کوچی
کوچی؛ قبایل کوچ‌نشین با سبک زندگی متفاوت در افغانستان.
کوچی، به قبایلی در افغانستان گفته می‌شود که در هیچ مکانی، سکونت دائمی نداشته و همواره از محلی به محل دیگر در سفر هستند. بیشتر کوچی‌ها از طوایف پشتون بوده و در فصل سرما به سمت مرز دیورند و سرحد افغانستان با پاکستان کوچ می‌کنند. شغل اصلی آنان پرورش بز، گوسفند، الاغ، شتر و اسب است. کوچی‌ها در تاریخ افغانستان برای پیشبرد اهداف سیاسی حکومت‌ها، به‌کار گرفته شدهاند. آنها در موسیقی، ازدواج، مذهب و غذا، تفاوت‌هایی با دیگر مردم افغانستان دارند.
مفهوم‌شناسی
«کوچی» از واژۀ «کوچ» اقتباس شده و در فرهنگ فارسی به‌معنای جمعیت متفرق و بی‌نظم، گروه صحرانشین و بیابان‌گرد و نقل مکان کردن با ایل و تمام وسایل خانه، آمده است.[۱] کوچی در اصطلاح نیز به افراد و گروه‌هایی گفته می‌شود که در یک سرزمین اسکان دائمی نداشته و به هدف دسترسی به مراتع برای مواشی (دام) خود به‌صورت دائم از محلی به محل دیگر در سفر هستند.[۲] در افغانستان به آنهایی که سبک زندگی کوچ‌نشینی یا نیمه‌کوچ‌نشینی (چادر‌نشین) دارند، کوچی گفته می‌شود.[۳]
تاریخچه
کوچ‌نشینی به‌عنوان سبک زندگی از دیرباز در افغانستان وجود داشته است. در زمان سلطنت امیر شیرعلی خان (1863-1880م)، کوچ‌نشینی اندک و مقررات خاصی بر آنها حاکم بوده است. با روی‌کار آمدن عبدالرحمن و سربازگیری از کوچی‌ها و دادن امتیازات حکومتی به آنان، کوچی‌گری نوعی امتیاز به حساب آمد و گسترش یافت. در زمان حکومت داود خان، مسئولیت امنیت مناطقی از هزاره‌جات به کوچی‌ها سپرده شد.[۴]
تبارشناسی
بیشتر کوچیهای افغانستان از چندین طایفۀ «غلزایی» (خَرُوتِی، احمدزی و اندر) از قوم پشتون د تشیکل شده است. در کنار پشتون‌ها، اندکی از بلوچ‌ها و سایر اقوام نیز سبک زندگی کوچی‌گری دارند.[۵] کوچیهای پشتون تنها به مال‌داری می‌پردازند و به‌طور معمول در سیر و حرکت هستند، اما سایر کوچیهای افغانستان، شغل دامداری و زراعت را با هم دارند و گونه‌ای از سکونت مکانی را تجربه می‌کنند.[۶]
جمعیت‌شناسی
کوچی‌ها در تمام افغانستان پراکنده‌اند.[۷] بر اساس سرشماری 1358ش، از مجموع 16 میلیون نفوس افغانستان، حدود 2.5 میلیون آنها کوچی بوده است.[۸] در حال‌حاضر تخمین زده شده است که مجموع جمعیت کوچی‌ها در افغانستان 1.5 ملیون نفر هستند.[۹] تعداد قابل توجهی از کوچیهای افغانستان چوپان گله‌داران بزرگِ آن سوی مرز دیورند هستند که در قبال دستمزد و یا به صورت مضاربه از گوسفندان آنان در داخل افغانستان مراقبت می‌کنند.[۱۰] کوچیهای افغانستان مسلمان و پیرو مذهب حنفی هستند.[۱۱]
اقتصاد
اقتصاد کوچیهای افغانستان مبتنی بر دامداری است. شتر، بز، گوسفند و الاغ چهار دام اصلی آنها را تشکیل می‌دهند؛ در کنار آنها، اسب نیز برای انتقال افراد کوچی نقش عمده دارد. محصولات لبنی، روغن، پشم و گلیم از کالاهای عمدۀ کوچی‌ها برای ایفای نقش در اقتصاد کوچی است.[۱۲] امروزه وضعیت اقتصادی کوچی‌ها بهبود یافته است و آنها در برخی مناطق مرکزی به‌جای اسب و الاغ، از تراکتور برای جابجایی استفاده می‌کنند.[۱۳] به باور برخی، کوچی‌ها به‌دلیل تربيت مواشی فراوان و بدون هزینه، از گروه‌های به‌نسبت ثروتمند در افغانستان محسوب می‌شوند. آنها علاوه‌بر فروش مواشی و تأمین گوشت بازارهای هدف، از محصولات لبنی و پشم و گلیم نیز درآمد قابل توجهی به دست می‌آورند.[۱۴]
وضعیت سیاسی
کوچیهای افغانستان به‌صورت تقریبی در تمامی ادوار از حمایت حکومت‌ها برخوردار بوده اند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان، دو کرسی برای کوچی‌ها در مشرانوجرگه (مجلس سنا) و 10 کرسی در ولسی‌جرگه (مجلس نمایندگان) در نظر گرفته شده بود.[۱۵] در حال‌حاضر و با تسلط دوبارۀ طالبان بر افغانستان، بخش قابل توجهی از طالبان را کوچی‌ها تشکیل می‌دهند. در طول بیست سال جنگ میان جمهوری اسلام افغانستان و طالبان، برخی از کوچیهای طالب نیز کشته شدهاند. سربازگیری از کوچی‌ها و بهره‌مندی سیاسی طالبان از آنان، زمینۀ همکاری را برای دو طرف به ارمغان آورده است.[۱۶]
رابطۀ کوچی و مردم بومی
رابطۀ کوچی‌ها با ساکنان مناطق مختلف افغانستان، همواره تنش‌آلود بوده است و حاکمان هم‌تبار از آنها به‌عنوان ابزار سرکوب اقوام دیگر با هدف تثبیت سیطرۀ قومی خود بهره گرفته‌اند. برای مثال، عبدالرحمن خان در 1315قمری طی فرمانی به فرماندارانش، اکثر طوایف کوچی را در مناطق هزاره‌نشین، سکونت داد و مزارع و مراتعی را در اختیار آنها قرار داد و قوم هزاره را از سرزمین خود آواره کرد.[۱۷] وارثین پادشاهی او نیز حمایت بی‌دریغ از کوچی‌ها و حملات آنها به مناطق مسکونی و زراعتی هزاره‌ها را ادامه دادند و این روند تا زمان طالبان و جمهوریت سابق تداوم داشته است. تنها در مدت کوتاه حکومت مجاهدین و جنگ‌های داخلی در افغانستان، هزاره‌ها از حملات کوچی‌ها در امان بودند.[۱۸] در شرایط حاضر نیز طالبان در بسیاری از موارد، اقدامات کوچیهای مسلح را تأیید می‌کنند.[۱۹]
انتقال کوچی‌ها به شمال افغانستان
در دوران ریاست‌جمهوری اشرف غنی، تعداد کوچی‌ها در شمال افغانستان به 100 هزار خانوار رسید که در نقاط مختلفی از ولایات سمنگان، جوزجان، بلخ، فاریاب و سرپل سکونت یافتند و زمینه‌های نزاع آنها با ساکنان محلی در تصرف زمین و علف‌چر افزایش یافت.[۲۰] امروزه انتقال هدفمند کوچی‌ها به شمال سرعت بیشتری گرفته است و ساکنان محلی همه‌روزه شاهد ورود خانواده‌های کوچی در نقاط مختلف ولایات شمالی از جمله فاریاب هستند که از بدو ورود با آنان درگیری‌های مداومی نیز دارند.[۲۱]
زنان کوچی
در فرهنگ کوچی، زنان مسئول تهیۀ آب برای خانواده و فرآوری محصولات لبنی‌اند. دختران کوچی اجازۀ تحصیل ندارند و از سن 8 سالگی نباید بدون اجازۀ مرد خانواده و به‌تنهایی بیرون از خیمه‌گاه قدم بگذارند. سن ازدواج در میان دختران کوچی بسیار پایین است و در بسیاری مواقع در قبال پول یا برای حل معضلات و اختلافات خانوادگی به فروش می‌رسند.[۲۲] پوشش بانوان کوچی از پیراهن و تنبان با رنگ‌های متفاوت تشکیل شده است؛ پیراهن آنها بلند و از جنس مخمل و دارای نقش و نگارهای مختلف و دست‌دوزی‌شده است که دامن گشادی دارد و رنگ آستین آنها به‌صورت معمول با کل پیراهن متفاوت است. در پیراهن زنان کوچی اغلب آیینه‌های کوچک نیز تعبیه می‌شود.[۲۳]
عروسی
مراسم عروسی در میان کوچی‌ها بسیار ساده و مختصر برگزار می‌شود.[۲۴] لباس عروس کوچی متشکل از چندین پارچه ازجمله چادر بلند در حدود 5 متر و روپوش مزین است. تعداد و تغذیۀ مهمانان عروسی بر اساس بضاعت داماد و به‌صورت معمول گوشت گوسفند، برنج و قروت (کشک) است. کوچی‌ها برای اینکه نشان دهند که عروس با سربلندی راهی خانۀ داماد می‌شود، گردن گوسفند را برای عروس اختصاص می‌دهند.[۲۵]
بهداشت
کوچی‌ها از وضعیت بهداشتی مناسب بهره‌ای ندارند. آنها بهداشت شخصی را به‌خوبی رعایت نمی‌کنند و به‌دلیل اینکه دائم در سفر هستند دسترسی آسان به پزشک یا مراکز بهداشتی ندارند. آنها در صورتی که از قبرستان بزرگ کوچی‌ها دور باشند، اموات خود را در هر جایی که باشند دفن می‌کنند.[۲۶]
چالش‌ها
الف- محیط‌زیستی
چرای بی‌رویۀ دام‌های کوچی‌ها، محیط زیست کشور افغانستان را با آسیب‌های فراوانی روبرو کرده است؛ نابودی پوشش گیاهی مراتع، زمینۀ خشکسالی‌های متوالی، انقراض نسل‌هایی از حیات وحش، خیزش گرد و خاک‌های موسمی و جریان سیلاب‌های مخرب را در نقاط مختلف افغانستان فراهم آورده است.[۲۷]
ب- فرهنگی
برخی، کوچی‌ها را ابزار مافیای اقتصادی، قومی و سیاسی بزرگان پشتون در مناطق اعیان‌نشین پاکستان می‌دانند که نبض اقتصاد ترانزیتی پاکستان و افغانستان را در دست دارند.[۲۸] در دورۀ جمهوری اسلامی افغانستان، حتی سیاستمدارانی مانند محمداشرف غنی خود را کوچی می‌نامیدند.[۲۹]
ج- اجتماعی
کوچیهای رمه‌دار همواره با اکثریت زراعت‌پیشۀ افغانستان، در تضاد و کشمکش بوده‌اند. با روی کار آمدن طالبان در افغانستان و حمایت آنها از کوچی‌ها، هجوم آنها به قصبات و روستاها در مناطق مرکزی و شمالی کشور به‌ویژه ولایت‌های دایکندی، بامیان، غزنی و غور، افزایش یافته است.[۳۰]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه، ذیل واژۀ کوچی، 1377ش، ص18679.
- ↑ بخشی، «کوچی در افغانستان انگیزۀ اقتصادی یا قومیتی؟»، وب‌سایت خبرگزاری جمهور.
- ↑ «اقوام ساکن در افغانستان»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ انوری، «رسم و رواج عروسی کوچی‌ها»، وب‌سایت نجلا مایار.
- ↑ «کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت ویکی‌وند.
- ↑ سرفراز، «نگاهی به طرح اشرف غنی احمدزی پیرامون مسئلۀ کوچی‌ها»، خبرگزاری اطلاعات روز.
- ↑ «اقوام ساکن در افغانستان»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ اسکندری، «نگاهی به ساختار قومی و احصائیه‌گیری کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.
- ↑ «سالنامۀ احصائیوی سال 1399»، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، فروردین 1400ش، ص أ.
- ↑ «کوچیان؛ زندگی عجیب کوچی‌ها»، وب‌سایت یوتیوب هرات پارادیس.
- ↑ «هزاره»، ویکی شیعه.
- ↑ «کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت ویکی‌وند.
- ↑ عظیمی، «بهاری که با لشکر کوچی یکجا می‌آید»، خبرگزاری اطلاعات روز.
- ↑ «دیدار از زندگی کوچی‌ها یکی از ثروتمندترین اقوام افغانستان»، وب‌سایت یوتیوب وطن من.
- ↑ «قانون اساسی افغانستان»، مصوب 1381ش.
- ↑ عظیمی، «بهاری که با لشکر کوچی یکجا می‌آید»، خبرگزاری اطلاعات روز.
- ↑ کاتب هزاره، سراج التواریخ، 1390ش، ص28.
- ↑ قانع‌زاده، «تاریخ و گذشتۀ کوچی‌ها در هزاره‌جات»، وب‌سایت هزاره انترنیشنال.
- ↑ «معضل کوچی‌ها؛ حکومت سکوت می‌کند، طالبان سوء استفاده»، وب‌سایت خاور میانه.
- ↑ موسوی، «کوچی‌ها در شمال کشور از دسترسی نداشتن به آموزش شکایت دارند»، وب‌سایت طلوع نیوز.
- ↑ «جابجایی ده‌ها خانوادۀ کوچی پاکستانی در فاریاب»، خبرگزاری مقاومت.
- ↑ پژواک، «زنان کوچی، زنجیر محرومیت و شلاق مردسالاری»، خبرگزاری اطلاعات روز.
- ↑ «بلوز زنانۀ کوچی افغان طرح قدیمی»، وب‌سایت آستین.
- ↑ «کوچیان؛ زندگی عجیب کوچی‌ها»، وب‌سایت یوتیوب هرات پارادیس.
- ↑ انوری، «رسم و رواج عروسی کوچی‌ها»، وب‌سایت نجلا مایار.
- ↑ «دیدار از زندگی کوچی‌ها یکی از ثروتمندترین اقوام افغانستان»، وب‌سایت یوتیوب وطن من.
- ↑ «کوچی‌ها و مضرات آنها در چراگاه‌ها»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان.
- ↑ بخشی، «کوچی در افغانستان انگیزۀ اقتصادی یا قومیتی؟»، وب‌سایت خبرگزاری جمهور.
- ↑ اسکندری، «نگاهی به ساختار قومی و احصائیه‌گیری کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین.
- ↑ میرزایی، «هجوم کوچی‌ها به مناطق مرکزی و شمال افغانستان؛ پیامدها و مسئولیت طالبان»، وب‌سایت تحلیل روز.
منابع
- اسکندری، عبدالمجید، «نگاهی به ساختار قومی و احصائیه‌گیری کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت خراسان زمین، تاریخ درج مطلب: 10 فروردین 1393ش.
- «اقوام ساکن در افغانستان»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ بازدید: 6 مهر 1402ش.
- انوری، مهریه، «رسم و رواج کوچی‌ها»، وب‌سایت نجلا مایار، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1394ش.
- بخشی، احمدشکیب، «کوچی در افغانستان انگیزۀ اقتصادی یا قومیتی؟»، خبرگزاری جمهور، تاریخ درج مطلب: 3 مهر 1396ش.
- «بلوز زنانۀ کوچی افغان طرح قدیمی»، وب‌سایت آستین، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1402ش.
- پژواک، جلیل، «زنان کوچی، زنجیر محرومیت و شلاق مردسالاری»، خبرگزاری اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 24 فروردین 1398ش.
- «جابه‌جایی ده‌ها خانوادۀ کوچی پاکستانی در فاریاب»، خبرگزاری مقاومت، تاریخ درج مطلب: 30 مرداد 1402ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه، تهران، موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377ش.
- «دیدار از زندگی کوچی‌ها یکی از ثروتمندترین اقوام افغانستان»، وب‌سایت یوتیوب وطن من، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1402ش.
- سالنامۀ احصائیوی سال 1399ش، ادارۀ ملی احصائیه و معلومات افغانستان، شمارۀ 42، نسخۀ اول، فروردین 1400ش.
- سرفراز، شاهرخ، «نگاهی به طرح اشرف غنی احمدزی پیرامون مسئلۀ کوچی‌ها»، خبرگزاری اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 21 اسفند 1392ش.
- شاهی، مریم، «پشت پردۀ کوچ اجباری در افغانستان؛ طالبان چگونه به زور گروه‌های قومی را جابه‌جا می‌کنند»، وب‌سایت یورونیوز، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1401ش.
- عظیمی، زهما، «بهاری که با لشکر کوچی یکجا می‌آید»، خبرگزاری اطلاعات روز، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین 1402ش.
- قانع‌زاده، نبی، «تاریخ و گذشتۀ کوچی‌ها در هزاره‌جات»، وب‌سایت هزاره انترنشنال، تاریخ درج مطلب: 24 تیر 1386ش.
- «قانون اساسی افغانستان» (مصوب 1381ش)، وب‌سایت وزارت عدلیه، تاریخ بازدید: 20 شهریور 1402ش.
- کاتب هزاره، ملا فیض‌محمد، سراج التواریخ، کابل، امیری، 1390ش.
- «کوچیان؛ زندگی عجیب کوچی‌ها»، وب‌سایت یوتیوب هرات پارادیس، تاریخ بازدید: 17 شهریور 1402ش.
- «کوچی‌ها و مضرات آنها در چراگاه‌ها»، شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان، تاریخ درج مطلب: 1 اسفند 1392ش.
- «کوچیهای افغانستان»، وب‌سایت ویکی‌وند، تاریخ بازدید: 12 شهریور 1402ش.
- «مستند کوچی؛ جنگ برای چی؟ و ضرورت جبهۀ مقاومت برای هزارستان»، وب‌سایت یوتیوب تلویزیون بامیان، تاریخ بازدید: 19 شهریور 1402ش.
- «معضل کوچی‌ها؛ حکومت سکوت می‌کند، طالبان سوء استفاده»، وب‌سایت خاور میانه، تاریخ بازدید: 10 شهریور 1402ش.
- موسوی، عارف، «کوچی‌ها در شمال کشور از دسترسی نداشتن به آموزش شکایت دارند»، وب‌سایت طلوع نیوز، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1396ش.
- میرزایی، تقی، «هجوم کوچی‌ها به مناطق مرکزی و شمال افغانستان؛ پیامدها و مسئولیت طالبان»، وب‌سایت تحلیل روز، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1402ش.
- «هزاره»، ویکی شیعه، تاریخ بازدید: 18 مهر 1402ش.
- همایش«کوچی‌گری در افغانستان (پیشینه، چالش‌ها و راهکارها)»، وب‌سایت نسل پامیر، تاریخ بازدید: 11 شهریور 1402ش.