اهواز
اهواز؛ مرکز استان خوزستان در جنوب غربِ ایران.
شهرستان اهواز با داشتن 2 شهر (اهواز و الهائی)، 3 بخش (مرکزی، اسماعیلیه و غیزانیه) و 6 دهستان (الهائی، لامی، اسماعیلیه شمالی، اسماعیلیه جنوبی، غیزانیه و مشرحات)،[۱] هشتمین کلانشهر[۲] ایران محسوب می‌شود. اهواز را آیینه‌ی تمام‌نما از ترکیب نیروی انسانی استان خوزستان به‌لحاظ جمعیتی، نژادی، دینی و زبانی دانسته‌اند.[۳] مذهب عمومی مردم اهواز، شیعه‌ی اثنی‌عشری است؛ اقلیت‌های مذهبی همچون زرتشتی، مسیحی، ارمنی، آشوری و صابئی نیز در این شهر سکنی کرده‌اند.[۴] فارسی، زبان مردم اهواز است. در بین فارسی‌زبانان، اغلب مردم با گویش‌های بختیاری، ذرفولی، شوشتری، ترکی و لری سخن می‌گویند. عربی نیز گویش محلی بخشی از مردم اهواز است.[۵]
پیشینه نام اهواز
مورخان از اهواز با نام «اکسین» یاد کرده‌اند. این شهر در دوره ایلامیان «تاریانا»، و در عصر ساسانیان «هرمزاردشیر» خوانده شده است. در اواخر دوره ساسانیان به «خوجستان/ هوجستان وازار» (بازار خوزی‌ها) شهرت یافت. پس از ورود اسلام، عرب‌ها نام «اهواز / سوق الاهواز» را بر این شهر نهادند. از زمان ناصرالدین شاه، این شهر به ناصری یا ناصریه، شهرت یافت. در شهریور 1314ش این شهر با تصویب هیأت وزیران، رسما «اهواز» نامیده شد.[۶]
موقعیت جغرافیایی
شهر اهواز با مساحت 10556 کیلومتر مربع از شمال به ذرفول و شوشتر، از شرق به رامهرمز و شوشتر، از غرب به دشت آزادگان و از جنوب به بندر ماهشهر، شادگان و خرمشهر محدود می‌شود. این شهر بین 31 درجه و 45 دقیقه و 30 ثانیه عرض شمالی، و 48 درجه و 2 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. بلندی شهر اهواز از سطح دریا، 12 متر است.[۷] فاصله زمینی این شهر تا تهران 881 کیلومتر است و تفاوت زمانی آن 9 دقیقه و 20 ثانیه است.[۸]
اقلیم
اهواز از گرم‌ترین مناطق دنیا محسوب می‌شود به دلیل آنکه دارای آب و هوای نیمه‌صحرایی و از نواحی کم‌عرض جغرافیایی است. گرم‌ترین ماه‌های اهواز، تیر و مردادْ و سردترین ماه‌ها دی و بهمن است. میانگین دمای اهواز در تابستان 48 درجه و در زمستان 4 درجه سانتی‌گراد است.[۹]
جمعیت
بر اساس سرشماری سال 1395ش، جمعیت شهرستان اهواز 1،302،591 نفر بوده است که از این تعداد 1،192،439 نفر در نقاط شهری سکنی دارند و 110،146 نفر در مناطق روستایی سکونت دارند.[۱۰] در اهواز اقوامی چون اعراب، بختیاری‌ها، لرها، قشقایی‌ها، صابئین مندایی و کولی‌ها سکونت دارند، شهرنشینان اهواز شامل دزفولی‌ها، شوشتری‌ها، بهبهانی‌ها، رامهرمزی‌ها و درصد اندکی هم اصفهانی‌ها هستند.[۱۱]
جاذبه‌های گردش‌گری
جاذبه‌های مذهبی
- قدم‌گاه امام رضا؛ بنا بر گزارش‌های تاریخی، امام رضا در سفر از حجاز به خراسان، روز 16 صفر 201ق وارد اهواز شد و چند روز در این شهر اقامت داشت. بعدها در محل اقامت امام، مسجدی به نام مسجد الرضا بنا گردید.[۱۲]
- آرامگاه علی بن مهزیار؛ علی بن مهزیار (سده 3ق) از فقها و محدثان معروف شیعه و از اصحاب امام رضا، امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری بوده است. بنا بر وصیتش، او را در مسجد الرضا دفن کرده‌اند.[۱۳]
جاذبه‌های تاریخی
- کاروانسرای معین‌التجار؛ این بنا را حاج محمدتقی معین‌التجار که اصالتا بوشهری بوده با همکاری محمدحسن خان سعدالدوله در دوره قاجاریه، مشرف به ساحل رودخانه کارون بنا کرده است. کشتی‌ها بار خود را در این کاروانسرا تخلیه می‌کردند.[۱۴]
- هتل قو؛ این هتل به‌عنوان اولین هتل استان خوزستان شناخته می‌شود. این عمارت در اواخر دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی، مشرف به رودخانه کارون ساخته شد. این ساختمان بعدها توسط بانک انگلیس از مالکینش خریداری شد.[۱۵]
- عمارت ماپار؛ قدمت این عمارت به دوره پهلوی اول بازمی‌گردد و در خیابان خوانساری جنوبی واقع است.[۱۶]
- پل سفید؛ این پل، چهارمین پل فلزی معلق در جهان است و توسط یک مهندس آلمانی و همسرش در 1315ش، ساخته شد.[۱۷]
- پل سیاه؛ در سال 1308 شمسی و همزمان با احداث راه آهن سراسری ایران، اولین پل راه آهنی در اهواز به طول 1050 متر و عرض 6 متر بر روی کارون ساخته شد و به‌دلیل رنگ سیاه بدنه و پایه‌هایش به پل سیاه معروف گردید.[۱۸]
- سرای عجم؛ یکی از کاروانسراهای اهواز است[۱۹] که گفته می‌شود ساخت آن همزمان با رونق شهر اهواز به اتمام رسیده است.
- دانشکده سه گوش؛ معماری این دانشکده توسط یک طراح فرانسوی انجام شد و در 1313ش به‌عنوان ساختمان سرپرستی بانک ملی و با الهام از معماری ایرانی، ساخته شد. از سال 1336ش عنوان دانشکده را به خود گرفت و اکنون دانشکده ادبیات و علوم انسانی است.[۲۰]
جاذبه‌های طبیعی
رودخانۀ کارون، مهم‌ترین جاذبه طبیعی اهواز است؛ کارون یکی از طولانی‌ترین (850 کیلومتر) و پرآب‌ترین رودهای ایران است. سرچشمۀ آن از ارتفاعات زردکوه بختیاری در جبال زاگرس است. کارون در مسیر خود پس از ورود به اهواز، شهر را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است.[۲۱]
خوراکی‌ها
انواع ارده، حلوا ارده، شیره‌ی خرما، انواع خرما، انواع ماهی و میگو از خوردنی‌های رایج و پرطرفدار در میان مردم اهواز است. «آو تفتالو»، «تلیکه»، «ماهی حشو»، «آش توله»، «او باقله»، «کپه»، «قلیه ماهی»، «ماهی صُبور»، «کُبّه»، «فلافل»، «حلیم»، «میگو پلو» و «ماهی شور» از غذاهای مخصوص اهوازی‌ها است.[۲۲] انواع کلوچه شکری و خرمایی (کلیچه)[۲۳] و رنگینک، از شیرینی‌های فارس-زبان‌های اهواز است. «لیگمات»، «معسل»، «شعث»، «مهلبیه» و «شَعریَه» از شیرینی‌های عرب‌زبانان اهواز است.
صنایع دستی
گلیم‌بافی، بوریابافی، قلم‌زنی، عبابافی، خراطی، میناکاری روی طلا، کپوبافی و احرامی‌بافی، از جمله صنایع دستی است که میان اقوام مختلف ساکن در شهرستان اهواز، رایج است. [۲۴]
آداب و رسوم
- گرگیعان؛ در شب پانزدهم رمضان کودکان اهواز با پوشیدن لباس‌های عید وخواندن آوازهای محلی به درب خانه همسایه‌ها می‌روند و طلب شیرینی وعیدی می‌کنند.[۲۵]
- قهوه‌خوری؛ قهوه در میان اعراب اهواز اهمیت زیادی دارد. مراسم قهوه‌خوری اعراب خوزستان در فهرست آثار ملی ثبت شده است. پذیرایی با قهوه در انواع مراسم رسمی و غیررسمی مثل میهمانی‌های خاص، عید فطر، سوگواری و خواستگاری با آداب ويژه انجام می‌شود.[۲۶]
- عید فطر؛ عید فطر نزد اهالی خوزستان همانند عید نوروز، مهم است و آداب ويژه‌ای دارد. اهوازی‌ها یک روز پیش از عید فطر به خانه‌تکانی مشغول می‌شوند. هر خانواده با توجه به اوضاع مالی خودش، اجناس نو می‌خرد. در روز عید فطر، مردم لباس‌های نو بر تن می‌کنند و به دیدار اقوام و بزرگان می‌روند؛ تعطیلات عید فطر در خوزستان، بیشتر از سایر مناطق ایران است.[۲۷]
دفاع مقدس
اهواز از اولین روزهای جنگ تحمیلی (1359-1367ش)، هدف حملات ارتش بعثی عراق بود تا ادعای صدام برای فتح 3 روزۀ استان خوزستان، محقق شود. شهر اهواز به ایستادگی جوانانش معروف است.[۲۸]
پانویس
- ↑ «خوزستان»، سایت مرکز آمار ایران، تاریخ بازید: 29 خرداد 1401ش.
- ↑ منصف و دیگران، «رتبه‌بندی هشت کلانشهر ایران از لحاظ سطح توسعه یافتگی به کمک روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و روش تاکسونومی در سال 1390»، 1395ش، ص1.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص10- 13.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص14.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص14.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص18-19.
- ↑ تکمیل‌همایون، «اهواز»، سایت دانشنامه ایران‌زمین، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1401ش.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص10.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص11.
- ↑ «خوزستان»، سایت مرکز آمار ایران، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص13-14.
- ↑ «اهواز»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص100.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص92.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص94.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص95.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص105.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص104.
- ↑ «معرفی اماکن تاریخی اهواز و پیشینه هرکدام»، سایت همسفر گشت، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1401ش.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص97.
- ↑ فلاحی مقدم، اهواز: دیروز، امروز، فردا، 1389ش، ص12.
- ↑ «تاریخچه و فرهنگ بومی خوزستان»، سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1401ش.
- ↑ مشرقی، «سوغات اهواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، 1400ش.
- ↑ مشرقی، «سوغات اهواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، 1400ش.
- ↑ تقیان، «شهر مردمان غیور و مهمان‌نواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، 1400ش.
- ↑ تقیان، «شهر مردمان غیور و مهمان‌نواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، 1400ش.
- ↑ تقیان، «شهر مردمان غیور و مهمان‌نواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، 1400ش.
- ↑ خامنه‌ای، «بیانات در دیدار جمعی از پیشکسوتان جهاد و شهادت و خاطره‌گویان دفتر ادبیات و هنر مقاومت»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 31 شهریور 1384ش.
منابع
- «اهواز»، در وب‌سایت ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 19 خرداد 1401ش.
- «تاریخچه و فرهنگ بومی خوزستان»، وب‌سایت دانش‌چی، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار جمعی از پیشکسوتان جهاد و شهادت و خاطره‌گویان دفتر ادبیات و هنر مقاومت»، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 31 شهریور 1384ش.
- «خوزستان»، وب‌سایت مرکز آمار ایران، تاریخ بازدید: 30 خرداد 1401ش.
- تکمیل‌همایون، غلام‌حسین، «اهواز»، سایت دانشنامه ایران‌زمین، تاریخ درج مقاله: 2 خرداد 1385ش.
- تقیان، بانو، «شهر مردمان غیور و مهمان‌نواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، آخرین به‌روز رسانی: 13 آبان 1400ش.
- فلاحی مقدم، رضا، اهواز: دیروز، امروز، فردا، اهواز، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری کلانشهر اهواز، چ2، 1389ش.
- مشرقی، علیرضا، «سوغات اهواز»، وبلاگ ره‌بال آسمان، آخرین به‌روزرسانی: 6 مهر 1400ش.
- «معرفی اماکن تاریخی اهواز و پیشینه هرکدام»، وب‌سایت همسفر گشت، تاریخ بازدید: 18 خرداد 1401ش.
- منصف، عبدالعلی و دیگران، «رتبه بندی هشت کلانشهر ایران از لحاظ سطح توسعه یافتگی به کمک روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و روش تاکسونومی در سال 1390»، مجله اقتصاد توسعه و برنامه‌ریزی، 1395ش.
- همدانی، علی و نظامی، مژگان، «اهواز»، وب‌سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی، آخرین به‌روز رسانی: 20 خرداد 1399ش.