مبعث
مبعث؛ روز برانگیختن حضرت محمد به پیامبری.
مبعث، مصادف با بیست‌وهفتم ماه رجب، روزی است که حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) از جانب خداوند به نبوت منصوب شد. این روز از اعیاد بزرگ مسلمانان است که با برگزاری جشن، گرامی داشته می‌شود.
مفهوم‌شناسی
«مبعث» به‌معنای ارسال و برانگیختن یا روانه کردن است.[۱] بیشتر واژه‌شناسان، مبعث را مکان و زمان بعثت دانسته‌اند.[۲] در اصطلاح کلامی نیز بعثت، به برانگیخته شدن محمد برای هدایت انسان‌ها از سوی خداوند اطلاق می‌شود. در زبان فارسی بعثت را آغاز رسالت هر پیامبری می‌دانند.[۳]
مراحل بعثت
- دیدن رؤیاهای صادقه: در گزارش‌های تاریخی آمده است که حضرت محمد در آستانۀ بعثت، خواب‌هایی می‌دید که به‌همان صورت در خارج به وقوع می‌پیوست.[۴] او گاهی احساس می‌کرد که فرشته‌ای او را «رسول‌الله» خطاب می‌کند.[۵]
- شنیدن ندای غیبی، بدون دیدن فرشته: بر اساس گزارش‌های تاریخی، حضرت محمد از سی‌وهفت سالگی، حالاتی روحانی داشت و احساس می‌کرد دریچه‌ای از غیب به روی وی باز شده است؛ زیرا نور مخصوصی می‌دید و اسراری بر او فاش می‌شد. محمد بارها سروش غیبی را می‌شنید؛ ولی آن را نمی‌دید.[۶]
- اعلان بعثت: روز 27 رجب سال 40 عام‌الفیل، خداوند از طریق جبرئیل با نزول آیات اولیۀ سورۀ علق نبوت او را اعلام کرد.[۷]
زمان و مکان بعثت
طبق قرائت مشهور، بعثت در 27 رجب، سال 40 عام‌الفیل در غار حرا، در کوهی نزدیک شهر مکه و در چهل سالگی محمد به وقوع پیوسته است.[۸]
احوال پیامبر هنگام بعثت
تاریخ‌نگاران مسلمان، حالت‌های ویژۀ محمد هنگام دریافت وحی را چنین توصیف کرده‌اند:
- بی‌هوشی: با قرار گرفتن در مرحله دریافت وحى، لحظه‌ای از حال رفته و تب و عرق، وجود محمد را فراگرفت.[۹]
- هراس: محمد در آغاز، از شیوۀ مواجهۀ قريش و مردم مكه با مسئله نبوت او، هراسان و نگران بود.[۱۰]
- اقرار هستی: در پی نگرانی محمد نسبت به آینده، خداوند به دل او قدرت بخشید. به‌همین منظور كوه‌ها، صخره‌ها و سنگلاخ‌ها را براى او به سخن درآورد و آنها به حضرت محمد احترام كردند.[۱۱]
پس از این رویداد، پیامبر خدا به خانه بازگشت؛ خدیجه، همسر پیامبر، از او پرسید: ای محمد! نوری در چهرۀ تو مشاهده می‌کنم. محمد مبعوث شدن خود را به رسالت بیان کرده و خدیجه را دعوت به اسلام کرد و خدیجه به نبوت و رسالت همسر خود، اقرار کرد.[۱۲]
اولین مؤمنان و مخالفان بعثت
- مؤمنان بعثت: خدیجه بنت خویلد اسدی، نخستین فرد از زنان است که دعوت پیغمبر اسلام را اجابت کرده و به او ایمان آورد.[۱۳] در میان مردان نیز علی اولین شخصی بود که ایمان آورد[۱۴] و او نخستین شخص مسلمانی بود که از دوران کودکی تحت سرپرستی محمد قرار داشت.[۱۵] بعد از علی، زید بن حارثه، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی‌وقاص، طلحه، ابوعبیده جراح، ابومسلمه، ارقم بن ابی‌الارقم، خباب بن ارت و ابوبکر، افرادی بودند که، ایمان آوردند.[۱۶]
- مخالفان بعثت: محمد پس از سه سال، تصمیم گرفت رسالت خود را آشکارا به نزدیکان و خویشاوندان، اعلام کند. اولین جلسه دعوت، با انکار ابولهب، به نتیجه نرسید و همگان متفرق شدند.[۱۷] پیامبر سه مرتبۀ دیگر آنها را گرد آورد و هر بار فقط علی، دعوت محمد را لبیک می‌گفت. رسول خدا نیز علی را در جلسۀ دعوت و انذار خویشاوندان خود، برادر، وصی و خلیفۀ خود اعلام کرد. مهمانان با خنده به ابوطالب گفتند محمد دستور داد که از پسر خود فرمان ببری و مطیع او باشی.[۱۸]
پس از دعوت خویشاوندان، مرحله دعوت عمومی آغاز شد.[۱۹] بعد از علنی شدن بعثت، بزرگان قریش نگران شده و نزد ابوطالب، عموی پیامبر، رفتند. آنها از ابوطالب خواستند تا برادرزادۀ خود را از دعوت به اسلام، بازدارد.[۲۰]
اهداف بعثت
- خداپرستی، دوری از طاغوت: برخی آیات قرآن هدف از بعثت پیامبر را فراخوانی مردم به پرستش خدای یگانه و دوری از طاغوت و مظاهر شرک بیان کرده‌اند.[۲۱] امام علی نیز یکی از اهداف بعثت را خداپرستی و نفی شرک برشمرده است.[۲۲]
- عقل‌گرایی و فطرت: هدف دیگر بعثت محمد، بیداری فطرت و برانگیختن عقل بشر بیان شده است.[۲۳]
- حکمت و تزکیه: حکمت، تعلیم و تزکیه دیگر هدف بعثت است[۲۴] تا از این طریق استعدادهای فطری و عقلانی انسان‌ها شکوفا شوند.[۲۵]
- قسط و عدل: نهادینه‌سازی قسط و عدل یکی از مهم‌ترین اهداف بعثت بیان شده است.[۲۶]
- نجات از تاریکی‌ها: طبق دیدگاه عالمان این عرصه، رهایی از ظلمات و رسیدن به وادی نور، از دیگر اهداف بعثت است.[۲۷]
اعمال شب و روز مبعث
- شب مبعث: دوازده رکعت نماز دو رکعتی، قرائت هفت مرتبه «انا انزلنا» و هفت مرتبه «آیت‌الکرسی» بعد از هر نماز دو رکعتی، زیارت حرم امام علی و دعای مخصوص این شب از جمله اعمال شب بیست‌وهفتم رجب است.[۲۸]
- روز مبعث: غسل کردن، روزه گرفتن، فرستادن صلوات، زیارت حضرت رسول و امام علی، دوازده رکعت نماز دو رکعتی و خواندن چهار مرتبه سوره‌هاى «حمد»، «توحید»، «فلق» و «ناس» بعد از هر دو رکعت نماز از جمله اعمال روز بعثت بیان شده است.[۲۹]
مبعث در فرهنگ مسلمانان
رویداد بعثت حضرت محمد، نقطه آغازین اسلام است و به همین دلیل، در فرهنگ مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. پیروان دین اسلام در سراسر جهان، این روز را به‌سان عیدی بزرگ، گرامی داشته و متناسب با خرده‌فرهنگ‌های بومی خود، جشن‌های ویژه‌ای برپا می‌کنند.[۳۰]
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات، ذیل واژۀ بعثت.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه‌های بعثت و مبعث.
- ↑ مطیع، «بعثت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ ارزقی، اخبار مکه، 1411ق، ج2، ص204.
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، 1961م، ج3، ص207.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، 1419ق، ج2، ص713.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، 1374ش، ج27، ص150.
- ↑ ابن‌کثیر، سیرة النبویة، 1396ق، ج1، ص392.
- ↑ یعقوبی، تاریخ تحقیقى اسلام،1392ش، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ تحقیقى اسلام،1392ش، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ یعقوبی، تاریخ تحقیقى اسلام،1392ش، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ قمی، منتهی الآمال، 1374ش، ج ۱، ص۴۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، بی‌تا، ج18، ص194.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۶.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۰۹۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ سوره شعراء، آیه 214.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۱۱۷۲.
- ↑ سوره حجرات، آیه 94-95.
- ↑ ابن‌اسحاق، سیره ابن‌اسحاق، ۱۳۹۸ق.
- ↑ سوره نحل، آیه 36.
- ↑ سیدرضی، نهج البلاغه، 1414ق، خطبه147.
- ↑ مشهدی، تفسیر کنزالدقیق، 1387ش، ج3، ص591.
- ↑ سوره آل‌عمران آیه 164.
- ↑ لاهیجی، تفسیر لاهیجى، 1373ش، ج4، ص40.
- ↑ سوره حدید، آیه 25.
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، 1374ش، ج10؛ ص262.
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، 1379، اعمال مخصوص شب 27 رجب، ص275-277
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، 1379، اعمال شب و روز بعثت، ص281.
- ↑ مطیع، «بعثت»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- قرآن.
- ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، قاهره، داراحیاء الکتب العربیه، 1961م.
- ابن‌اسحاق، محمد، سیره ابن‌اسحاق، بیروت، دارالفکر، ۱۳۹۸ق.
- ارزقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکه، قم، شریف رضی، 1411ق.
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، دارالمعرفة، بیروت، 1419ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل، سیرة النبویة، بیروت، توزیع، 1396ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، دانشگاه تهران، 1371ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، قم، مؤسسه صادق، 1387ش.
- سیدرضی، نهج البلاغة، قم، دار الهجره، 1414ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، 1384ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، تهران، الهادی، 1379ش.
- لاهیجى، محمد بن على، تفسیر شریف لاهیجى، تهران، دفتر نشر داد، 1373ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران، دارالکتب اسلامیه، بی‌تا.
- مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقایق، 1387ش.
- مطیع، مهدی، «بعثت»، وب‌سایت دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به‌روزرسانی: 29 خرداد 1399ش.
- مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1374ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، تهران، علمی و فرهنگی، 1389ش.