریخ بازدید: 9 مهر 1401ش.
• «روستای ماخونیک»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: 9 مهر 1401ش.
• «سرزمین لی‌لی‌پوت‌های ایران!»، وب‌سایت مجله دلتا، تاریخ بازدید: 9 مهر 1401ش.
• شفیعی، زاهد و همکاران، «بررسی پتانسیلهای روستای ماخونیک به عنوان یک اکوموزه با رویکرد توسعه گردشگری منطقه»، همایش ملی رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی و توسعه پایدار منطقه‌ای، 1395ش.