استریمر

استریمر؛ شخص اشتراک‌گذار محتوای صوتی و تصویری به‌صورت برخط یا ضبط‌شده.

استریمر، فردی است که محتوای صوتی یا تصویری خود را از طریق پخش زنده یا آنلاین با استفاده از پلتفرم‌های مختلف، در دسترس دیگران قرار می‌دهد. محتوای استریم شامل آموزش، سرگرمی، امور اقتصادی، گیم‌ و خلاقیت می‌شود. استریم‌کردن (استریم‌ِ بازی) با تأثیرات اجتماعی و فرهنگی زیاد، موجب شکل‌گیری جامعه‌های مبتنی بر هویت انتخابی و علایق مشترک، ایجاد فرصت‌های جدیدی اقتصادی و کارآفرینی، شکل‌گیری سلبریتی‌های تازه، تغییر شکل و مصرف‌ سرگرمی، دسترسی به آموزش بیشتر و با کیفیت، شده است. از جمله جذابیت‌هایی استریم‌کردن شکل‌دهی جامعه‌ای از طرفداران، دیده‌شدن، تقویت شخصیت اجتماعی، کسب ‌درآمد، تنوع انتخاب پلتفرم و رایگان بودن آن است؛ اما استریم‌کردن آسیب‌ها و تهدیدهای متعددی چون حمایت‌های نمایشی،‌ بهانة مهاجرت،‌ استرس روانی و فرسودگی و از دست‌ دادن حریم خصوصی را به دنبال دارد.

مفهوم‌شناسی

استریمر از ریشة stream، به‌معنای جریان طبیعی آب در رودخانه، جاری شدن اشک بر گونه، جریان هوا، جریان مداوم گردشگران و جریان بی‌پایان ترافیک، گرفته شده است. بر این اساس، به عمل جریان، استریمینگ (streaming) و به چیزی که جریان دارد یا جریان‌دهنده است streamer گفته می‌شود. در دنیای تکنولوژی و رسانه، اصطلاح استریم‌کردن به روش یا تکنولوژی انتقال پیوسته و تدریجی داده‌ها گفته می‌شود به‌گونه‌ای که گیرنده بدون دریافت کامل داده‌ها (دانلود) بتواند پردازش (پخش) کند. در فرایند استریم‌کردن محتوای فایل صوتی و تصویریاز طریق بستر اینترنت به رایانه‌ها، تلفن‌ همراه و سایر‌دستگاه‌های هوشمند به‌صورت تدریجی انتقال و در زمان پخش می‌شود. محتوای این فایل‌ها را پادکست‌ها، فیلم‌ها،‌ نمایش‌های تلویزیونی، موسیقی و موزیک‌ویدیوها تشکیل می‌دهد. از این منظر، استریمر به فردی گفته می‌‌شود که محتوای صوتی یا تصویری از کارهایی مانند بازی‌های ویدیویی، پخش موسیقی، آشپزی، نقاشی و سایر سوژه‌های جذاب برای مخاطبان را از طریق پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب و آپارات به‌صورت زنده یا ضبط شده، در اختیار دیگران قرار می‌دهند.

تاریخچه

الف) استریم‌کردن

پیشینه استریم‌کردن در حوزه رسانه به زمان اختراع تلفن بازمی‌گردد؛ افراد با تلفن و به‌صورت زنده با دیگران در نقاط دورتر صحبت می‌کنند. در 1881م سرویس تلفنی راه‌اندازی شد که اپرا، تئاتر‌های مختلف را به‌صورت صوتی برای مشترکان پخش می‌کرد. مدتی بعد‌، سرویس‌های پخش موسیقی تلفنی راه‌اندازی شد که با درخواست افراد موسیقی پخش می‌کردند. نخستین استریم صوتی‌، در بستر اینترنت در 1993م توسط پژوهشگران و مهندسین شرکت کامپیوتری زیراکس با هدف آزمایش فناوری شبکة اینترنتی Mobon و بر روی اجرای زنده موسیقی انجام شد. در 1995م شرکت فناوری اطلاعات RealNetworks نخستین برنامة (اپلیکیشن) پخش‌ صوتی RealPlayer و پس از آن در 1997م برنامة RealVideo با قابلیت پخش زنده را طراحی و عرضه کرد. نخستین استریم زنده در 1999م توسط شبکة Excite@Home انجام شد. این گفتگوی زندة اینترنتی (وب‌کست) که توسط حزب دموکرات آمریکا با عنوان «سیاست‌های مسیر سوم در عصر اطلاعات» با مشارکت بیل کلینتون ترتیب داده شده بود، با مشارکت50 هزار کاربر با امکان طرح پرسش‌ها در قالب چت، اجرا شد. سرویس‌های پخش متعددی مانند یوتیوب در 2005م،‌ نتفلیکس در 2007م و سایت Justin.tv در 2007م راه‌اندازی شدند؛ اما یوتیوب با راه‌اندازی سرویس YouTube Live و برگزاری اجراهای زندة سوپراستارهای موسیقی در 2008م، کنسرت گروه U2 در 2009م و جلسه پرسش و پاسخ اوباما در 2010م نقش مهمی در گسترش استریم ایفا کرد. تمام این پیشرفت‌ها زمینه‌ را برای فراگیری استریم‌کردن در دهه 2010م فراهم کرد. گردانندگان سایت Justin.tv سرویس Twitch را در 2011م به‌طور اختصاصی برای گیمرها طراحی کردند که پس از دو سال به بیش از 45 میلیون بازید‌کننده دست ‌یافت. سرویس یوتیوب نیز با به‌روز‌رسانی قوانین خود، برای کابرانی که تا پایان 2013م ثبت‌نام کرده بودند، امکان پخش زنده را فراهم کرد و در 2015م، سرویس ویژه بازی‌کردن (YouTube Gaming) را در رقابت با توییچ عرضه کرد. پس از آن، سایر شرکت‌ها نیز وارد این بازار شدند و شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک و اینستاگرام نیز از سرویس‌های پخش‌زنده رونمایی کردند. به این ترتیب پس از 2014م امکان اشتراک محتوای زنده برای تولیدکنندگان محتوا به‌صورت همزمان روی پلتفرم‌های متعدد فراهم شد. با گسترش بیماری کوید 19و تعطیلی شرکت‌های مختلف اقتصادی، پخش زنده (لایو استریم)، فرصت‌تازه‌ای در عرصه‌های اقتصاد، آموزش، سرگرمی و ارتباطات به‌دست آورد.

ب) استریمر

نخستین استریمر، نوجوانی 12 ساله و علاقمند به بازی‌های ویدیویی بود که در 1993م به کمک والدین خود تصمیم‌ گرفت برنامة اختصاصی گیمینگ را در شبکه تلویزیون محلی ایالت آریزونا اجرا کند. او با همراهانش صحبت می‌کرد و کدهای تقلب و تکنیک‌های بازی را آموزش می‌داد. بینندگان نیز می‌توانستند از طریق تلفن، در مورد شیوه بازی با او ارتباط برقرار کنند. پس از شکل‌گیری فن‌آوری پخش‌زندة اینترنتی، شخصی به نام Justin Kan تصمیم‌گرفت کارهای روزمرۀ خود را به‌صورت‌ زنده پخش کند. او برای این هدف سایتی به نام Justin.tv تأسیس کرد. پس از استقبال افراد دیگر، جاستین امکان پخش‌زنده و استریم‌کردن را برای دیگر کاربران سایت نیز فراهم کرد. در مدت 6 ماه بیش از 30 هزار کانال در این سایت ایجاد شد که در میان دسته‌های مختلف، بخش‌ بازی با اختلاف قابل توجهی صدرنشین بود. این استقبال موجب شد که مدیران سایت Justin.tv سرویس twitch.tv را به‌صورت اختصاصی برای پخش‌ گیم‌بازی، ایجاد کنند. پس از آن، استریمرهای زیادی وارد این عرصه شدند که از معروفترین آنها نینجا (گیم‌ استریمر) با حضور 635 هزار نفر کاربر همزمان در 2018م، رکورددار توییج بود. پس از او، در 2021م استریمر اسپانیایی با نام مستعار The Grefg، توانست حدود 2.5 میلیون بینندة همزمان در پخش‌زنده بازی فورتنایت داشته باشد. این استریم هنوز رکورد‌دار گینس در تعداد بازدید همزمان است.

دسته‌بندی موضوعی محتوای استریم‌ها

استریمرها با تکیه بر هنر، تجربه، تخصص و علاقة خود در حوزه‌های مختلف به تولید محتوا می‌پردازند. برخی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین حوزه‌ها در این عرصه عبارتند از:

1. سرگرمی و تفریح؛ این نوع از استریم‌ها در قالب طنز و با هدف سرگرمی و به‌اصطلاح فان تولید می‌شود.

2. گیم استریم‌؛ ویدیوگیم‌ها یکی از محبوب‌ترین محتواهای استریم را تشکیل می‌دهند. استریمرهایی که گیمر هستند، اقدام به پخش آنلاین یا ضبط‌شده از بازی‌ها، نکات آموزشی، ترفندها و تکنیک‌ها، تحلیل و بررسی ‌بازی‌ها و شخصیت‌های بازی‌ها می‌کنند.

3. آموزشی؛ در استریم‌های آموزشی، محتواهایی در زمینه‌های آموزش دروس تحصیلی، موضوعات علمی، گیم، رایانه و تکنولوژی، هنری، سلامت و بهداشت، امور مالی و ورزش، تولید و منتشر می‌شود. استریمرها در این حوزه، رقیب سرسخت آموزش‌های حضوری هستند.

4. امور مالی و کسب و کار؛ برخی استریمرها با تکیه بر تخصص و تجربه، به آموزش کسب ‌درآمد، راه‌های سرمایه‌گذاری، معرفی سرمایه‌گذاری‌های نوین در حوزه‌های اقتصاد دیجتیالی، تبلیغات و معرفی محصولات می‌پردازند.

5. ترفندها و خلاقیت؛ یکی از پرتعدادترین محتواهایی که استریمرها تهیه و تولید می‌کنند، ترفندها و خلاقیت‌های موضوعات مختلف مانند آشپزی، خیاطی، خانه‌داری، پرورش گل و گیاه و آرایش و پیرایش است.

علاوه براین‌ها، استریمر‌ها در مورد موضوعاتی همچون سفر، صنعت مد و زیبایی،‌ زندگی شخصی و موسیقی به تولید محتوا می‌پردازند.

روش‌های انتشار محتوا

استریمرها به دو شیوه، محتوای مورد نظر خود را در بستر اینترنت منتشر می‌کنند:

1. انتشار محتوای ضبط‌شده؛ در این شیوه استریمر محتوای مورد نظر خود را از قبل آماده کرده و سپس در کانال یا صفحة اختصاصی خود منتشر می‌کند. مخاطبان هر زمانی که فرصت داشتند می‌توانند از آن استفاده کنند.

2. پخش‌زنده/استریم زنده (لایو استریم)؛‌ معروف‌ترین و محبوب‌ترین نوع استریم، پخش‌زنده است که در آن مخاطب به‌صورت زنده و در زمان واقعی (همزمان با تهیه و ارسال) محتوای ارسالی استریمر را در رایانه، لپ‌تاپ و تلفن همراه خود مشاهده می‌کند.

پلتفرم‌های استریم‌کردن

استریمرها به‌تناسب محتوای استریم خود، از پلتفرم‌های متناسب با آنها استفاده می‌کنند. برخی از معروف‌ترین پلتفرم‌ها عبارتند از:

1. موسیقی و وب‌آوا (پادکست): مانند اسپاتیفای، اپل ‌موزیک، تیدال های‌ فای، آمازون موزیک،‌ یوتیوب موزیک، پاندورا؛

2. ویدئو (فیلم و سریال): مانند یوتیوب، آپارات، نتفلیکس، آمازون پرایم، هولو، فیلیمو، نماوا؛

3. اختصاصی بازی: مانند توییچ، Geforce Now، xCloud، Shadow، Steam، Amazon Luna. یوتیوب گیمینگ، فیسبوک گیمینگ، آپارات گیم؛

4. اختصاصی کسب‌ وکار: مانند لینکدین.

علاوه براین پلتفرم‌ها، امروزه بسیاری از شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، اینستاگرام، تلگرام، تیک‌تاک، روبیکا، ایتا و بله، سرویس‌های استریم زنده و از قبل آماده‌شده را دارند.

استریمر در ایران

الف) مشخص‌ نبودن جمعیت آماری

وضعیت استریمرها در ایران به‌لحاظ سن، جنس و گستره محتوایی و موضوعی مشخص نیست. تنها آمار موجود مربوط به جمعیت و سایر شاخص‌های آماری گیمرها است.

ب) قوانین استریم‌کردن

قوانین انتشار محتوا در آپارات به‌عنوان پلتفرم فعال در ایران، بندهای متعددی دارد که به‌صورت کلی باید موارد زیر رعایت شود:

• امنیت‌ روانی؛

• امنیت جانی؛

• امنیت اجتماعی؛

• امنیت اخلاقی و فرهنگی؛

• امنیت فردی و حفظ حریم خصوصی؛

• حق نشر.

ج) مشکلات استریمرها

1. کندی سرعت اینترنت و کافی نبودن پهنای ‌باند؛

2. خطرات امنیتی و احتمال افشای اطلاعات؛

3. ضعف‌ها و خلاء‌های قانونی؛ در مورد فعالیت استریمرها قوانین فعلی بیشتر بر مسایل امنیت سیاسی، روانی، اخلاقی و حق‌التألیف تأکید دارند، اما در موارد اختلافات مالی مانند برگرداندن (ریفاند) حمایت‌ها (دونیت) و پیامدهای آن مانند از دست دادن اعتماد اجتماعی دچار ضعف‌ها و کاستی‌های زیادی است.

4. چالش‌ نقدکردن درآمد ارزی؛ از پیامدهای مهم‌ تحریم‌ها مشکل نقدکردن درآمد یوتیوب و سایر پلتفرم‌های خارجی برای ایرانیان است. بانک طرف قرارداد این پلتفرم‌ها در ایران شعبه ندارد و شرکت‌های واسطه نیز هزینه‌های هنگفتی می‌گیرند.

تأثیرات اجتماعی- فرهنگی استریم

برخی از پیامدهای اجتماعی فرهنگی استریم در سه حوزه ارتباطات اجتماعی، سرگرمی و اوقات فراغت، فعالیت‌های اقتصادی و آموزش عبارتند از:

1. شکل‌گیری جامعه‌های مبتنی بر هویت انتخابی و علایق مشترک؛ استریم‌کردن شکل‌های جدیدی از جامعه‌های مجازی را مبتنی بر علایق مشترک و هویت مجازی انتخابی ایجاد کرده است، به‌گونه‌ای که افراد بر اساس حس مشترک با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و به بازگویی بخش‌هایی از زندگی شخصی‌شان می‌پردازند. البته این بخش‌ها انتخابی است و فرد تنها بخش‌هایی از زندگی و شخصیت خود را به نمایش می‌گذارد که دوست دارد با آنها شناخته شود، و نوعی هویت انتخابی شکل می‌گیرد که مورد علاقة استریمرها و مخاطبان آنها است.

2. شکل‌گیری سلبریتی‌های تازه؛ استریم‌کردن موجب شکل‌گیری سلیبریتی‌های جدیدی شده است که با تکیه بر تخصص یا شخصیت‌‌های کاریزماتیک‌ به شهرت دست پیدا کرده‌اند. مهم‌ترین دلیل موفقیت این افراد که با سلبریتی‌های سنتی رسانه و سینما رقابت می‌کنند، ارتباط مستقیم با مخاطبان و حتی ایجاد ارتباط شخصی با آنها (در فضای مجازی) است.

3. ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی و کارآفرینی؛ استریمرها از طریق کمک‌های مالی شرکت‌ها، حمایت ‌مالی (دونیت) و تبلیغات درآمدزایی می‌کنند. تولیدکنندگان اقتصادی هم از طریق پخش‌زنده محصولات خود می‌توانند مشتری‌های جدید به‌دست آورده و با آنها از طریق بررسی دیدگاه‌ها و اعمال آن‌ها در اصلاح محصولات بعدی به جلب رضایت مشتری‌ها پرداخته و در ارتباط مستمر با آنها باشند.

4. دسترسی‌ به آموزش بیشتر و باکیفیت؛ استریم‌کردن موجب دسترسی دانش‌آموزان و دانشجویان به تنوع در سطح کشوری و جهانی، کیفیت، کمیت، مشارکت و بازخورد شده است.

5. تغییر الگوهای سنتی رسانه و خلق رسانة فعال؛ استریم‌ زنده با امکان ارتباط مستقیم میان استریمرها و مخاطبان آنها با طرح گفتگوهای فعال و پرسش و پاسخ، مصرف غیرفعال رسانه را به تجربة جذاب مشارکتی تبدیل کرده است. این امر، الگوهای ارتباطی سنتی را تغییر داده و حس بی‌واسطگی و اصالت ارتباط را در مخاطبان تقویت می‌کند.

6. اختصاصی‌سازی محتوا و زمان سرگرمی؛ استریم‌کردن شیوة مصرف سرگرمی رسانه‌ای را از محدودیت‌های زمانی و موضوعی فراتر برده و برای مخاطبان این فرصت را فراهم کرده است که آنچه را علاقه دارند و در زمانی که دوست دارند تماشا کنند.

چشم انداز

باتوجه به گسترش و نفوذ گسترده استریمرها در حوزه‌های آموزش، سرگرمی، مالی، صنعت، هنر و امور روزمره، پیش‌بینی شده است که محبوبیت سرویس‌های استریم بیشتر شود و مردم به‌ جای رسانه‌های سنتی به خدمات استریم رجوع کنند. همچنین پیشرفت فناوری مانند نسل 5 اینترنت، واقعیت ‌مجازی و واقعیت افزوده کیفیت تجربه‌های تماشای استریم را در حوزه سرگرمی بیشتر خواهد کرد.

عوامل جذابیت

1. امکان فعالیت در شغل مورد علاقه؛ استریم‌کردن این فرصت را برای افراد فراهم کرده است که در حوزه‌ تخصص، تجربه و علاقة خود فعالیت کنند.

2. شکل‌دهی جامعه‌ای از طرفداران؛ ارتباط مستقیم با مخاطبان و تعامل مداوم با آن‌ها به جذب مخاطب بیشتر و شکل‌دهی جامعه‌ای از طرفداران هم‌فکر و سازگار با علایق استریمرها می‌انجامد. این امر زمینة بیشتری برای تعامل و گفتگو و موفقیت هرچه بیشتر استریمرها در عرصة فعالیت‌شان را فراهم می‌کند.

3. تقویت شخصیت اجتماعی؛ استریم‌کردن موجب اعتمادبه‌نفس، تقویت قدرت ‌بیان، شکوفایی خلاقیت و تلاش استریمرها برای بالابردن اطلاعات عمومی و تخصصی خود در حوزه استریم می‌شود.

4. دیده‌شدن؛ استریم‌ این فرصت را برای افراد فراهم می‌کند که حس قدرت‌طلبی خود را از طریق تجربه، تخصص و یا پی‌گیری سوژه‌های مورد علاقة خود و جامعه ارضا کنند.

5. کسب‌ درآمد؛ درآمدزایی از مهم‌ترین عوامل جذابیت استریم‌کردن است، به‌گونه‌ای که امروزه استریم‌کردن به‌عنوان یک شغل مطرح است. آمارهای درآمد استریمرهای موفق در زمینه‌های مختلف از جمله گیم‌استریم نشان از ظرفیت بالای درآمدزایی این حوزه دارد.

6. انتخاب پلتفرم‌ و زمان؛ تنوع پلتفرم‌های محتوا امکان دسترسی گسترده با گزینه‌های متنوع را هم برای استریمرها و هم مخاطبان آن‌ها فراهم کرده است.

7. رایگان‌بودن پلتفرم‌ها؛ استفاده از پلتفرم‌های استریم، برای استریمرها و مخاطبان آن‌ها، هیچ‌گونه هزینه‌ای ندارد.

8. تبلیغ فعالیت‌ها؛ پلتفرهای استریم برای تمامی افراد، با هر هدفی (آموزش، بازاریابی، مشهورشدن) امکان تبلیغ و انتشار فعالیت‌ها، امکان‌ آشناسازی مخاطبین با پشت‌صحنة فعالیت‌ها و در نتیجه امکان استریمرشدن آن‌ها را فراهم کرده است.

تهدیدها و آسیب‌ها

1. آسیب حمایت‌های نمایشی (دونیت)؛ با توجه به اینکه استریمرها بخشی از هزینه‌های خود را از طریق حمایت‌ (دونیت)های مخاطبان به‌دست می‌آورند و مبالغ پرداختی آن‌ها در صفحه نمایش داده می‌شود. برخی مخاطبان به‌منظور پرکردن خلأ شخصیتی خود،‌ حمایت‌های نامتعارف و مبالغ بالایی نمایش می‌دهند. این پرداختی در میان جوانان موجب سرقت از جیب والدین، سرقت و فروش وسایل شخصی و یا عمومی می‌شود که اقدامات قضایی و کیفری در‌پی ‌دارد.

2. بهانة مهاجرت؛ فیلتر شدن برخی پلتفرم‌های معروف و سرعت پایین اینترنت در کنار درآمدهای پایین‌تر نسبت به کشورهای دیگر، موجب شده که برخی از استریمرها به‌خصوص استریم‌گیمرها مهاجرت کنند و برخی دیگر هم به مهاجرت فکر کنند.

3. استرس روانی و فرسودگی؛ فشارهای اجرای زنده و حفظ یک شخصیت جذاب همراه با مدیریت انتظارات مخاطبان به استرس روانی دایمی و فرسودگی توان و نیرو می‌انجامد.

4. از دست‌دادن حریم خصوصی و نظارت همیشگی؛ بازگویی بخش‌هایی از زندگی خصوصی برای مخاطبان به تارشدن مرز زندگی شخصی و عمومی و نظارت دایم بر خود منجر می‌شود.

منابع

• احمدی، هیلیا،‌ «انواع استریم و مزایا و معایب استریم و آشنایی کامل با آن»، وب‌سایت کهن‌عایق،‌ تاریخ درج مطلب: 3 آبان 1402ش.
• «از مشکلات بی قانونی برای استریمرها»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ درج مطلب: 1400ش.
• «استریم چیست؛ هر چه باید درمورد استریم بدانید»، وب‌سایت مبین‌هاست،‌ تاریخ درج مطلب: 18 آذر 1402ش.
• «ایران ۳۴ میلیون گیمر دارد + اینفوگرافیک»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 16 بهمن 1401ش.
• بسنه، نجمه، «اوضاع استریم و استریمرها؛ از فیلترینگ و مهاجرت تا حضور ۲۸ درصدی گیمرهای روستایی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 2 مهر 1401ش.
• بهادرفر، مهدی، «تاریخچة استریم‌کردن با اولین‌های پخش‌زنده آشنا شوید»، وب‌سایت لیویتو،‌ تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1401ش.
• «بهترین پیامرسان‌های ایرانی با قابلیت تماس تصویری و صوتی»، وب‌سایت چوبین،‌ تاریخ درج مطلب: 2 آبان 1402ش.
• «دسته‌بندی دقیق و کامل انواع محتوا از جهت فرمت و مضمون»،‌ وب‌سایت مبنا محتوا،‌ تاریخ بازدید: 14 اسفند 1402ش.
• رستمی، الهام، «ولاگ پخش زنده چه مزایا و معایبی دارد»، وب‌سایت رایا مارکتینگ، تاریخ درج مطلب: 6 شهریور 1402ش.
• سرپناه،‌ محمد،‌ «در مورد اولین استریمر تاریخ چه می‌دانید؟»،‌ وب‌سایت ویجیاتو، تاریخ درج مطلب: 6 مرداد 1400ش.
• سیف‌الله‌زاده، مینا، «استریم چیست؟ معرفی stream و نحوه استفاده از آن»، وب‌سایت آذرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1402ش.
• شایان، جلال، «معرفی بهترین یوتیوبرهای ایرانی از نظر تعداد سابسکرایبر»، وب‌سایت همیار آکادمی،‌ تاریخ بازدید: 14 اسفند 1402ش.
• شکیبا، علی، «استریم چیست و چگونه می‌توان استریم کرد؟»، وب‌سایت نامبرلند، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1402ش.
• ضیایی، شایان، «استریم چیست و چگونه استریم کنیم؟ از صفر تا صد»، وب‌لاگ فرادرس، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1402ش.
• «علت رغبت زیاد نوجوان به بازی‌های رایانه ای چیست+فیلم»، پایگاه اطلاع‌رسانی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تاریخ درج مطلب: 12 اردیبهشت 1402ش.
• «قوانین جامعه آپارات، نمای کلی، قوانین انتشار محتوا»، وب‌سایت آپارات، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1402ش.
• «معرفی کانال سروش ، ایتا ، گپ و روبیکا»، وب‌سایت مای‌ چنلز، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1402ش.
• ناجی، علیرضا، «استریمر چه کسی است و حمایت از استریم چیست؟»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ درج مطلب: 1399ش.
• «52 دلیل برای برگزاری لایو»، وب‌سایت مدیر سبز، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1402ش.
• «۶ سرویس استریم بازی که هر گیمر برای درآمد دلاری باید بشناسه»، وب‌سایت نیک‌پرداخت، تاریخ درج مطلب: 8 اسفند 1401ش.
• Jansons, Sim, "Streaming Society: The Social Impact of Live Streaming in the Digital Age", digitaldoughnut websit, on sep 1, 2023.
• Moncada, Alvaro. V. "The Future of Streaming: How Streaming Services are Changing the Entertainment Industry", Linked in website, on Jan 16, 2023.
• undefined, Vartika, "The Impact Of Streaming Technology On Education And Training" elearningindustry website, Nov 26, 2023.
• "stream", britannica dicctionary website, accessed on March 2, 2024.
• "Streaming", verizon website, on Feb 21, 2023.
• "streamer", dictionary website, accessed on March 2, 2024.