سید علی بهشتی ورسی

سید علی بهشتی ورسی، عالم شیعه و رهبری مذهبی در افغانستان.

سید علی بهشتی ورسی، اولین فقیه شیعۀ افغانستانی است که ادارۀ حکومت محلی و خودمختار ‌‌شیعیان افغانستان را تحت عنوان «شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان» رهبری کرد. او همزمان با شکل‌گیری حزب وحدت، به این حزب پیوست و رئیس شورای نظارت شد.

کودکی و نوجوانی

سید علی بهشتی معروف به «آیةالله بهشتی ورسی» در سال 1308ش در روستای «سنگ‌تخت» از توابع ورس در ولایت بامیان متولد شد. پدر او سیدنبی و پدربزرگ او سیدطاهر از علمای معروف بودند و پدر سیدعلی، از امام خمینی و برخی مراجع تقلید، وکالت داشت.

بهشتی تحصیلات ابتدایی را نزد پدر، شیخ ابراهیم عالمی و شیخ محمدعلی دایکندی آموخت. همچنین او حدود شش سال در یکه‌ولنگ سطوح عالی و متوسط را از محضر شیخ موسی کلانی یکه‌ولنگی بهره برد.

جوانی

سیدعلی بهشتی در سال 1334ش برای ادامۀ تحصیل به نجف مهاجرت کرد و سطوح عالی علوم حوزوی را نزد سیدمحسن حکیم، سیدمحمود شاهرودی و سیدابوالقاسم خویی فراگرفت. او در این دوره، برخی کتاب‌های حوزوی را تدریس می‌ کرد.

فضای علمی نجف در آن زمان بیشتر تحت تأثیر اندیشه‌های آیت‌الله خویی بود که تأکید بر فهم عمیق مسائل اصولی و فقهی و دخالت کمتر در مسائل سیاسی- اجتماعی داشت.

سیرۀ اخلاقی

بهشتی را متأثر از محیط خانواده، فردی پرهیزگار، متعهد، صبور و بردبار، سخت کوش، وحدت‌طلب و دارای دقت علمی دانسته‌اند.

فعالیت‌های علمی

بهشتی قبل از مهاجرت به نجف یکی از شاگردان خاص و مورد اعتماد شیخ موسی کلانی بود و بسیاری از کتب حوزوی را با اجازۀ او تدریس می‌کرد. پس از ورود به نجف، کرسی تدریس بهشتی خیلی زود دایر شده و از شهرت زیادی برخوردار شد. بعد از بازگشت او به افغانستان نیز فعالیت علمی او برقرار بود.

فعالیت اجتماعی- فرهنگی

بهشتی، در سال ۱۳۴۱ش به افغانستان بازگشت و در زادگاه خود، مدرسۀ علمیه‌ای با همیاری نیکوکاران ساخت و خود به تدریس وآموزش علوم دینی پرداخت. مدرسۀ دیگری که به او نسبت داده شده، مدرسۀ علمیۀ باقریه در سراب بامیان است که به توصیۀ شیخ باقر سرابی بنا شده است. او تلاش می‌کرد که با ساختن مدارس در مناطق کوهستانی و دورافتادۀ مرکز افغانستان، در جهت رشد و شکوفایی فرهنگ و آگاهی منطقه گام بردارد. بهشتی، همچنین با حل‌وفصل مخاصمات و مرافعات، نفوذ گسترده‌ای در میان مردم داشت.

فعالیت سیاسی-نظامی

بهشتی اولین رهبر جهاد مسلحانه علیه کمونیست‌ها در مناطق مرکزی پس از کودتای مارکسیستی ثور (اردیبهشت) ۱۳۵۷ش در افغانستان بود. مخالفت آشکار حزب خلق با آموزه‌های اسلامی از منظر عالمان مسلمان، فرهنگ و هویت دینی مردم را تهدید می‌کرد. بهشتی از رهبران جهاد در ورس و اطراف آن بود.

مسؤلیت‌ها

بهشتی با کمک مردم، مناطق مرکزی را از سلطۀ مارکسیست‌ها رهانید. در سپتامبر ۱۹۷۹م، نمایندگان چهل‌ودو ناحیه، در ورس اجتماع کرده و شورایی به‌نام «شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان» را تشکیل دادند که در آن، نمایندگان ایماق‌های سنی مذهب ولایت غور هم شرکت داشتند. شورا که از سه عنصر ملاکان و خوانین، عالمان دینی و جوانان دارای تعلیمات جدید تشکیل یافته بود، سید علی بهشتی را به‌عنوان رئیس، تعیین کردند. این شورا موفق شد تا یک نوع ادارۀ ابتدایی اما منظم را در مناطق مربوطه برقرار سازد؛ برای مثال خط تلفن منطقه به کار افتاد، قواعدی برای جمع‌آوری مالیه و محصول وضع شد و از همه مهم‌‌تر، خدمت نظامی به مبنای تقسیمات محلی تنظیم یافت. این شورا هزاره‌جات را به چندین بخش اداری به‌نام ولایت و ولسوالی تقسیم کرده و برای آنها مسئولان قضایی، اجرایی و امنیتی تعیین کرد و ساختاری از حکومت را در هزاره‌جات پیاده کرد.

با تضاد گرایش‌های درون گروهی و تشکیل احزاب شیعی خارج از کشور، جنگ داخلی بین احزاب شیعی شدت یافت. پس از آن، حکومت محلی شورای ‌اتفاق در سال 1364ش از بین رفت. در سال 1368ش، بهشتی، در پی ضرورت مجدد اتحاد احزاب شیعی و تشکیل حزب وحدت اسلامی، به این حزب پیوست. بهشتی به‌عنوان رییس شورای عالی نظارت حزب وحدت اسلامی افغانستان انتخاب شد.

دیدگاه‌ها

سید علی بهشتی پس از بازگشت از نجف، نفوذ گسترده‌ای در مناطق مرکزی برای رفع دعاوی و مرافعات بر اساس شریعت و فقه جعفری داشت. پس از تشکیل دولت خودمختار محلی نیز اولویت او اجرای قوانین و ارزش‌های اسلامی بود. همچنین، هنگام پیوستن به حزب وحدت، تلاش فراوانی برای وحدت شیعیان و پیاده شدن احکام اسلامی و ایدۀ حکومت فقیه و حکم‌رانی براساس آموزه‌های اسلامی در جامعه داشت.

آثار

از آیةالله بهشتی، کتاب‌ها و آثارمتعددی در دست است، مانند: تقریرات درس خارج فقه آیةالله سیّدمحسن حکیم؛ تقریرات درس خارج اصول آیةالله خوئی؛ تقریرات درس خارج فقه آیةالله سیّدمحمود شاهرودی؛ الارجوزة فی اصول الفقه؛ نوشته‌هایی در شرح رسائل و شرح قوانین الاصول؛ شرح حاشیة المنطق ملاعبدالله؛ نوشته‌ای در شرح حکمت منظومه ملاهادی سبزواری؛ نوشته‌ای در اصول عقاید امامیه؛ کتابی در اخلاق و تربیت خانواده که در پاکستان چاپ شده؛ کتابی به اسم «تجربه و مبارزه» که در پاکستان منتشر شده است.

دیدگاه‌ها دربارۀ آیةالله بهشتی

اولیور روا، محقق فرانسوی در افغانستان بهشتی را احیاگر شیعه و مروج آموزه‌های شیعی در مناطق مرکزی افغانستان می‌داند. میرمحمد صدیق فرهنگ، تاریخ‌نویس معاصر افغانستان بهشتی را اولین رهبری می‌داند که قلمرو گسترده‌ای را با گرایش‌های مختلف متحد کرد و تحت نام شورا این مناطق را اداره کرد. همچنین برخی شخصیت‌های سیاسی و جهادی او را مصلح اجتماعی، مجتهد و شخصیت متعهد، روحانی ملی، شجاع، بردبار، متواضع و یکی از استوانه‌های جهاد افغانستان و مدرس توانمند با بیان شیوا دانسته‌اند.

درگذشت

بهشتی در برج میزان (مهر) ۱۳۷۵ش در ولسوالی یکه‌ولنگ درگذشت و با انتقال به زادگاهش در روستای سنگ‌تخت ورس به خاک سپرده شد.

منابع

• «از سالگرد وفات آیت‌الله بهشتی در کابل گرامی‌داشت به عمل آمد» خبرگزاری ماندگار، تاریخ درج مطلب: 5 میزان(مهر) 1391ش.
• «دولت اسلامی و شیعیان افغانستان» وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1397ش.
• «زندگی‌نامه آیت‌الله سیدعلی بهشتی ورسی» وب‌سایت دائرةالمعارف سادات افغانستان، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1401ش.
• «سید علی بهشتی» وب‌سایت علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه، تاریخ بازدید: 6 اسفند 1401ش.
• طباطبایی، سیدهادی، «اختلافات میان طرفداران امام خمینی و آیت‌الله خویی» وب‌سایت مباحثات، رسانه فکری تحلیلی حوزه روحانیت، تاریخ درج مطلب: 3 تیر 1394ش.
• موسوی مشکات، سیدجمال، «آیةالله سیدعلی بهشتی ورسی» وب‌سایت افق اندیشه، تاریخ درج مطلب: 12 جوزا (خرداد) 1401ش.
• موسوی، سیدمصطفی، «زندگی‌نامه سید علی بهشتی» وب‌لاگ سادات، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1392ش.
• ناصری داوودی، عبدالمجید، «مشاهیر تشیع در افغانستان» قم، المصطفی، ۱۳۹۰ش.