مقایسه در زندگی
مقایسه در زندگی؛ سنجیدن وضعیت زندگی خود با زندگی دیگران.
مقایسه در زندگی، به‌شکل سنجیدن موقعیت خود در برابر کسانی که به‌دلیل وسیع‌بودن دامنۀ امکانات و متفاوت‌بودن توانایی‌ها و شایستگی‌ها در موقعیت بالاتری قرار دارند، پایانی ندارد. این رویکرد با ایجاد حس حقارت، عجز و ناتوانی در انسان به مرور زمان لذت و رضایت از زندگی را نابود می‌کند.
مفهوم‌شناسی
انسان‌ها در زندگی اجتماعی، سطوح متفاوتی دارند؛ این تفاوت در سطح زندگی برای هر انسانی زمینه‌ساز مقایسۀ وضعیت زندگی خود با زندگی دیگران از نظر ثروت، سلامت، جایگاه اجتماعی، جذابیت‌های فردی و مانند آن می‌شود. مقایسۀ زندگی، منبع ارزشمندی برای شناخت زندگی خود است، ولی با مدیریت نادرست، افراد را به چالش می‌کشد و خانواده‌های بسیاری به‌دلیل مقایسه‌های نابهجا، گرفتار حس رضایتی از زندگی می‌شوند و با از دست دادن نشاط و انگیزه برای زندگی مشترک تا سر حد جدایی پیش می‌روند.[۱]
عناصر مقایسه
1. دارایی مادی؛ خانه، ماشین، وسایل خانه، زیورآلات و میزان مصرف، از جمله عوامل زمینه‌ساز مقایسه و ایجاد تکاثر و تفاخر در سبک زندگی است. بر اساس آموزه‌های دینی رقابت در جمع‌آوری مال و ثروت، ناسازگار با فلسفۀ خلقت انسان به‌شمار می‌رود و او را از هدف اصلی که قرب الهی است بازمی‌دارد و موجب انکار معاد، کفر، خودپسندی و عجب، خشم الهی و احساس پوچی می‌شود.[۲] میزان بهره‌مندی از زیبایی نیز هرگاه مورد مقایسه قرار گیرد، پیامدهایی همچون کم‌انگاشتن زیبایی‌های خود و اندوه و افسردگی را در پی دارد.
2. دارایی معنوی؛ در سبک زندگی مؤمنانه، مقایسه و مسابقه در انجام امور خیر مانند زیارت خانۀ خدا، زیارت مشاهد و اماکن متبرکه، انفاق‌کردن و دستگیری از نیازمندان، سفارش شده است.[۳]
3. قدرت؛ بر اساس آیات قرآن عزّت و استقلال جامعۀ اسلامی، همبستگی و برادری بین افراد جامعه، امنیت جانی، مالی، آبرویی و احقاق مستضعفان و مظلومان در داخل و خارج از کشور در گرو استفادۀ صحیح از قدرت است و در صورت استفادۀ نابجا از آن علاوه بر انحراف نظام اسلامی از مسیر صحیح، سبب گسترش ظلم و ستم و استکبار در جامعه می‌شود.[۴]
4. علم؛ علم‌آموزی اگرچه ارزشمند است، اما گاهی به‌علت چشم‌وهم‌چشمی یا برای تفاخر، مورد توجه قرار می‌گیرد و موجب می‌شود که برخی افراد دارای علم، خود را تافتۀ جدا بافته بدانند.[۵]
مقایسه از منظر آموزه‌های اسلامی
پژوهشگران بر اساس آموزه‌های دینی و با توجه به پیامدهای خوب و بد مقایسه در سبک زندگی فردی و اجتماعی و با توجه به هدف مقایسه، برای آن انواعی مطرح کرده‌اند؛ مقایسه هرگاه به‌صورت سنجش موقعیت خود با کسانی در موقعیت بالاترباشد، سطح رضایت از زندگی را کاهش می‌دهد. قرآن انسان‌ها را در روی‌آوری به این گونه از مقایسه به دو دسته دنیاطلبان و خردمندان تقسیم کرده است. دنیاطلبان متاع دنیا را بزرگ می‌انگارند؛[۶] اما خردمندان در مال و ثروت دنیا خود را با دیگران مقایسه نمی‌کنند و آن را پایدار نمی‌دانند.[۷] مقایسۀ وضع خود با کسانی که موقعیت مادی بالاتری دارند، سبب می‌شود انسان دارایی خود را کوچک بشمارد و داشته‌های دیگران را بزرگ ببیند و به مشکلات جسمی و روحی و نارضایتی از زندگی گرفتار شود. همچنین این گونه از مقایسه موجب اندوه،[۸] افسردگی،[۹] حسرت،[۱۰] حسادت،[۱۱] ناسپاسی و بی‌تابی،[۱۲] ناامیدی و ناتوانی،[۱۳] محرومیت از چشیدن حلاوت ایمان،[۱۴] از بین‌رفتن اعتمادبه‌نفس، احساس حقارت، خود کم‌بینی و بی‌ارزشی و بی‌هدفی در زندگی می‌شود.[۱۵]
با مدیریت عقلانی منطبق با واقعیت‌های هستی و قوانین آفرینش، داشتن برنامۀ صحیح و دقیق و تنظیم اندیشه، رفتار و هیجان با موازین عقل، روی‌آوری به این مقایسه کاهش می‌یابد.[۱۶] در این چارچوب سفارش شده است که انسان در امور مادی، خود را با کسانی در موقعیت پایین‌تر مقایسه کند تا به آسودگی خاطر دست یابد[۱۷] و با سپاس‌گزاری به‌خاطر داشته‌ها، زمینۀ فزونی نعمت و افزایش آستانۀ بردباری را فراهم کند.[۱۸]
عوامل مقایسه در زندگی
در کنار عوامل فردی مانند ترس و احساس ناامنی، حسادت، نداشتن اعتماد به نفس، نداشتن انگیزه برای پیشرفت و رشد و کمال‌گرایی افراطی که موجب مقایسۀ زندگی خود با دیگران می‌شود،[۱۹] برخی عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز زمینه‌ساز مقایسه در زندگی هستند؛ امروزه با گسترش رسانه‌های اجتماعی، افراد بسیاری در فضای مجازی پرسه می‌زنند و با دیدن عکس‌ها و فیلم‌هایی که دیگران از سفرها، ماشین، لوازم منزل و دورهمی‌های خود در این فضا قرار می‌دهند، به نارضایتی از زندگی می‌رسند و احساس بی‌ارزش بودن پیدا می‌کنند[۲۰] و یا در ورطۀ چشم‌وهم‌چشمی گرفتار می‌شوند که از رذایل اخلاقی به‌شمار می‌رود.[۲۱] رسانه‌های جمعی نیز در موارد بسیاری به مقایسه زندگی‌ها دامن می‌زنند.[۲۲]
آسیب‌شناسی مقایسه در سبک زندگی اسلامی
انسان‌ها برخلاف داشتن کلیات ظاهری یکسان، دارای استعدادهای ذاتی متفاوت هستند. به‌عنوان مثال از جهت هوش، فهم و درک مسائل، علاقه‌مندی‌ها، قوای جسمانی، سرمایه‌های مادی و معنوی، محیطی و موقعیت اجتماعی با هم متفاوت‌اند و در شرایط یکسان قرار ندارند تا بتوانند با یکدیگر مقایسه شوند. داشتن انتظار از افرادی که دارای شرایط یکسان نیستند و مقایسه‌کردن‌های بی‌جا، علاوه‌بر عاقلانه‌نبودن، آسیب‌هایی همچون تحقیر، توهین و سرخوردگی و به دنبال آن لجاجت، کینه و بی‌توجهی در پی خواهد داشت در صورتی که می‌توان به جای مقایسه‌کردن‌های تخریبی با درک صحیح اوضاع و احوال، تبیین واقع‌بینانه‌ا‌ی از محیط تربیتی به عمل آورد و با ایجاد بسترهای مناسب، خود باوری و تلاش مضاعف را برای شکوفایی استعدادهای ذاتی در خود و اطرافیان تقویت کرد.[۲۳]
بر اساس آموزه‌های اسلامی، کنترل مقایسه‌کردن در اختیار انسان است؛ از این‌رو برای مدیریت آنها و بهره‌بردن از پیامدهای مثبت آن راهکارهایی در سبک زندگی مؤمنانه ارائه شده است:
1. آگاهی از کاربرد هر مقایسه؛
2. به کار بردن مقایسه‌ها در جای خود و در زمان لازم و خودداری از استفادۀ نابهجا از آنها؛
3. پرهیز از آزاد و رها‌کردن مقایسه‌ها؛[۲۴]
4. افزایش اعتمادبه‌نفس؛
5. توجه‌کردن به داشته‌ها و برتری‌های خود؛
6. الهام‌گرفتن و الگو قراردادن یک منبع خوب؛
7. همواره شکرگزاربودن؛
8. مقایسۀ زمان حال خود با گذشتۀ خود از جهت پیشرفت‌ها و داشته‌ها؛
9. یادگیری از یک الگوی بالاتر و کارکردن در کنار او و داشتن حس رقابت در یادگیری؛
10. شناسایی رفتارهای مقایسه‌ای مثبت و تقویت آن و شناسایی رفتارهی مقایسه‌ای منفی و سعی در رفع آن؛
11. پرهیز از قضاوت‌کردن خود با استاندارهای دیگران؛
12. توجه دائمی به تفاوت‌های فردی انسان‌ها.[۲۵]
پانویس
- ↑ خطیب، مهارت‌های زندگی، 1396ش، ص236.
- ↑ سورۀ مائده، آیۀ 48.
- ↑ سورۀ مائده، آیۀ 48.
- ↑ اسکندری، «کالبدشناسی مفهوم قدرت»، وب‌سایت پرتال جامع‌علوم انسانی.
- ↑ «مدرک بهتر است یا مهارت»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعرف اسلامی.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 77.
- ↑ سورۀ قصص، آیۀ 80.
- ↑ سورۀ حجر، آیۀ 88.
- ↑ ابن مبارک، الزهد، بی‌تا، ص47.
- ↑ سورۀ طه، آیۀ 131.
- ↑ سورۀ نساء، آیۀ 32.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ج12، ص172.
- ↑ پسندیده، رضایت از زندگی، 1384ش، ص11.
- ↑ کلینی، الکافی، 1401ق، ج2، ص128.
- ↑ . عابدی‌نیا، «نقش مقایسه‌کردن در بی‌هدف شدن افراد جامعه»، وب‌سایت سیلویلیکا.
- ↑ پسندیده، رضایت از زندگی، 1384ش، ص115
- ↑ «پیامدهای دومقایسۀ شگفت انگیز»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ پسندیده، رضایت از زندگی، 1384ش، ص132- 136.
- ↑ «مقایسه کردن خود با دیگران (چطور خودم را با دیگران مقایسه نکنم)»، وب‌سایت همیار عشق.
- ↑ عابدی‌نیا، «نقش مقایسه‌کردن در بی‌هدف شدن افراد جامعه»، وب‌سایت سیلویلیکا.
- ↑ سورۀ طه، آیۀ 131.
- ↑ «مقاله در مورد چشم و هم‌چشمی»، وب‌سایت هدانا.
- ↑ «خانواده خود را با دیگران مقایسه نکنیم»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ پسندیده، رضایت از زندگی، 1384ش، ص99.
- ↑ آباده، «چگونه خود را با دیگران مقایسه نکنیم؟»، وب‌سایت گام برتر.
منابع
- قرآن کریم.
- آباده، محمدمهدی، «چگونه خود را با دیگران مقایسه نکنیم؟»، وب‌سایت گام برتر، تاریخ درج مطلب: 5 بهمن 1400ش.
- ابن‌مبارک، أبوعبدالرحمان بن عبدالله، الزهد، تحقیق: حبیب الرحمان الأعظمی، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
- «ارتباطات اجتماعی، از آغاز تا مهارت»، وب‌سایت سواد زندگی، تاریخ بازدید: 5 دی 1402ش.
- اسکندری، محمدحسین، «کالبدشناسی مفهوم قدرت»، پرتال جامع‌علوم انسانی، تاریخ درج مطلب: 1381ش.
- پسندیده، عباس، رضایت از زندگی، قم، دارالحدیث، 1384ش.
- «پیامدهای دو مقایسۀ شگفت‌انگیز»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1395ش.
- «خانوادۀ خود را با دیگران مقایسه نکنیم»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 16 آذر 1399ش.
- خطیب، مهدی، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
- عابدی‌نیا، محمد، «نقش مقایسه‌کردن در بی‌هدف شدن افراد جامعه»، فصلنامۀ مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی، دورۀ 9، شمارۀ 2، تابستان 1402ش.
- «مدرک بهتر است یا مهارت»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعرف اسلامی، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1392ش.
- «مقاله در مورد چشم‌وهم‌چشمی»، وب‌سایت هدانا، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1398ش.
- «مقایسه کردن خود با دیگران (چطور خودم را با دیگران مقایسه نکنم)»، وب‌سایت همیار عشق، تاریخ درج مطلب: 30 دی 1399ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1407ق.
علی بیرانوند