مهربانی
مهربانی؛ رفتار ملایم با خود و دیگران.
مهربانی، درک ارزشمندی زندگی هر انسان و حس احترام به دیگران را نشان می‌دهد و خوش‌رویی، احترام، فروتنی، احسان، خدمت به دیگران و عفو از مصادیق آن است. مهربانی، بروز خلاقیت، افزایش شادی، بهبود روابط اجتماعی، آرامش خانواده و اصلاح جامعه را به‌دنبال می‌آورد. در نگاه اسلام مهربان‌ترین فرد به دیگران، محبوب‌ترین فرد نزد خداوند است.
مفهوم‌شناسی
مهربانی در لغت به‌معنای خوش‌خلقی، دوستی، شفقت، عاطفه، محبت،[۱] رأفت و رحمت[۲] آمده است. مهربانی در اصطلاح، یکی از فضیلت‌ها و جزء جدانشدنی اخلاق است. در فلسفه آن را نگرانی واقعی و عمیق (شفقت) برای دیگران می‌دانند. در نگاه برخی پژوهشگران، مهربانی رفتار همراه ملایمت با خود و دیگران است و درک ارزشمندی زندگی هر انسان و حس احترام به دیگران را نشان می‌دهد.[۳] در قرآن کریم نیز به ویژگی مهربانی پیروان عیسی بن مریم[۴] و مهربانی حضرت محمد به مؤمنان[۵] اشاره شده و بر مهربانی پروردگار تأکید شده است.[۶]
مصادیق مهربانی
در آموزه‌های اسلام، خوش‌رویی، ادب در رفتار و گفتار، احترام، فروتنی، احسان، خدمت به همنوعان و مؤمنان، دستگیری، مواسات، عفو و مدارا، دوری از خودبرتربینی، بی‌تفاوتی، کینه و دشمنی از مصادیق مهربانی دانسته شده است.[۷]
آثار و فواید مهربانی
پژوهش‌های علمی و آموزه‌های اسلامی برای مهربانی فواید فردی و جمعی زیر را برمی‌شمارند:
- کاهش ترس
- بروز خلاقیت‌های نهفته[۸]
- افزایش شادی
- کندشدن فرایند پیری
- بهبود روابط اجتماعی[۹]
- آرامش خانواده
- اثرگذاری انتقاد و موعظه[۱۰] و نفوذ در دیگران[۱۱]
- قوام و پایداری جامعه[۱۲]
- هدایت و اصلاح جامعه
- بهره‌مندی از فضل و رضای الهی[۱۳]
انواع مهربانی
مهربانی (با توجه به اقسام عواطف) به اولیه و ثانویه قابل‌تقسیم است. شکل اولیه آن هنگامی است که انسان بدون در نظر داشتن نفع یا لذت خاصی، به شکل طبیعی و فطری با والدین و اعضای خانواده مهربان است. در شکل ثانویه نیز انسان با دیگران ازآن جهت که واسطه دستیابی او به نفع، لذت و مطلوبی از قبیل علم، ثروت، غذا، پوشاک و مسکن است، مانند رفتار نیکوی بین معلم و شاگرد، مهربانی می‌کند.[۱۴]
مهربانی از منظر اسلام
مهربانی در اسلام به‌اندازه‌ای اهمیت دارد که خداوند پیش از الزام آن بر بندگان، ذات خود را مکلّف به مهربانی کرده است. اسلام، مردم را خانواده خدا دانسته و محبوب‌ترین آن‌ها نزد خداوند را مهربان‌ترین آن‌ها به دیگران معرفی می‌کند.[۱۵] همچنین در مورد ناتوانان، زیردستان، کودکان (به‌ویژه کودکان یتیم)، تهیدستان، پدر و مادر، عزیزی که خوارشده و دانشمندی که در بین جاهلان گرفتار آمده است، سفارش ویژه به مهربانی می‌کند[۱۶] و مهربانی با حیوانات را نیز موردتوجه قرار می‌دهد.[۱۷]
مهربانی از منظر روان‌شناسی
در روان‌شناسی رشد برای مهربانی به سه رکن تقویت‌کننده اساسی زیر اشاره شده است:
عواطف مهربانانه
این عواطف، به احساس همدلی و احترام درباره دیگران یا احساس درونی (مانند حس گناه اخلاقی) درباره خود اشاره می‌کنند و پرورش‌دهنده مهربانی و تسهیل‌کننده رفتارهای اجتماعی هستند.
شناخت‌های مهربانانه
این شناخت‌ها، روند فعال درک و ادغام دیدگاه‌های دیگران در دیدگاه‌های خود را نشان می‌دهند و به فرد در درک عنصر به اشتراک گذاشته‌شده در هر تجربه احساسی با سایر همنوعان کمک می‌کنند. لذا باعث تسهیل مهربانی واقعی می‌شوند.
رفتارهای مهربانانه
این رفتارها، به اقدامات ساده اجتماعی (مانند کمک و دلگرمی به دیگران) یا رفتارهای اجتماعی پیچیده و پرهزینه‌تر و همچنین رفتارهای کمک‌کننده به خود (مانند رفتارهای خودمراقبتی) اشاره می‌کنند.
در نگاه روان‌شناسی، آمیختن بیشتر هر یک از سه رکن مهربانی در فعاليت‌هاي روزمره زندگی، قدرت تحول‌آفرینی بيشتري، هم براي خود و هم براي دیگران به دنبال می‌آورد.[۱۸]
جنسیت و مهربانی
یکی از وجوه تمایز اساسی زنان و مردان، برتری جنبه‌های عاطفی زنان است.[۱۹] جریان خون در مغز دختران، 15 درصد بیشتر از پسران است و به همین دلیل، آنان بیشتر به دیگران توجه می‌کنند و به پیوند و ارتباط با دیگران بهای بیشتری می‌دهند.[۲۰] در زنان، نواحی مربوط به عاطفه و احساس در تمام قسمت‌های دو نیم‌کره مغز پراکنده‌اند؛ بنابراین هم‌زمان با فعالیت‌های دیگر مغز زنان، احساس و عاطفه هم بروز می‌کند.[۲۱] چنین ویژگی‌های تکوینی در دختران، انتظار مهربانی بیشتر از آنان را تأیید می‌کند.
زمینه‌های مهربانی
مهربانی در نگاه دینی، برخاسته از محبت قلبی، دلسوزی و ترحم، احساس وظیفه و اطاعت است[۲۲] و در نگاه علمی، حاصل سه ویژگی همدردی (همدلی)، استدلال اخلاقی و مسئولیت اجتماعی دانسته شده است.[۲۳]
آسیب‌های مهربانی
آموزه‌های اسلامی، از مهربانی با کفار[۲۴] و مهربانی در اجرای حدود الهی مانند حد زناکار[۲۵] نهی کرده است و مهربانی در جایگاه نامناسب را آسیب‌زا می‌داند.[۲۶] افراد مهربان ممکن است افراد نالایق را ببخشند و مورد سوءاستفاده قرار بگیرند.[۲۷]
پانویس
- ↑ خداپرستی، فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه مهربانی.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه مهربانی.
- ↑ افشارزاده، تأثیر مهربانی و شوخ‌طبعی مدیران بر جذابیت برند کارفرما با نقش میانجی‌گر کارآفرینی سازمانی، 1399ش، ص13-14.
- ↑ سوره حدید، آیه 27.
- ↑ سوره توبه، آیه 128.
- ↑ سوره نحل، آیه 7.
- ↑ سبحانی‌نیا، قرآن کتاب اخلاق، 1393ش، ص216-217.
- ↑ افشارزاده، تأثیر مهربانی و شوخ‌طبعی مدیران بر جذابیت برند کارفرما با نقش میانجی‌گر کارآفرینی سازمانی، 1399ش، ص15.
- ↑ افشارزاده، تأثیر مهربانی و شوخ‌طبعی مدیران بر جذابیت برند کارفرما با نقش میانجی‌گر کارآفرینی سازمانی، 1399ش، ص17-18.
- ↑ هاشمی رفسنجانی و دیگران، فرهنگ قرآن، 1383ش، ج30، ص269-270.
- ↑ کاشفی، آیین مهرورزی، 1386ش، ص258.
- ↑ مقدس‌نیا و محمدی، آداب معاشرت، 1379ش، ص164.
- ↑ هاشمی رفسنجانی و دیگران، فرهنگ قرآن، 1383ش، ج30، ص270.
- ↑ مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، 1391ش، ج2، ص284و289.
- ↑ سبحانی‌نیا، «ملاطفت و مهربانی»، در قرآن کتاب اخلاق، 1396ش، ص221.
- ↑ مقدس‌نیا و محمدی، «حدود مهربانی»، آداب معاشرت، 1396ش.
- ↑ «مهربانی با حیوانات»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ افشارزاده، تأثیر مهربانی و شوخ‌طبعی مدیران بر جذابیت برند کارفرما با نقش میانجی‌گر کارآفرینی سازمانی، 1399ش، ص16-17.
- ↑ پیز و پیز، چرا مردان گوش نمی‌دهند و زنان نمی‌توانند نقشه بخوانند؟، 1382ش، ص51.
- ↑ گوریان، شگفتی دختران، 1388ش، ص92 و 94.
- ↑ پیز و پیز، چرا مردان گوش نمی‌دهند و زنان نمی‌توانند نقشه بخوانند؟، 1382ش، ص175.
- ↑ سبحانی‌نیا، قرآن کتاب اخلاق، 1393ش، ص216.
- ↑ «مهربان‌ها را بشناسیم»، وب‌سایت تبیان؛ برزو، بررسی رابطه هوش هیجانی و استدلال اخلاقی با نوع‌دوستی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال در سال تحصیلی 97-1396، 1397ش، ص63-64.
- ↑ سوره فتح، آیه 29.
- ↑ سوره نور، آیه 2.
- ↑ برقی، المحاسن، 1371ق، ج1، ص266.
- ↑ «شخصیت افراد مهربان»، وب‌سایت دلگرم.
منابع
- قرآن.
- افشارزاده، الهام، تأثیر مهربانی و شوخ‌طبعی مدیران بر جذابیت برند کارفرما با نقش میانجی‌گر کارآفرینی سازمانی (مورد مطالعه دانشگاه‌های خصوصی شهر هرات)، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، اصفهان، دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، 1399ش.
- برزو، ویدا، بررسی رابطه هوش هیجانی و استدلال اخلاقی با نوع‌دوستی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال در سال تحصیلی 97-1396ش، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه، 1397ش.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1371ق.
- پیز، باربارا و پیز، آلن، چرا مردان گوش نمی‌دهند و زنان نمی‌توانند نقشه بخوانند؟، تهران، پیکان، 1382ش.
- خداپرستی، فرج‌الله، فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، شیراز، دانشنامه فارس، 1376ش.
- دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1401ش.
- سبحانی‌نیا، محمدتقی، «ملاطفت و مهربانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1396ش.
- سبحانی‌نیا، محمدتقی، قرآن کتاب اخلاق، قم، دارالحدیث، 1393ش.
- «شخصیت افراد مهربان»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 21 اسفند 1401ش.
- کاشفی، محمدرضا، آیین مهرورزی، قم، بوستان کتاب، 1386ش.
- گوریان، میشل، شگفتی دختران، تهران، نقش‌ونگار، 1388ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391ش.
- مقدس‌نیا، سیدمحمد و محمدی، محمدمهدی، «حدود مهربانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1396ش.
- مقدس‌نیا، سیدمحمد و محمدی، محمدمهدی، آداب معاشرت، قم، افق فردا، 1379ش.
- «مهربان‌ها را بشناسیم»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 23 آبان 1389ش.
- «مهربانی با حیوانات»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 30 آبان 1398ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر و دیگران، فرهنگ قرآن، قم، بوستان کتاب، 1383ش.