روضه‌خوانی

روضه‌خوانی؛ آیین ذکر مصیبت اهل‌بیت و به‌ويژه امام حسین، با صدای بلند و به نظم و نثر.

واژه‌شناسی

روضه به‌معنای گلزار، بوستان و بهشت، در اصطلاح شیعیان به سوگواری برای امام حسین (سیدالشهداء) و ذکر مصیبت او و دیگر پیشوایان مذهب شیعه گفته می‌شود که معمولا به‌صورت مرثیه‌خوانی منظوم یا منثور، صورت می‌گیرد.

پیشینه

رواج اصطلاح روضه‌خوانی و کاربرد آن در مرثیه‌خوانی برای امام حسین، برگرفته از کتاب «روضة الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی (درگذشته 910ق) است که به زبان فارسی، مصائب امام حسین را بیان کرده است. مرثیه‌خوانان در منبرها و مجالس، از روی این کتاب برای مردم می‌خواندند و به‌تدریج، «روضه‌خوان» نامیده شدند، در حالی که مرثیه‌خوان‌ها پیش از آن، اسم مخصوصی نداشتند. در سفرنامه‌های عصر صفوی (880-1114ش)، از مراسم روضه‌خوانی یاد شده است. از این دوره مرثیه‌خوانی، خطابه و وعظ در روضه‌خوانان جمع شد و آنها جای قصه‌گویان، و مقتل‌خوانان را گرفتند. نادرشاه، روضه‌خوانی را محدود کرد، اما در عصر قاجاریه (1174-1304ش)، روضه‌خوانی دوباره رونق گرفت. پادشاهان قاجار در مناسبت‌های گوناگون و به‌ويژه ماه محرم، مجلس روضه‌خوانی برپا می‌کردند. پس از قاجاریه، رضاشاه آیین‌های مذهبی مانند روضه‌خوانی را خرافات نامید و بعد از واقعه گوهرشاد (1314ش)، شهربانی موظف شد از برگزاری مجالس روضه‌خوانی جلوگیری کند و به‌همین دلیل برخی واعظان و روضه‌خوانان، روانۀ زندان شدند. شیخ عبدالکریم حائری یزدی (1238-1315ش)، مؤسس حوزه علمیه قم، نقش مهمی در ترویج مجالس روضه‌خوانی داشت. او شبیه‌خوانی را در قم ممنوع کرد و مجالس تعزیه‌خوانی را به روضه‌خوانی تبدیل کرد.

آیین روضه‌خوانی

امروزه ایرانیان، آیین روضه‌خوانی را در سالروز شهادت پیشوایان مذهب شیعه، به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر، در مساجد، حسینیه‌ها، تکیه‌ها و منازل برگزار می‌کنند و به ذکر فضایل، مصائب و چگونگی شهادت اهل‌بیت می‌پردازند. روضه‌خوان بر منبر یا صندلی می‌نشیند و با صدایی سوزناک، مرثیه می‌خواند و اهل مجلس را به گریه وامی‌دارد. واعظان و ذاکران دو صنفی هستند که روضه‌خوانی می‌کنند. واعظان قبل از روضه، به سخنرانی پرداخته و پس ‌از آن، ذکر مصیبت می‌کنند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مرثیه و مصیبت اکتفا می‌کنند. مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند. حضور زنان در مجالس مردان، در پشت پرده و یا محلی جداگانه است که صدا یا تصویر روضه‌خوان برای آنان نیز پخش می‌شود.

اهمیت و جایگاه روضه‌خوانی

در روایات اهل‌بیت، تأکید بسیاری بر عزاداری و گریه بر مصائب امام حسین شده و امام صادق، شعر گفتن، گریستن، گریاندن و تباکی(به گریه واداشتن خویش) بر امام حسین را مورد تقدیر قرار داده و پاداش آن را بهشت معرفی کرده است.

امام خمینی، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران، همواره نقش و جایگاه آیین روضه‌خوانی در حفظ اسلام و مذهب شیعه را گوشزد نموده و به برپایی این مجالس، سفارش می‌کرد. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز بر اهمیت مجالس روضه‌خوانی در کنشگری سیاسی جامعة دینی، تأکید کرده است.

منابع

• ابن‌قولویه، جعفر بن محمد ، کامل الزیارات، نجف، المطبعة المبارکة المرتضویة، 1356ق.
• امام خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، تاریخ بازدید: 30 فروردین 1401.
• حسام مظاهری، محسن، «رسانه شیعه: سوگواری شیعیان ایران از آغاز تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی»، دوماهنامه اخبار ادیان، شماره 18، فروردین و اردیبهشت 1385ش.
• خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در دیدار اعضای ستاد مرکزی هیئت رزمندگان اسلام»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله ‌العظمی خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1392ش.
• «روضه‌خوانی»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاريخ بازدید: 27 فروردین 1401.
• صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، قم، المکتبة الحیدریة، 1383ش.
• محرمی، غلامحسین، «تاریخ عزاداری برای امام حسین (ع)»، فصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز 1382ش.
• «مرثیه»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 27 فروردین 1401ش.
• یاراحمدی، جهانشیر، «روضه‌خوانی به‌مثابه یک نظام نمایشی»، فصلنامه تئاتر، شماره 41، بهار 1387ش.