سیرجان (شهرستان)

سیرجان (شهرستان)؛ یکی از شهرستان‌های واقع در غرب استان کرمان.

سیرجان، یکی از شهرستان‌های استان کرمان و در ۱۷۵ کیلومتری شهر کرمان واقع شده است. شهر سیرجان در مرکزیت این شهرستان، یکی از شهرهای صنعتی و اقتصادی ایران و از جمله مناطق ویژه اقتصادی است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۷۶۶ متر است.

جمعیت‌شناسی

جمعیت این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ش ۳۲۴،۱۰۳ نفر بوده است. اقوام و ایلات مختلفی در این شهرستان سکونت دارند. مهم‌ترين ايلات سيرجان افشار، ارشلو، قرايي، بچاقچي و شول هستند. زبان غالب مردم سیرجان فارسی با لهجة کرمانی است و عشایر در این منطقه به زبان ترکی سخن می‌گویند. غالب مردم سیرجان، مسلمان و مذهب آن‌ها تشیع است.

جغرافیا

شهرستان سیرجان در جنوب غربی استان کرمان و در مسیر راه اصلی تهران - بندرعباس و تقاطع راه‌های استان فارس، کرمان، هرمزگان و یزد واقع شده است. سیرجان از شمال به شهرهای بابک و رفسنجان، از شرق به شهر بردسیر و بافت، از جنوب به شهرستان حاجی‌آباد (استان هرمزگان) و از غرب به شهر نیریز (استان فارس) منتهی می‌شود.

سیرجان از شهرستان‌های نیمه‌کویری ایران است؛ اما آب‌وهوای معتدل‌تر و ملایم‌تری دارد. این شهرستان زیبا، زمستان‌های سرد و خشک و بهار دل‌انگیز و مطبوعی دارد. سيرجان بين كوه‌هاي مركزي و كوه‌هاي شرقي زاگرس قرار گرفته و از مهم‌ترین ارتفاعات آن می‌توان به كوه پنج، چهار گنبد، بيد خوان و كوه عين‌البقر اشاره کرد. دشت ابراهیم‌آباد از دشت‌های مرتفع ایران نیز در شهرستان سیرجان واقع شده و ۱۷۱۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. دشت كوير در غرب و دشت حاصل‌خير قطبيه در شرق اين شهرستان از دیگر دشت‌های سیرجان هستند. مهم‌ترين رودخانه‌هاي سيرجان تنگوئيه و رودخانه حسين‌آباد نام دارند كه هر دو فصلي هستند.

بيش‌ترین پوشش گیاهی سیرجان شامل قليچ، تاغ و انواع گون (كتيرا) است. حيوانات موجود در کوهستان‌های سیرجان شامل روباه، گرگ، كفتار، پلنگ، قوچ و ميش و كل و در دشت‌ها آهو، گور خر و پرندگاني مانند كبك، سينه سياه و تيهو می‌شود.

اقتصاد

بخش عمده‌ای از اقتصاد سیرجان در دست ایلات و عشایر است. کشاورزی و فرآورده‌های دامی، صنایع‌دستی به‌ویژه قالی‌بافی، تبدیل سیرجان به منطقه ویژه اقتصادی و راه‌اندازی فرودگاه، موجب رونق اقتصادی این شهرستان شده است.

فرهنگ و هنر

مردم سیرجان در عید نوروز، نوعی شیرینی سنتی با نام «کماچ» از آرد گندم می‌پزند. این شیرینی تنها در ایام نوروز پخت می‌شود. آنها همچنین رسم «شنبه‌گردی» دارند و در اولین شنبة سال نوی خورشیدی با خانواده به دل طبیعت رفته و این روز را در بیرون از خانه می‌گذرانند. آن‌ها در این روز به اشیای سیاه نگاه نمی‌کنند؛ زیرا رنگ سیاه را بدیمن می‌دانند.

از مشاهیر این شهرستان می‌توان به پاسدار شهید سردار محمدعلی الله‌دادی، آيت‌الله شيخ‌ محمد رحمتی سيرجانی، سيدجواد مدني بنان‌الشريعه (صاحب سبک خطاطي در اواخر دوران قاجاريه)، محمدحسن کراني (خطاط نَسخ‌نويس و صاحب کتابت قرآن مجيد مسجد قطبي در سال 1282ق)، دکتر محمدابراهيم باستاني پاريزي (شاعر و نويسنده) و دکتر طاهره صفارزاده (شاعر، نويسنده و مترجم) اشاره کرد.

سیرجان دارای چندین موزه، از جمله موزة دیرینه‌شناسی، موزة دست‌بافت‌های عشایری، موزة سنگ‌های تزیینی و موزة مردم‌شناسی است.

پوشش محلی مردم سیرجان، لباس محلی کرمانی است. خانم‌ها از انواع چارقد، پیچه، چادر دلاغ، شلیت، پیرن، یل، ساغری، گیوه و گالش استفاده می‌کنند. مردان نیز از انواع کلاه نمدی، شاپو، بافتنی، پیراهن، قبا، پاپوشه، پاپیچ و مچ پیچ استفاده می‌کنند.

گلیم سیرجان شهرت جهانی دارد. گلیم مخصوص این شهرستان با نام شیریکی پیچ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. نقش‌های این گلیم آن‌چنان متنوع است که کمتر گلیمی با دو نقش یکسان می‌توان یافت. از دیگر صنایع‌دستی این شهرستان می‌توان به پته‌دوزی و قالی‌بافی اشاره کرد.

از جمله سوغات این شهرستان می‌توان به پسته، مسقطی، قوتو، شیرینی کماچ، باقلوا، سهن و کلمپه اشاره کرد.

پلو سیرجانی، آبگوشت بادمجان و کشک، آبگوشت زیره، آش گندم‌شیر، آش اوماچ، خورش بز قورمه، خورش به‌آلو، زیره پلو و کشک و کدو از انواع غذاهای لذیذ سنتی این شهرستان هستند. ‌

آموزش و پژوهش

دانشگاه‌ها؛ این شهرستان 6 واحد دانشگاه آزاد، پیام نور، دانشکدة صنعتی، دانشکدة علوم پزشکی، دانشکده علمی- کاربردی و مدیریت دولتی دارد.

حوزه‌های علمیه؛ این شهرستان دو حوزة علمیة سفیران هدایت امام صادق و مدرسة علمیة مفیدیه دارد.

تقسیمات کشوری

شهرستان سیرجان دارای دو بخش «پاریز» و «مرکزی»، چهار شهر «پاریز»، «زیدآباد»، «سیرجان»، «نجف شهر» و 10 دهستان است.

جاذبه‌های گردشگری

قلعة سنگ سیرجان؛ از این قلعه در گذشته به‌عنوان ارگ نظامی شهر استفاده می‌شد. منبر سنگی این قلعه متعلق به دوران سلطنت سلطان احمد مظفریه (از امرای آل مظفر) بوده است. هم اکنون این قلعه به‌صورت ویرانه‌ای بر روی تپه‌ای در جنوب شرقی سیرجان قرار دارد. این قلعه در سال ۱۳۱۰ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بازار آقا ابراهیم؛ این بازار به‌موازات بازار نو سیرجان است و به کاروانسرای سیرجان (کاروانسرای آقا ابراهیم) راه دارد. در این بازار گلیم‌های قدیمی و فرش فروخته می‌شود.

بادگیر چپقی؛ یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سیرجان، چپق‌های روبه‌آسمان است. این چپق‌ها، بادگیرهایی هستند که با آجر و ملاط ساخته شده‌اند. بادگیر چپقی از جمله آثار دوران پهلوی محسوب می‌شود. این چپق با الهام از دودکش کشتی‌های قدیمی و با تلفیق معماری و صنعت، سازة جذابی برای گردشگران فراهم کرده است. بادگیر چپقی سیرجان در سال ۱۳۸۱ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

یخدان‌های دوقلوی سیرجان؛ این یخدان‌های دوقلو به یخدان‌های حاج‌رشید نیز معروف هستند و در قسمت غرب محله باغ بمید در خیابان شیخ فضل‌الله نوری واقع شده‌اند. قدمت این بنا به سال ۱۲۷۴ش (دوران حکومت قاجاریه) باز می‌گردد. مردم سیرجان در گذشته تابستان‌های بسیار گرمی داشتند؛ به این علت معماران توانمند ایرانی از سرمای شدید و خشک زمستان استفاده کردند تا در تابستان بتوانند مواد غذایی خود را نگهداری کنند.

خانه حاج رشید؛ این بنا مربوط به دوران قاجاریه بوده و از قدیمی‌ترین عزاخانه‌های سیرجان است که توسط سیدابراهیم رضوی (بخشدار وقت سیرجان) ساخته شده است. این خانه ورودی، هشتی، حیاط، میانسرا و بادگیرهایی در سقف دارد.

عمارت سعیدنیا؛ این خانة تاریخی در محل باغ بمید سیرجان واقع شده است.

روستای کران؛ این روستا در ۴۲ کیلومتری شمال شرقی سیرجان واقع شده است. در کتاب تاریخ وزیری بیان شده است که این روستا زادگاه علی‌خان و محمدرضا‌خان کرانی (دو حاکم غرب کرمان و سیرجان در دوره زندیه) بوده است.

باغ ‌سنگی؛ باغ‌ سنگی سیرجان سرسبز نیست بلکه با چوب و سنگ شکل گرفته است. این باغ، درختانی با میوه‌های سنگ دارد و اثر هنری پیرمردی است که فقدان و اندوه خود را در آن بیان کرده است. این اثر ماندگار در میان دشت سیرجان در روستای میاندوآب واقع شده است.

عمارت صدرزاده؛ قدمت این عمارت به دوران قاجار باز می‌گردد. این عمارت در دو طبقه در وسط باغ پسته‌ قرار گرفته و سایه‌بان‌هایی برای جلوگیری از نور شدید خورشید دارد. بخش‌های عمدة عمارت شامل اصطبل، حمام، گاوچاه، استخر، باغچه، حوض‌خانه و شیر سنگی است.

موزة تاریخ و مردم‌شناسی؛ این موزه در سال ۱۳۸۴ شمسی تأسیس شد که دارای سه بخش اسناد و کتب خطی، اشیای تاریخی و مردم‌شناسی است. در این مجموعه اشیای سنگی و سفالی، سکه‌های دوره ساسانی، اشیای فلزی و عکس‌های قدیمی سیرجان نگهداری می‌شود.

جاذبه‌های طبیعی

منطقة کوهستانی چهارگنبد؛ این منطقة کوهستانی در محدودة میان شهرهای سیرجان، بافت و بردسیر قرار دارد. در این منطقه انواع پوشش‌های گیاهی پسته کوهی (بنه)، بادام کوهی (الوک) و زرشک وحشی (زارچ) در کنار بوته‌های آویشن، کاکوتی، آلاله و کنگر وجود دارد که این منطقه را یکی از مهم‌ترین مناطق استان کرمان کرده است.

منطقة گدار؛ این سرزمین کوهستانی در ۶۰ کیلومتری سیرجان قرار دارد. بارش فراوان باران و هوای خنک از ویژگی‌های این منطقه به‌‌شمار می‌رود.

منطقة کوهستانی دره گرا در بلورد؛ این منطقة کوهستانی زیبا در ۴۵ کیلومتری سیرجان به‌طرف بلورد واقع شده است که دارای درختان سرسبز الوک، ارچن، بنه و گیاهان دارویی آلاله و آویشن است.

بی‌بی دن سیرجان؛ بی‌بی دن سیرجان نام کوه سفیدی در سیرجان است که آن را یکی از مخفی‌گاه‌های دختر امام موسی بن جعفر می‌دانند. این کوه یکی از اماکن تفریحی و زیارتی سیرجان محسوب می‌شود.

از دیگر جاذبه‌های طبیعی سیرجان می‌توان به منطقه خوش آب‌وهوای پاریز و منطقه حفاظت‌شده سیاه کوه اشاره کرد.

از سایر جاذبه‌های گردشگری سیرجان می‌توان به مسجد سید سیرجان، مسجد جامع عضدی، مسجد قلعه سنگی، آرامگاه شاه فیروز، آرامگاه میر زبیر، کفه نمک (دشت نمک)، خانه خلعتی (صدرزاده، باقی‌مانده از دورة پهلوی اول)، خانة علی‌اصغر شوکت سعیدی (متعلق به دورة پهلوی و ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران)، امام‌زاده علی، قلعه خال‌کوه، امام‌زاده محمد و امام‌زاده احمد اشاره کرد.

زیرساخت

شهرستان سیرجان دارای راه‌آهن و فرودگاه است. همچنین سیرجان ۲۲ پارک دارد که ساحت آن‌ها در حدود ۱،۲۹۷،۴۵۳ متر مربع است. ۳ بیمارستان ۳۹۳ تخت‌خوابی، ۱۸ مرکز بهداشتی و درمانی، ۲۱ پایگاه بهداشتی شهری، ۱۰ مراکز بهداشتی روستایی و ۵۰ خانة بهداشت در این شهرستان وجود دارد.

از هتل‌های این شهرستان می‌توان به مهمان‌سرای جهان‌گردی سیرجان، هتل فدک، هتل کهکشان و هتل عطر سیب اشاره کرد.

منابع

• آذرنیوش، زهرا، «یخدان‌های دوقلو سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «اماکن دیدنی و زیارتی»، وب‌سایت شهرداری سیرجان، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «بی بی دن سیرجان»، وب‌سایت سیری در ایران، تاریخ درج مطلب: ۳۱ خرداد ۱۴۰۰ش.
• «جاهای دیدنی سیرجان»، وب‌سایت سفرمارکت، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «خانه حاج رشید»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «درباره شهرستان سیرجان»، وب‌سایت فرمانداری ویژه شهرستان سیرجان، تاریخ درج مطلب: ۲۷ تیر ۱۳۸۹ش.
• «راهنمای سفر به سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «روستای کران»، وب‌سایت همگردی، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «سیرجان»، وب‌سایت ویزیت ایران، تاریخ بازدید: ۳ شهریور ۱۴۰۱ش.
• شکوری، بهنام، «بادگیر چپقی سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• صالح نژاد، زهرا و رستمی، محبوبه، «باغ سنگی»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «طبیعت زیبای دره گرا در بلورد»، وب‌سایت بلورد سیتی، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• عظیمی، مریم، «بازار آقا ابراهیم سیرجان»، وب‌سایت اینتودی، تاریخ درج مطلب: ۷ آگوست ۲۰۲۱م.
• «عمارت سعید نیا»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «عمارت صدرزاده»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «فرهیختگان»، وب‌سایت شهرداری سیرجان، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «قلعه سنگ سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• محمدی، فاطمه، «سیرجان در یک نگاه»، وب‌سایت کجارو، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.
• «مدیریت حوزه علمیه استان کرمان»، وب‌سایت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «منطقه کوهستانی چهارگنبد»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «منطقه گدار»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «موزه تاریخ و مردم‌شناسی سیرجان»، وب‌سایت کجارو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «موزه در سیرجان»، وب‌سایت بهترینو، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «نتایج سرشماری جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال ۱۳۹۵»، درگاه ملی آمار، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.
• «هتل‌های سیرجان»، وب‌سایت ایران هتل آنلاین، تاریخ بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ش.