سید مرتضی آوینی

سید مرتضی آوینی متفکر و فیلم‌ساز حوزه هنریِ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس.

سید مرتضی آوینی، یکی از کنشگران حوزۀ هنری و فیلم‌ساز متعهد انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. وی به لقب سید شهیدان اهل‌قلم نامیده شده است. سید مرتضی در تاریخ 21 شهریور ۱۳۲۶ش در شهر‌ری به‌دنیا آمد. پدر وی سیدمهدی و مادرش، منصوره منزوی نام دارد.

تحصیلات

سیدمرتضی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در شهرهای زنجان، کرمان و تهران سپری کرد. وی از کودکی به هنر (شعر، نقاشی و نویسندگی) علاقه‌مند بود. شعر نو می‌سرود، داستان و مقاله می‌نوشت، نقاشی و طراحی می‌کشید. او به‌جهت علاقه به هنر، رشتۀ معماری را در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران انتخاب کرد و تا مقطع کارشناسی ارشد آن را ادامه داد.

تحول‌‌خواهی

سید مرتضی در دوران دانشگاه با نام «کامران» هم شناخته می‌شد و متناسب با آن دوره، یک نوع تیپ، شخصیت و افکار خاصی داشت؛ به ظاهر خود می‌رسید، کراوات می‌زد و به فلسفۀ غرب و شعرنو علاقمند بود. وی بعد‌ها در دوران نزدیک به انقلاب اسلامی و آشنایی با اندیشه‌های امام خمینی، به‌طور کامل از تفکر و شخصیت پیشین فاصله گرفت. برخی از نزدیکان و دوستان سید مرتضی معتقدند این تغییر رویکرد، ناشی از داشتن روحیه جرئت‌مندی و انسان معاصرخود بودن، است. این روحیه تحول‌یافتۀ او، از آغاز جوانی تا زمان شهادتش همراه همیشگی او بود. او زندگی را زیبا می‌دانست و سال‌ها پس از جنگ می‌گفت که شهادت از زندگی زیباتر است. وی با وجود آشنایی با جلوه‌فروشی و تظاهر به دانایی، آگاهی از سبک و سیاق متظاهران به روشنفکری، تحصیل در دانشکده‌های هنری، مشارکت در شب‌های شعر وگالری‌های نقاشی، گوش دادن به موسیقی کلاسیک و گذاشتن ریش پروفسوری و سبیل نیچه‌ای، از «یک راه طی‌شده» برای تحول سخن می‌گفت. او خرسند بود که در زندگی به جایی رسیده که رودربایستی را با خود دیگران، کنار نهاده و به این باور رسیده است که «تظاهر به دانایی هرگز جایگزین دانایی» نمی‌شود و حتی از این بالاتر، دانایی با تحصیل فلسفه حاصل نمی‌شود. آوینی، حقیقت را متاعی می‌دانست که جست‌وجوگر آن هرگز ناکام نمی‌ماند. سید مرتضی بعد از آشنایی با اندیشۀ امام خمینی، وارد جهاد سازندگی شد و برحسب ضرورت به کار فیلم‌برداری و مستندسازی از حوادث انقلاب اسلامی و وقایع جنگ تحمیلی پرداخت. همچنین وی پس از دفاع مقدس نیز به بازنگری در آثار و خاطرات جنگی شهدا پرداخت.

ازدواج و خانواده

سید مرتضی در سال 1355ش با مریم امینی ازدواج کرد. ثمرۀ ازدواج آنها، دو دختر به نام‌های مائده و کوثر و یک پسر به نام سجاد است. همسر و فرزندان وی در مورد خصوصیات او در خانواده می‌گویند که وی بسیار کم‌توقع، متواضع، خنده‌رو و نرم‌خو بود. نسبت به اعضای خانواده مهربان بود و عشق می‌ورزید. در کارِ خانه همکاری می‌کرد. از دیگر خصوصیات بارز او، توجه به خواندن نماز اول وقت بود و همۀ کارهای خود را بر اساس وقت نماز تنظیم می‌‌کرد.

آثار نمایشی

آثار هنری شهید آوینی به دو مقطع حوادث انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس و بعد از آن اختصاص دارد. مستند‌های «شش روز در ترکمن»، «سیل خوزستان» و «خان‌گزیده‌ها»، گریزی بر حوادث انقلاب اسلامی است؛ اما آثار هنری مثل مجموعه مستند تلویزیونی «روایت فتح»، مجموعه مستند «شهری در آسمان» و مجموعه «حقیقت»، به دوران دفاع مقدس و بعد از آن اشاره دارد.

آثار مکتوب

آثار قلمی سیدمرتضی آوینی عبارت اند از: 1-خط خون، 2-شهری در آسمان، 3-توسعه و مبانی تمدن غرب، 4-رستاخیزِ‌جان 5-نقاشی برای نقاشی، 6-فتح‌ خون (روایت محرم)، 7-عالم هیچکاک، 8-حلزون‌های خانه ‌به‌دوش، 9-انفطار صورت، 10-هفت قصه از بلوچستان، 11-امام و حیات باطنی انسان، 12-نامه‌ای به یک دوست قدیمی، 13-فردایی دیگر، 14-آغازی بر یک پایان، 15-آینه جادو (نقدهای سینمایی)، 16-سفر به سرزمین نور، 17-تماشاگه راز، 18-با من سخن بگو دوکوهه (گفتار متن) است.

آوینی و غرب

کارشناسان، نگاه آوینی به غرب را عمیق و جدی می‌دانند. او نگاه سهل‌انگارانه به پدیده‌ها و مظاهر تمدن غربی را اشتباه می‌دانست و معتقد بود غرب، آشی نیست که هر طور بتوان از آن استفاده کرد. وی می‌گفت غرب یک جهت دارد و همه اجزا و ارکانش در آن، حضور دارد که باید به درستی فهم و تبیین شود. همچنین غرب را آن سوی مرزها نمی‌دانست و آن را رسانه و تکنیک می‌دانست.

شهادت

سیدمرتضی آوینی در بیستم فروردین 1372ش در منطقۀ فکه بر اثر انفجار مین‌های باقیمانده از زمان جنگ، در حین فیلم‌برداری برای مجموعه مستند «روایت فتح» به شهادت رسید. مزار او در قطعۀ 29، ردیف 11، شماره 12، در گلزار شهدای بهشت‌زهرای تهران قرار دارد. آیت‌الله خامنه‌ای در روز تشیع او حضور داشت و بر پیکرش ، فاتحه خواند و در وصف آوینی گفت که این شهید عزیز در پیشگاه الهی در مراتب بالای روحانی قرار دارد. آن چیزی را که همۀ عرفا و اهل سلوک به‎‌دنبالش هستند. او با شهادتش، به‌دست آورده و رضوان و قرب الهی را درک کرده است؛ در وجود وی یک حالت نورانی و معنوی خاصی را حس کرده‌ام.

یادمان

به مناسبت سالروز شهادت آوینی، هرساله بزرگداشت‌هایی برگزار می‌شود. در محل شهادت او نیز بنای یادمانی قرار گرفته است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، وی را با عنوان «سید شهیدان اهل‌قلم» مورد تمجید قرار داد. همچنین مستندی دربارۀ ابعاد زندگی شهید آوینی، با نام «آقا مرتضی» توسط سید‌عباس سیدابراهیمی ساخته شده است. در تقویم رسمی ایران، روز شهادت آوینی، به‌عنوان روز هنر انقلاب اسلامی نامگذاری شده است.

منابع

• اسد‌زاده، محمد‌رضا، «نیمه پنهان آوینی»، سپیده دانایی، ش12، اردیبهشت 1387ش.
• یعقوبی، مرتضی، «شهادت سیدمرتضی آوینی»، گلبرگ، ش73، فروردین 1385ش.
• «آوینی از نگاه آوینی»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ انتشار: 20 فروردین 1401ش.
• «باور شهید آوینی، آثار او را ماندگار کرد»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ انتشار: 21 فروردین 1398ش.
• «زندگی‌نامه شهید سیدمرتضی آوینی»، سایت جامع فرهنگی و مذهبی شهید آوینی، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
• «زندگی‌نامه شهید سیدمرتضی آوینی و همسرش، خصوصیات اخلاقی و آثار او»، سلام دنیا، تاریخ بازدید: 25 خرداد 1401ش.
• «سیدمرتضی آوینی»، وبگاه سیدمرتضی آوینی، تاریخ بازدید: 25 خرداد 1401ش.
• «شهید سید مرتضی آوینی»، دانشنامه اسلامی، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
• «شهید سیدمرتضی آوینی»، گلزار شهدا، تاریخ بازدید: 29 خرداد 1401ش.
• «غرب‌شناسی در اندیشۀ شهید آوینی»، سینما پرس، تاریخ انتشار: 6 اسفند 1398ش.
• «ماجرای فکر آوینی»، روزنامه وطن امروز، تاریخ انتشار: 16 فروردین 1400ش.
• «ویژگی منحصر به فرد شهید آوینی در فرمایشات رهبر انقلاب»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار: 20 فروردین 1401ش.
• «یادمان شهید آوینی»، ستاد مرکزی راهیان نور کشور، تاریخ انتشار: 10 اسفند 1396ش.
• «20 فروردین روز هنر انقلاب اسلامی»، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تاریخ انتشار: 17 فروردین 1400ش.