حسن خلق در خانواده
حسن خلق در خانواده، خوش‌رویی و خوش‌رفتاری اعضای خانواده با یکدیگر.
حُسن خُلق، به‌معنای خوش‌رویی، خوش‌رفتاری، حسن معاشرت و رفتار پسندیده با دیگران،[۱] در فرهنگ اسلامی، نمادی از رحمت الهی دانسته می‌شود. قرآن، حضرت محمد را الگوی برتر حسن‌خلق[۲] معرفی کرده و نرم‌خویی و مهربانی را عامل جذب مردم به او دانسته است.[۳] امام صادق، حسن‌خلق را یکی از محبوب‌ترین عمل‌های مؤمن[۴] و از نشانه‌های ایمان کامل معرفی کرده است.[۵] حسن‌خلق از جمله مفاهیمی است که در حوزۀ روابط میان افراد معنا پیدا می‌کند و نقش مهمی در تحکیم خانواده و رضایت زناشویی دارد.[۶] چگونگی شکل‌گیری و استمرار یک زندگی سالم، بر پایۀ رفتار متقابل زن و شوهر استوار است. اگر زن و شوهر رفتار خوب و مطلوبی با یکدیگر داشته باشند، از همان ابتدای زندگی خانواده‌ای سالم شکل می‌گیرد و تا زمانی که این رویه ادامه یابد، خانواده نیز به سبک و سیاق پسندیده استمرار خواهد یافت. پژوهشگران معتقدند، اخلاق خوب و خوش‌رفتاری، هم در پی‌ریزی و هم در استمرار درست خانواده و زندگی مشترک نقش به‌سزایی دارد.[۷]
مصادیق حسن‌خلق در منابع دینی
از مسائل مهم در موضوع حسن خلق، شناخت مصادیق و موارد عینی و مشخص این فضیلت اخلاقی برای انجام عمل است. بر اساس منابع دینی، انسان برای شکل‌گیری یک ارتباط مثبت و خوب در معاشرت‌ها و روابط اجتماعی، نیازمند شناخت مصادیق و موارد عینی حسن‌خلق است.[۸] در منابع دینی به موارد زیر اشاره شده است:
- الفت‌گیری و الفت‌پذیری؛ ارتباط، بدون الفت‌گیری و مهرورزی به دیگران، ارتباطی خشک و آزار دهنده است.[۹]
- نرم‌خویی و انعطاف‌پذیری؛ همان‌طور که دو جسم سخت نمی‌توانند به‌راحتی در کنار هم قرار گیرند، دو انسان با اخلاق خشن و خشک نیز نمی‌توانند با آرامش در کنار هم زندگی کنند.[۱۰]
- خوش‌گویی؛ سخن دل‌نواز، سخنی است که از نظر عاطفی، محبت‌آمیز باشد، نه نفرت‌‌انگیز و از نظر شخصیتی، پیام‌آور تکریم و حرمت باشد، نه توهین و تحقیر.[۱۱]
- خوش‌رویی؛ این فضیلت اخلاقی بر لطافت و زیبایی ارتباط بین افراد مؤثر است.[۱۲]
- شوخ‌طبعی؛ خشک بودن و اَخم داشتن در روابط بین دو فرد موجب کسل‌کننده بودن روابط و برانگیخته شدن عواطف منفی می‌شود.[۱۳]
- خرسند شدن در خوشایندها و ناخرسند شدن در ناخوشایندها؛ این اصل موجب کم شدن فشارهای روانی در محیط خانواده و اجتماع می‌شود.[۱۴]
- مهار خشم؛ با مهار خشم در تضادها و اختلاف‌ها، آسیب‌های اجتماعی، برانگیخته شدن عواطف منفی و کدورت‌ها جای خود را به صمیمیت و حفظ کیان خانواده و حفظ روابط اجتماعی می‌دهد.[۱۵]
اهمیت خوش‌رفتاری با همسر
استحکام و دوام جامعۀ انسانی وابسته به استحکام و دوام خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین و اساسی‌ترین پایۀ جامعۀ انسانی است. استحکام خانواده و موفقیت و رستگاری افراد خانواده در گرو خوش‌اخلاقی و رفتار پسندیده‌ای است که در میان زن و شوهر و بقیۀ اعضاء خانواده حاکم است.[۱۶] رسول خدا خوش‌خلقی با خانواده را بهترین نوع ایمان دانسته و کسانی را که چنین ویژگی و رفتاری داشته باشند، هم‌نشین خود در قیامت معرفی کرده است.[۱۷] او همچنین زنان را به ادب و تواضع کامل در برابر شوهر، سفارش کرده است.[۱۸]
آثار و برکات خوش‌رفتاری با همسر
آثار و برکات خوش‌رفتاری با همسر نه‌تنها در زندگی کنونی آنها بروز پیدا می‌کند؛ بلکه این آثار در نسل‌های بعدی مانند پدران، مادران، فرزندان، دوستان، استادان، شاگردان و همکاران و به‌طور کلی در همۀ جامعۀ انسانی خود را نشان خواهد داد.[۱۹] بر اساس منابع دینی برخی از آثار دنیوی و اخروی خوش‌خلقی با همسر عبارت‌اند از: الف) آثار دنیوی؛ بر اساس آموزه‌های دینی آثار و برکاتی که حسن‌خلق برای همۀ اعضاء خانواده در پی خواهد داشت عبارت‌اند از زندگی شیرین، دل‌بستگی به زندگی زناشویی، استحکام و استمرار زندگی، انس و الفت، نجات از فاصله‌ها و جدایی، سلامت جسمی و روحی، تربیت فرزندان صالح، افزایش رزق و روزی، عمر طولانی.[۲۰] ب) آثار اُخروی؛ در آموزه‌های دینی آثار و برکاتی چون نجات از فشار قبر[۲۱] و بهره‌مندی از پاداش اخروی در بهشت[۲۲] برای خوش‌خلقی با همسر ذکر شده است.
شیوه‌های خوش‌رفتاری با همسر
دین‌پژوهان بر اساس آموزه‌های دینی، معیارهایی را برای تشخیص خوش‌رفتاری زن و شوهر ذکر کرده‌اند. ازجمله:
- داشتن رفتار مؤدبانه با همسر؛ [۲۳]
- محدود کردن انتظارات خود؛[۲۴]
- نافرمانی نکردن و خشمگین نکردن همسر؛[۲۵]
- صدا زدن همسر با احترام؛[۲۶]
- عذر خواهی کردن از همسر بعد از مرتکب خطا شدن و پذیرفتن عذر او؛[۲۷]
- بردبار بودن در برابر بدخلقی‌های همسر؛[۲۸]
- داشتن روحیۀ ایثار در قبال همسر؛[۲۹]
- تشکر و قدردانی از همسر؛[۳۰]
- باوفا و خوش قول بودن؛[۳۱]
- تمکین همسر هنگام نیاز؛[۳۲]
- مدارا کردن با همسر.[۳۳]
آثار رفق و مدارا در خانواده
از جمله پیامدهای رفق و مدارا در زندگی مشترک بر اساس منابع دینی، عبارت‌اند از:
- احساس امنیت؛
- خوشبختی و سعادت؛
- آسان شدن امور زندگی؛
- پرهیز از کینه‌ها و عداوت؛
- رسیدن به خواسته‌ها؛
- تداوم محبت و دوستی؛
- کاهش در گیری‌ها و مخالفت‌ها؛
- تحکیم روابط و دل‌بستگی بین اعضاء خانواده، بویژه همسران؛
- احساس آرامش و اطمینان خاطر.[۳۴]
حدود و ضوابط مدارا در زندگی مشترک
مدارا و مراعات حال همسر، علاوه بر آثار و برکاتی که دارد، دارای حدود و ضوابطی است. هدف از مدارا کردن با همسر، موفقیت هر چه بیشتر مدیریت زندگی و گرم‌تر شدن محیط خانواده و ارتباط زناشویی است. روان‌شناسان و صاحب نظران تعلیم و تربیت معتقدند، هر چه مانع رسیدن به این هدف شود و مخل آن باشد، مردود است.[۳۵] از جمله:
- فراهم شدن زمینه برای سوءاستفاده همسر از فرصت‌ها؛
- ضایع شدن حقوق دیگران؛
- توجیه کردن کارهای نادرست و نابه‌جا.[۳۶]
تأثیر حسن‌خلق بر بهبود روابط اجتماعی
یکی از مسائل مهم در علوم انسانی به‌ویژه روان‌شناسی، چگونگی تأثیر حسن‌خلق بر بهبود روابط اجتماعی است. بر اساس منابع اسلامی، پایۀ نظری حسن‌خلق دارای سه مؤلفۀ اساسی وسعت،[۳۷] سهولت[۳۸] و زینت[۳۹] است.[۴۰] حسن‌خلق به سبب دارا بودن این سه مؤلفه، موجب رسیدن مهر و لطف انسان به دیگران و آسان شدن روابط بین افراد و زینت اجتماعی آنها می‌شود. این سه مؤلفه با فراهم کردن آسایش، آرامش، لذت، سرور و امنیت در روابط اجتماعی، موجب توسعه، تعمیق و تحکیم روابط اجتماعی می‌شوند.[۴۱]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، [بی‌تا]، ج71، ص389.
- ↑ سورۀ قلم، آیه 4.
- ↑ سورۀ آل‌عمران، آیه 159.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج3، ص258.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج3، ص257.
- ↑ خطیب، مهارت‌های زندگی، 1396ش، ص257.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص361.
- ↑ . پسندیده، عباس، «چیستی «حسن‌خلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وب‌سایت علوم حدیث.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج15، ص173.
- ↑ سورۀ آل‌عمران، آیه 159.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج3، ص480.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حديث، 1391ش، ج13، ص320.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج4، ص746.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ق، ج3، ص480.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ق، ج3، ص481.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص361.
- ↑ محمدى رىشهرى، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، 1389ش، ص204.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج5، ص96.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص368.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص369- 376.
- ↑ طوسی، الأمالی، 1411ق، ص427.
- ↑ سورۀ فرقان، آیه 1.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج1، ص112.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حديث، 1391ش، ج8، ص376.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حديث، 1391ش، ج3، ص410.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج11، ص371.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج13، ص168.
- ↑ محمدی ری‌شهری، ميزان الحكمة، 1389ش، ج6، ص144.
- ↑ محمدى رىشهرى، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، 1389ش، ص180.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص434.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، 1412ق، ج21، ص343.
- ↑ سورۀ مؤمنون، آیات 1-7.
- ↑ . محمدى رىشهرى، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، 1389ش، ص444.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص412.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص420.
- ↑ طوسی، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، 1391ش، ص420.
- ↑ .کلینی، الكافي، 1429ق، ج3، ص266.
- ↑ کلینی، الكافي، 1429ق، ج3، ص255.
- ↑ طبرسی، مشکاة الأنوار، [بی‌تا]، ص422.
- ↑ پسندیده، عباس، «چیستی «حسن‌خلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وب‌سایت علوم حدیث.
- ↑ پسندیده، عباس، «چیستی «حسن‌خلق» و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وب‌سایت علوم حدیث.
منابع
- پسندیده، عباس، «چیستی حسن‌خلق و چگونگی تأثیر آن بر روابط اجتماعی»، وب‌سایت علوم حدیث، تاریخ بازدید: 30 شهریور 1401.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1412ق.
- خطیب، مهدی، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
- طبرسی، أبوالفضل علی، مشکاة الأنوار، [بی‌جا]، [بی‌نا]، [بی‌تا].
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، 1411ق.
- طوسی، اسدالله، سیرۀ تربیتی و اخلاقی پیامبر و اهل‌بیت در خانه و خانواده (همسران شایسته)، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، 1391ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي، قم، دارالحدیث، 1429ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، [بی‌جا]، الإسلامیه، [بی‌تا].
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حديث، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، 1391ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، ميزان الحكمة، قم، دارالحدیث، چاپ یازدهم، 1389ش.
- محمدى رىشهرى، محمد، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، قم، دارالحديث، چاپ دوم، 1389ش.