زن در اقتصاد خانواده؛ نقش زن به‌عنوان مادر یا همسر در بهبود اقتصاد خانواده.
زن به‌عنوان بخشی از جامعه در پیشرفت اقتصادی جامعه و خانواده نقش مهمی دارد؛ چگونگی و نوع حضور زن، در عملکرد و چرخه‌های اقتصاد کشور تأثیرگذار است. زن با الگوسازی و مدیریت اقتصادی، سبک زندگی خانواده را به انضباط مالی می‌رساند.
مفهوم‌شناسی
اقتصاد خانواده، علم یا مهارتی است که به چگونگی بسیج منابع و امکانات در راستای رفع نیازهای گوناگون خانواده می‌پردازد. اعضای خانواده در این فرآیند می‌آموزند که با تلاش و هزینۀ منطقی، بیشترین نتیجۀ مطلوب و رضایتمندی را از کار، تولید و مصرف داشته باشند.[۱] از زن در خانواده، انتظار می‌رود که با برنامه‌ریزی بین درآمد و مصرف، توازن برقرار کرده و زمینۀ پیشرفت و ارتقای اقتصادی خانواده را مهیا سازد.[۲]
اهمیت زن در اقتصاد خانواده
زنان به‌دلیل نقش پر رنگ‌تری که در مدیریت محیط خانه و تربیت فرزندان دارند، با آگاهی از چگونگی منابع مالی می‌توانند اعضای خانواده را در چگونگی مصرف بهینه، توجیه کنند و آرامش را در محیط خانه تزریق کنند.[۳] زنان به‌عنوان مدیر داخلی خانه با چاره‌‌اندیشی درست و به موقع خویش می‌توانند در برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی نیازهای خانواده ایفای نقش داشته باشند.[۴] همچنین زن به‌عنوان عامل پرورش و رشد نیروی کار، در جریان بهره‌وری و تولید ناخالص ملی سهم دارد، که با سرمایه‌گذاری در اطلاعات، دانش‌ها، نگرش‌ها و مهارت‌های زنان این ارزش افزوده خواهد شد.[۵]
نقش زن در اقتصاد خانواده
با نگاه اسلامی، زن از راه درآمد و کنترل مصرف، در اقتصاد خانواده نقش محوری دارد.[۶] زن در خرید و نحوۀ مصرف کالا و خدمات نقش مهمی به‌عهده داشته و از مسائل و نیازهای خانواده به خوبی آگاه است. بانوان می‌دانند برای گذراندن چرخۀ زندگی خانواده به چه وسایلی احتیاج است و با توجه به درآمد خانواده خرج خانه را مدیریت می‌کنند.[۷] زن با اتحاد و همبستگی در بین اعضای خانواده نسبت به شناخت هزینه‌های نادرست و حذف باورهای غلط تصمیم می‌گیرد.[۸] اعضای خانواده در مصرف، تابع زنان خانواده هستند و زنان در اقتصاد خانواده بسيار مؤثرتر از مردان عمل مي‌كنند.[۹]
مصرف صحیح و کارآمد در خانواده
زن با مصرف صحیح و در قالب معیارهای ارزشی، موجب بهینه‌سازی مصرف خانواده می‌شود.[۱۰] زنان علاوه بر میزان مصرف و پس‌اندازکردن، درخصوص انتخاب ترکیب مصرفی توسعه‌دهنده یا تجمل‌گرا بودن مهم‌ترین تصمیم‌گیرندگان هستند. به همین دلیل زنان ابتدا در گردش اقتصاد خانواده و سپس در توسعة اقتصاد نقش قابل‌توجهی دارند.[۱۱]
تأثیر زن در سبک زندگی اقتصاد خانواده
سبک زندگی فردی و خانوادگی به‌طور مستقیم از وضعیت اقتصادی تبعیت می‌کند؛ هر فرد سبک زندگی خود را بر اساس تمایلات و نیازهای شخصی خود شکل می‌دهد، از این‌رو سبک زندگی تأثیر به‌سزایی در کیفیت زندگی و رضایتمندی فرد دارد.[۱۲] زن باتوجه به درآمد خانواده در مصرف کالاها برنامه‌ریزی می‌کند.[۱۳] زن همچنین با قناعت و پرهیز از اسراف، تجمل‌گرایی، چشم‌وهم‌چشمی و مُدگرایی به اقتصاد خانواده کمک می‌کند.[۱۴]
زن و تقویت اقتصاد خانواده
برنامه‌ریزی
خانواده برای پیشرفت در زندگی و کسب آرامش و آسایش، نیازمند برنامه‌ریزی اقتصادی است.[۱۵] بی‌برنامگی موجب نابسامانی درآمد و هزینۀ خانواده می‌شود[۱۶] و در گزاره‌های دینی از آن به کلید فقر یاد شده است.[۱۷] نبود برنامه‌ریزی برای هزینه‌های جاری در خانواده، درآمدهای زیاد را تباه می‌کند.[۱۸] بر اساس این نگاه، امام رضا کمال حقیقی ایمان را برنامه‌ریزی در زندگی دانسته است.[۱۹] زنان برای تمام احتیاجات خانواده برنامه مشخصی را تنظیم می‌کنند؛[۲۰] خريد بدون برنامه‌ریزی و نداشتن لیست خريد منجر به انجام خريدهاي غيرضروري می‌شود.[۲۱] زن به‌عنوان مدیر برنامه‌ریز خانه، می‌تواند الگو و عادات مصرفی خود و خانواده را تغییر دهد و در استفاده از کالاهای یکبار مصرف تجدید نظر کند؛ زیرا مصرف این دسته از کالاها علاوه بر این‌که هزینه گزافی بر دوش اقتصاد خانواده می‌گذارد، به افزایش زباله‌های شهری هم می‌انجامد.[۲۲] زن با مدیریت اقتصادی داخل منزل از قبیل تهیه غذا، نظافت و شستشو، ایجاد محیط امن و آرام برای افراد خانواده کمک شایانی در اقتصاد خانواده دارد.[۲۳] درایت و زیرکی زن، دقت و ظرافت او در برنامه‌ریزی و مدیریت درست او، اعتدال مطلوب اسلامی را در زندگی حاکم ساخته و اقتصاد خانواده را سامان می‌دهد.[۲۴] زن به‌عنوان محور خانواده، در کاهش هزینه‌های خانواده از طریق مصرف بهینه و کاهش ضایعات، کمک به افزایش درآمد و تنظیم مخارج با درآمد خانواده تأثیر به‌سزایی دارد.[۲۵]
افزایش سطح دانش اقتصادی خانواده
رکن اصلی اقتصاد خانواده را زنان تشکیل می‌دهند.[۲۶] زمانی‌که درآمد وارد خانواده می‌شود، مدیریت خرج با خانم خانه است. خانم‌ها مدیریت اقتصاد را به فرزندان خود آموزش می‌دهند. بسیاری از مادران هوشمندانه عمل کرده و سرمایه اولیه را برای فرزندان خود در جوانی پس‌انداز می‌کنند. ارائه آموزش‌های لازم به فرزندان و ارتقای سطح عمومی دانش اقتصادی خانواده زمینه خوبی برای تصمیم‌گیری‌های صحیح اقتصادی است.[۲۷]
روحیه همکاری بین اعضای خانواده
تقویت و سلامت اقتصاد خانواده در گرو تعامل مناسب بین اعضای خانواده است.[۲۸] اگرچه پدر به‌عنوان نان‌آور اصلی، حرف آخر را در مدیریت هزینه‌های زندگی می‌زند، اما طرح‌ریزی و مدیریت مصرف صحیح آن همیشه به‌عهده مادر است تا بدین وسیله سایر اعضا را در جهت رسیدن به چشم‌انداز پیش رو با خود همراه کند.[۲۹] زن با تقسیم کار بین افراد خانواده بازدهی خانواده را بالا برده و از سنگینی و فشار کار بر یک نفر می‌کاهد. با تعاون و همیاری نیازی به کمک گرفتن از کارگر و مستخدم نبوده و بخشی از بودجه خانواده برای این مسأله مصرف نمی‌شود.[۳۰]
میانه‌روی
از جمله مهارت‌های زندگی رعایت اعتدال در برنامه‌های اقتصادی خانواده است. زن با برقراری توازن میان درآمدها و هزینه‌های زندگی، عزت نفس و حیثیت افراد خانواده را در محیط اجتماع حفظ می‌کند. امام رضا با تأکید بر میانه‌روی در مصارف مالی خانواده،[۳۱] در خوراک و پوشاک به رعایت اعتدال توصیه می‌کند و تضییع سرمایه و به دور افکندن هرچیز قابل استفاده حتی هسته خرما را نادرست می‌داند.[۳۲]
5- اهتمام به آموزه‌های دینی
زن در فهم صحیح از آموزه‌های دینی و حاکم کردن سبک زندگی بر مبنای این دستورات، در جهت تقویت اقتصاد خانواده نقش مهمی دارد.[۳۳] توجه به آموزه‌های دینی از قبیل کار، قناعت، و پرهیز از روحیة اسراف و تبذیر، اقتصاد خانواده را تقویت می‌کند.[۳۴] اهتمام به پرداخت وجوهات شرعی نیز بر اساس آموزه‌های اسلام، موجب برکات بسیار برای خانواده‌ها است.[۳۵] همچنین انفاق مال موجب پربرکت شدن مال می‌شود و فزونی آن را استمرار می‌بخشد[۳۶] در جامعه‌ای که افراد با رضایت و قناعت، معیشت خود را تنظیم می‌کنند، نیازها به تعادل می‌رسد و اقتصاد جامعه به سمت استقلال پیش می‌رود.[۳۷] رعایت نکردن اصول شرعی در کسب مال و تأمین معاش، صدمات روحی و مادی بسیاری دارد[۳۸] که نه تنها دامن‌گیر زندگی حال افراد می‌شود بلکه حتی زندگی آینده فرزندان را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد[۳۹] و زن با توجه به نقش‌های ویژه همسری و مادری در کسب روزی حلال در خانواده و تربیت نیروی انسانی سهم به‌سزایی دارد. یکی از عواملی که مردان را به سوی کسب درآمدهای نامشروع سوق می‌دهد، فشار ناشی از تأمین هزینه‌های بالا و غیرمتعارف در خانواده است که زن نقش اساسی در مهار آن دارد.[۴۰]
به نظرکارشناسان نوع عملکرد والدین به فرزندان منتقل می‌شود. مادران مدیر، قانع و صرفه‌جو، فرزندانی قانع و مدیر تربیت می‌کنند و مادران اسراف‌کار و تجمل‌گرا فرزندانی تنوع طلب و مصرف‌زده به جامعه تحویل می‌دهند؛ اولین گام در آموزش مهارت‌های اقتصادی به فرزندان، تصحیح عملکرد والدین است. [۴۱] خانواده، نخستين کانونی است که فرزندان در آن زندگی جمعی را آغاز می‌کنند و خود را در کنار دیگران و با دیگران می‌نگرند، و رفتار درست در جامعه انسانی را می‌آموزند.[۴۲] همچنین والدین به‌گونه‌ای مستقیم با گفتگو درباره مسایل اقتصادی هنگام خرید کالا یا مصرف آب، برق، مواد غذایی و نگهداری وسایل، آموزش‌های ضروری را به آن‌ها ارائه می‌کنند.[۴۳]
تربیت اقتصادی فرزندان
مستقیم
زنان به‌گونه‌ای مستقیم درباره مسائل اقتصادی با فرزندان گفتگو می‌کنند، مثلا در هنگام خرید، تذکرهای لازم و آموزش‌های ضروری را به آن‌ها می‌دهند. مادران در خانه در مورد مصرف آب، برق، مواد غذایی، نگهداری وسایل امر و نهی می‌کنند و فرزندان با بودجه خانواده از طریق مادر آشنا می‌شوند و می‌آموزند که از وسایل زندگی به‌طور عاقلانه‌ای استفاده کنند و نسبت به وسایل مشترک و عمومی خانواده دلسوزی لازم را از خود نشان دهند.[۴۴] زن رکن اصلی تربیت و عامل مهم شکل‌گیری شخصیت رفتاری فرزندان است.[۴۵]
غیرمستقیم
در روش غیرمستقیم عملکرد مادر اثر گذار است.[۴۶] زنانی که در حضور فرزندان خود به افرادی که وضع مالی خوبی دارند، حسادت می‌کنند، آن‌ها را از کمبودهای مالی و مادی خود آگاه می‌کنند، این مسئله به صورت خودکم‌بینی در کودک ریشه می‌دواند و موجب بسیاری از لغزش‌ها در آینده می‌شود.[۴۷]
پانویس
- ↑ فرزانه، اقتصاد خانواده، 1390ش، ص24-32.
- ↑ فروزش، «بررسی اقتصاد خانواده؛ با الگوپذیری از سیرۀ عملی حضرت زهرا» 1386ش، ص36.
- ↑ ذاکری، «اثر زنان روی اقتصاد خانواده»، وب‌سایت تبیان.
- ↑ «نقش مهم زنان در مدیریت خانواده (بخش دوم)»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ فروزش، «بررسی اقتصاد خانواده؛ با الگوپذیری از سیرۀ عملی حضرت زهرا» 1386ش، ص64.
- ↑ بی‌ریا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعۀ اقتصادی»، 1400ش، ص84.
- ↑ «نقش بی‌بدیل زنان در پیشرفت اقتصاد خانواده»، خبرگزاری میزان.
- ↑ شادمانی، «نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی»، 1395ش، ص3.
- ↑ «نقش زنان در اقتصاد خانواده و جامعه»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ خاکسار، «زن زرنگ، خانواده پولدار (مدیر مدبر خانواده)»، 1392ش، ص18.
- ↑ «دو کانال اثرگذاری زنان در اقتصاد»، روزنامۀ دنیای اقتصاد، 1 آذرماه 1396ش.
- ↑ اشرفی، «سبک زندگی و اقتصاد چگونه بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند؟»، وب‌سایت آتیه‌آنلاین.
- ↑ کاکیا، نگرشی نو بر اقتصاد خانواده، 1388ش، ص25.
- ↑ بنی‌اسدی و غفارنیا، «سبک‌زندگی اسلامی در اقتصاد خانواده با تکیه بر کلام و سیرۀ امام سجاد»، 1401ش، ص10.
- ↑ مهارت‌های مدیریت هزینۀ خانواده»، روزنامه دنیای اقتصاد، 18 آذر 1395ش.
- ↑ حکیمی، همراهی و همگامی- روش مصرف-، 1395ش، ص21.
- ↑ حکیمی، الحیاه، 1367ش، ج4، ص480.
- ↑ حکیمی، الحیاه، 1367ش، ج4، ص488.
- ↑ عطاردی، مستندالامام الرضا، 1413ق، ج1، ص285.
- ↑ علی‌کرمی، مهارت‌های بانوان در حفظ آرامش و استحکام خانواده، 1396ش، ص114.
- ↑ اسحاقی، مصرف مدبرانه در اسلام، 1388ش، ص161.
- ↑ اسحاقی، مصرف مدبرانه در اسلام، 1388ش، ص162.
- ↑ حبیبی‌تبار، گام به گام با اخلاق مدیریت و شیوه‌های پیشرفت آن، 1380ش، ص104.
- ↑ یوسفیان، احکام اقتصادی خانواده، 1391ش، ص88.
- ↑ نجفی، «زنان، اقتصاد و مشارکت در مدیریت و برنامه‌ریزی»، 1383ش، ص36.
- ↑ «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، روزنامۀ دنیای اقتصاد.
- ↑ عندلیب، «درآمد خانواده باید بودجه‌بندی شود/ خانواده‌ها منابع درآمدی خود را افزایش دهند»، خبرگزاری سلامت.
- ↑ خطيب، مهارت‌های زندگی، 1396ش، ص221.
- ↑ نجاتی، آموزش عمومی الگوی اصلاح مصرف، 1388ش، ص92.
- ↑ ملک‌مطیعی، مدیریت امور اقتصاد خانواده، 1390ش، ص22.
- ↑ تنکابنی فرید، الحدیث: روایات تربیتی از مکتب اهل‌بیت، 1377ش، ج1، ص208.
- ↑ ذبیحی، «الگوی خانواده متعالی در سیره رضوی»، 1393ش، ص281.
- ↑ بانکی‌پور فرد و همکاران، «بررسی آموزه‌های دینی بر حوزۀ تنظیم روابط اقتصادی در خانواده»، وب‌سایت دانشگاه فردوسی مشهد.
- ↑ «نقش اقتصاد خانواده در رونق جامعه، بخش دوم»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت.
- ↑ متقی، کنزالعمال، 1409ق، ج3، ص643.
- ↑ قرائتی، «اگر افراد جامعه شکرگزار باشند نیازها به تعادل می‌رسد/ خداوند هوای بنده شاکرش را در دنیا دارد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ شریفی، و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، 1393ش، ص102.
- ↑ کلینی، الکافی، 1367ش، ج5، ص124.
- ↑ شریفی، و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، 1393ش، ص104.
- ↑ «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت.
- ↑ حکیمی، همراهی و همگامی- روش مصرف- ، 1395ش، ص5.
- ↑ «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت.
- ↑ موسوی، «مصرف گرایی و مدیریت اقتصادی خانواده»، 1388ش، ص209.
- ↑ ادیب و همکاران، «نقش زن ایرانی در اصلاح الگوی مصرف»، 1388ش، ص82.
- ↑ شریفی، و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، 1393ش، ص114.
- ↑ موسوی، «مصرف گرایی و مدیریت اقتصادی خانواده»، 1388ش، ص205.
منابع
- ادیب، یوسف و همکاران، «نقش زن ایرانی در اصلاح الگوی مصرف»، مجلة مهندسی فرهنگی، شمارۀ 35-36، 1388ش.
- اسحاقی، سیدحسین، مصرف مدبرانه در اسلام، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب، 1388ش.
- اشرفی، ثاقب، «سبک‌زندگی و اقتصاد چگونه بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند؟»، وب‌سایت آتیه‌آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۲ش.
- بانکی‌پور فرد، امیرحسین و همکاران، «بررسی آموزه‌های دینی بر حوزۀ تنظیم روابط اقتصادی در خانواده»، وب‌سایت دانشگاه فردوسی مشهد، تاریخ درج مطلب: 19 اردبیهشت 1394ش.
- بنی‌اسدی، رضا و غفارنیا، فاطمه، «سبک زندگی اسلامی در اقتصاد خانواده با تکیه بر کلام و سیرۀ امام سجاد»، مجلة پژوهش‌های معاصر در علوم و تحقیقات، شمارۀ 33، فروردین 1401ش.
- بی‌ریا، سهیلا، «بررسی دیدگاه اسلام در مورد عملکرد اقتصادی زنان و نقش آنان در توسعۀ اقتصادی»، مجلۀ پژوهش‌های میان‌رشته‌ای زنان، شمارۀ 1، 1400ش.
- تنکابنی فرید، مرتضی، الحدیث: روایات تربیتی از مکتب اهل‌بیت، قم، فرهنگ اسلامی، 1377ش.
- حبیبی‌تبار، جواد، گام به گام با اخلاق مدیریت و شیوه‌های پیشرفت آن، قم، خرم، چاپ اول، 1380ش.
- حکیمی، محمد، همراهی و همگامی- روش مصرف، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1395ش.
- حکیمی، محمدرضا و همکاران، الحیاه، قم، فرهنگ اسلامی، 1367ش.
- خاکسار، زکیه، «زن زرنگ، خانواده پولدار (مدیر مدبر خانواده)»، نشریۀ شمیم نرجس، ش4، 1392ش.
- خطيب، سيدمهدي، مهارت‌های زندگی، قم، دارالحدیث، 1396ش.
- «دو کانال اثرگذاری زنان در اقتصاد»، روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ 4200، 1آذرماه 1396ش.
- ذاکری، عطیه، «اثر زنان روی اقتصاد خانواده»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 19 بهمن 1402ش.
- ذبیحی، عاطفه، «تأثیر آموزه‌های تربیتی رضوی بر سلامت روانی خانواده»، مجموعه مقالات همایش ملی حدیث رضوی، دارالحدیث، 1393ش.
- شادمانی، سارا، «نقش زنان در اصلاح الگوی مصرف و اقتصاد مقاومتی»، چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری، 19 تیرماه 1395ش.
- شریفی، علی و همکاران، اقتصاد خانواده در فرهنگ رضوی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، چاپ اول، 1393ش.
- عطاردی، عزیزالله، مستند الامام الرضا، بیروت، دارالصفوه، 1413ق.
- علی‌کرمی، رضا، مهارت‌های بانوان در حفظ آرامش و استحکام خانواده، قم، قلم‌گاه، چاپ سوم، تابستان 1396ش.
- عندلیب، محمد، «درآمد خانواده باید بودجه‌بندی شود/ خانواده‌ها منابع درآمدی خود را افزایش دهند»، خبرگزاری سلامت، تاریخ درج مطلب: 9 دی 1399ش.
- فرزانه، مسعود، اقتصاد خانواده، تهران، جهاد دانشگاهی، 1390ش.
- فروزش، زیبا، «بررسی اقتصاد خانواده؛ با الگوپذیری از سیرۀ عملی حضرت زهرا» نشریۀ مطالعات قرآنی نامۀ جامعه، شمارۀ 34، تیرماه 1386ش.
- قرائتی، محسن، «اگر افراد جامعه شکرگزار باشند نیازها به تعادل می‌رسد/ خداوند هوای بنده شاکرش را در دنیا دارد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 11 تیر ۱۳۹۴ش.
- کاکیا، لیدا، نگرشی نو بر اقتصاد خانواده، تهران، ورای دانش، 1388ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ سوم، 1367ش.
- متقی، علی بن حسام‌الدین، کنزالعمال، لبنان، مؤسسۀ الرسالة، 1409ق.
- موسوی، مهدی، «مصرف‌گرایی و مدیریت اقتصادی خانواده»، مجلۀ ارمغان، شمارۀ 8، 1388ش.
- «مهارت‌های مدیریت هزینۀ خانواده»، روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ ۳۹۲۸، 18 آذرماه 1395ش.
- ملک‌مطیعی، زهرا، مدیریت امور اقتصاد خانواده، مشهد، بوی شهر بهشت، 1390ش.
- نجاتی، شهرام، آموزش عمومی الگوی اصلاح مصرف، مشهد، همیاران جوان، 1388ش.
- نجفی، محمدعلی، «زنان، اقتصاد و مشارکت در مدیریت و برنامه‌ریزی»، مجلة حقوق زنان، شمارۀ 25، 1383ش.
- «نقش اقتصاد خانواده در رونق جامعه»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1399ش.
- «نقش اقتصاد خانواده در رونق و شکوفایی اقتصادی کشور»، وب‌سایت بصیرت، تاریخ درج مطلب: 25 آذر 1394ش.
- «نقش بی‌بدیل زنان در پیشرفت اقتصاد خانواده»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 20 تیر1400ش.
- «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، وب‌سایت روزنامۀ دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1396ش.
- «نقش زنان در اقتصاد خانواده و جامعه»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ش.
- «نقش مهم زنان در مدیریت خانواده (بخش دوم)»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1398ش.
- «نقش زنان در بهره‌وری اقتصاد خانواده»، روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ 4205، 8 آذر 1396ش.
- یوسفیان، نعمت‌الله، احکام اقتصادی خانواده، قم، زمزم هدایت، 1391ش.