محمد معین

از ویکی‌زندگی
محمد معین
محمد معین
اطلاعات
زاده1297ش، رشت
درگذشت1350ش، تهران
محل سکونترشت، تهران، اهواز
آثارفرهنگ فارسی،

تدوین بخشی از لغت‌نامه دهخدا و مجموعه مقالات او

تصحیح کتاب برهان قاطع


محمد معین؛ ادیب، فرهنگ‌شناس، پژوهشگر و مترجم معاصر
محمد معین در 1297ش، در خانواده‌ای روحانی در رشت به دنیا آمد. وی، در سن 6 سالگی والدین خود را، بر اثر بیماری حصبه، از دست داد[۱] و تحت سرپرستی پدربزرگش، محمدتقی معین‌العلما از روحانیون بزرگ رشت، قرار گرفت.[۲]

محمد معین در روزگار خود، چنان شخصیت برجسته‌ای داشت که نیما یوشیج، در وصیتنامه‌اش، اختیار چاپ آثار خود را به معین داد.[۳] دهخدا نیز تکمیل لغت‌نامه خود را به دکتر معین سپرد.

دوران تحصیل و تدریس معین

معین، تحصیلات دوره‌ی ابتدایی و بخشی از دوران دبیرستان خود را در رشت گذراند. پس از آن، به تهران آمد و باقی‌مانده‌ی تحصیل خود را در دبیرستان دارالفنون در رشته ادبی گذراند.[۴] وی، همزمان با تحصیل خود، صرف و نحو عربی و بخشی از علوم دیگر را نزد پدربزرگ و نیز سیدمهدی رشت‌آبادی فراگرفت. پس از اخذ مدرک دیپلم، وارد دانشگاه تهران شد و مدرک لیسانس خود را در رشته‌ی ادبیات، فلسفه و علوم تربیتی از دانشکده ادبیات تهران، در 1313ش گرفت.

محمد معین، در 1314ش، پس از طی یک دوره‌ی شش‌ماهه در دانشکده‌ی افسری احتیاط به خدمت افسری مشغول و در مهر 1314ش، به اهواز رفت. در ابتدا، دبیر دبیرستان شاهپور اهواز شد. پس از سه ماه، معین، عهده‌دار منصب ریاست دانش‌سرای مقدماتی پسرانه در اهواز شد. او توانست به‌صورت هم‌زمان از طریق مکاتباتش با آموزشگاه روان‌شناسی بروکسل، تخصص روانشناسی علمی، خط‌شناسی، قیافه‌شناسی و مغزشناسی را فراگیرد.[۵]

معین، در 1318ش، به تهران منتقل شد و همزمان با تصدی سِمت معاونت در وزارت فرهنگ، به تحصیلات خود در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران ادامه داد. وی، توانست به‌عنوان اولین نفر، در تاریخ ادبیات ایران، به درجه دکتری دست یابد.[۶] پس از آن، به سمت دانشیار در دانشکده ادبیات تهران برگزیده شد.

معین، در 1321ش ازدواج کرد که ثمره‌ی آن، چهار فرزند بود. در 1325ش، عهده‌دار وظیفه‌ی همکاری با علامه دهخدا در تدوین و تألیف لغت‌نامه شد و پس از فوت دهخدا نیز به این کار ادامه داد.[۷] تحقیقات معین را متأثر از سبک نوشتاری پورداوود، ایران‌شناس و مترجم معاصر، می‌دانند.[۸] معین، علاوه‌ بر دانشگاه تهران، به تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های آمریکا، انگلستان و روسیه نیز پرداخت.[۹]

آرامگاه دکتر محمد معین در آستانه اشرفیه

جوایز علمی و فرهنگی معین

محمد معین، در طول دوره‌ی تحصیلی و کاری خود، بارها موفق به کسب جوایز و نشان‌های علمی و فرهنگی شد. از آن جمله می‌توان به جایزه آکادمی ادبیات کشور فرانسه و چندین نشان علمی در ایران اشاره کرد.[۱۰]

درگذشت معین

محمد معین در پی ابتلا به یک بیماری سخت و پس از پنج سال تحمل آن بیماری، در 1350ش، در تهران درگذشت و در آرامگاه نیاکانش، در آستانه‌ی اشرفیه‌ی گیلان به خاک سپرده شد. وزارت فرهنگ و هنر، ساخت یک آرامگاه بر مزار معین را برعهده گرفت. امروزه، آرامگاه محمد معین، مورد بازدید علاقه‌مندان به زبان و ادب فارسی است.

فرهنگ فارسی، از مهم‌ترین آثار علمی برجای مانده از دکتر محمد معین

آثار معین

از محمد معین، کتاب‌ها، مقالات و ترجمه‌هایی فراوان به یادگار مانده است.[۱۱]

از جمله تألیفات محمد معین می‌توان به فرهنگ فارسی معروف به فرهنگ معین اشاره کرد که با همکاری گروهی بزرگ از پژوهشگران و نویسندگان در 6 جلد تألیف و تدوین شد. همچنین می‌توان به ستاره ناهید (داستان خرداد و امرداد)، یوشت فریان مرزبان‌نامه (به دو زبان فارسی و روسی)، یادنامه پورداوود، برگزیده شعر فارسی (اشعار دوره‌ی طاهریان، صفاریان، سامانیان و آل بویه)، قاعده‌های جمع در زبان فارسی، مزدیسنا و تأثیر آن بر ادبیات پارسی (در 2 جلد)، برگزیده نثر فارسی (مربوط به دوره‌های سامانیان و آل بویه)، مفرد و جمع، تحلیل هفت پیکر نظامی، اسم جنس، حافظ شیرین‌سخن، تدوین بخشی از لغت‌نامه دهخدا و مجموعه مقالات او در 2 جلد اشاره کرد.

در بخش تصحیح نیز، آثاری درخشان از محمد معین بر جای مانده است، مانند تصحیح کتاب برهان قاطع (محمدحسین بن خلف تبریزی) در 5 جلد، تصحیح و توضیح چهارمقاله‌ی نظامی عروضی، تصحیح دانشنامه علایی اثر ابن‌سینا، جامع الحکمیتن ناصر خسرو، جوامع الحکایات و لوامع الروایات محمد عوفی، شرح قصیده فارسی خواجه ابوالهیثم، مجموعه اشعار دهخدا، عبهرالعاشقین روزبهان بقلی شیرازی و حواشی بر اشعار خاقانی.

ترجمه آثاری همچون روانشناسی تربیتی، کتیبه‌های پهلوی اثر «والتر هنینگ»، خسرو کواتان و ریدک وی، ایران از آغاز تا اسلام (نوشته‌ی ر.گیرشمن) نیز از جمله فعالیت‌های ارزشمند دکتر محمد معین محسوب می‌شوند.[۱۲]

پانویس

  1. نصري، كارنامة دكتر معين، چ1، 1364ش، ص13.
  2. معين، «شرح حال دكتر محمد معين به قلم خودش»، 1348ش، ‌ص1074-1075.
  3. «ناگفته‌هایی درباره دکتر محمد معین از زبان دخترش»، سایت ایسنا.
  4. استعلامي، بررسي ادبيات امروز ايران، چ4، 1355ش، ص188.
  5. فرشيدورد، دربارة ادبيات و نقد ادبي، چ1، 1363ش، ص288.
  6. بختيار، يادنامة دكتر معين، 1350ش، ص5.
  7. شهيدي، «به ياد شمع مرده»، 1350ش، ‌ص11.
  8. معين، مجموعة مقالات دكتر محمد معين، 1364ش، ج1، ص17.
  9. استعلامي، بررسي ادبيات امروز ايران، چ4، 1355ش، ص188.
  10. حكيميان، فهرست مشاهير ايران، 1357ش، ج2، ص454-455.
  11. افشار، نادره كاران، چ1، 1383ش، ص277.
  12. بختيار، «آثار دكتر محمد معين»، 1350ش، ص14-16.

منابع

  • استعلامي، ‌محمد، بررسي ادبيات امروز ايران، تهران، اميركبير، چ4، 1355ش.
  • افشار، ايرج، نادره كاران، به‌تحقیق محمود نيكويه، ‌تهران، قطره، چ1، 1383ش.
  • بختيار، مظفر، يادنامة دكتر معين، تهران، دانشگاه تهران، 1350ش.
  • حكيميان، ‌ابوالفتح، فهرست مشاهير ايران، تهران، دانشگاه ملي ايران، 1357ش.
  • شهيدي، جعفر، «به ياد شمع مرده»، ‌يادنامة دكتر معين، ‌به‌تحقیق مظفر بختيار، تهران، دانشگاه تهران، 1350ش.
  • فرشيدورد، خسرو، دربارة ادبيات و نقد ادبي، تهران، اميركبير، چ1، 1363ش.
  • نصري، ‌عبدالله، كارنامة دكتر معين، تهران، اميركبير، چ1، 1364ش.
  • معين، محمد، «شرح حال دكتر محمد معين به قلم خودش»، وحيد، ‌سال 6، ‌شماره 12، 1348ش.
  • معين، مهدخت، مجموعة مقالات دكتر محمد معين، تهران، معين، 1364ش.
  • «ناگفته‌هایی درباره دکتر محمد معین از زبان دخترش»، سایت ایسنا، تاریخ بارگذاری: 13 آذر 1399ش.